Qurilish ekologiyasi ” fanidan

Shaharlar va aholi yashash punktlarining atrof-muhit muhofazasi sanitariyasi
O‘zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish qo‘mitasi, O‘zbekiston Respublikasi 
Sog‘liqni saqlash vazirligining Sanitariya-epidemiologiya xizmati va ularning hududiy
bo‘linmalari tomonidan amalga oshiriladi. Aholi yashash punktlarini arxitekturaviy loyihalash va 
qurishda sanitar tozaligi, chiqindilar zararsizlantirilganligi va xavfsiz joylashtirilganligi,
mikroorganizmlar va tashlangan narsalar hamda tashlamalarni ruxsat etilgan me’yoriga rioya 
etilganligi, sanitar-himoya maydonlarini yaratilganligi bo‘yicha barcha zarur bo‘lgan chora-tadbirlar
qabul qilingan bo‘lishi kerak. 
Misol tariqasida, turar-joy hududining rejasini loyihalashtirishda atrofdagi barcha sanoat
korxonalaridan sanitar-himoya maydonlari yaratilishini ko‘zda tutadi. Ushbu o‘ziga xos sanitar 
uzilishlar, ekologik to‘siqlar, sanitar qoida va me’yorlar asosida shuningdek, ob’ektning xavflilik
sinfidan bog‘liqlikda 50 metrdan 1000 metrgacha bo‘lgan kenglikda o‘rnatiladi.
Sanoat korxonalaridan chiqadigan zararli moddalar sinflarga ajratiladi va shunga qarab
masofa belgilanadi. Unga ko‘ra birinchi sinf masofa – 1000 metr, ikkinchi sinf masofa – 500 metr, 
uchinchi sinf masofa – 300 metr, to‘rtinchi sinf masofa – 100 metr, beshinchi sinf masofa – 50 metr
bo‘ladi. Agarda sanoat korxonasining quvvati katta bo‘lsa, unda sanitar-himoya maydoni uch 
marta oshiriladi.


4-rasm. Shaharlarda yashil maydonlarni yaratilishi va muhofazasi. 


Shaharlarda yashil maydonlarni yaratilishi va muhofazasi tabiiy atrof-muhitni muhofaza
qilish, energiya va resurslardan samarali va oqilona foydalanish bo‘yicha qabul qilingan bir qancha 
qonunlarida ko‘zda tutilgan (5-rasm).
Yashil maydonlar shovqinlarning darajasini, chang va gazlarning tarkibini pasaytiradi, shahar 
qurilishini noqulay shamollardan himoya qiladi, fitonsid
6
ta’sir ko‘rsatadi, radiatsiyani 

yumshatadi va sh.k.

6

Fitonsid – o‘simlikdan chiqadigan bakteriyalarni yo‘qotadigan uchuvchan moddalar.

---

59
Daraxt maydonlarining muhofazasi xuquqiy, biologik va tashkiliy tadbirlarni o‘z ichiga oladi. 

Xuquqiy munosabatda har qanday ekologik zarar faoliyatini amalga oshirish man etiladi, masalan,
ixtiyoridagi eng muhim foydalanilayotgan daraxtlarni kesish. 
Biologik va tashkiliy tadbirlar zararkunandalar bilan kurashishga jamlanadi va asosiysi yashil
maydonlarni yaratilishida yagona ekologik barqaror tizimlarni shakllantiradi. Shu maqsad bilan 
shaharsozlik loyihalarida umumiy va chegaralangan foydalanishda yashil maydonlarning eng qulay
qiyofasini, ularning keyingi rivojlanish imkoniyatini va yashil maydonlarning tuzilmalarini yaxshilash 
bo‘yicha tadbirlarni ko‘zda tutadi.
Shahar maydonlari chegaralarida yashil maydonlarning muhofazasi bo‘yicha chora-tadbirlarni 
ishlab chiqishda ular uchun eng katta xavf bo‘lgan rekreatsiya yuklarni, ifloslangan havoni va
urbonizatsiyalashgan
7
atrof-muhitning kompleks ta’siri ifodalanishini e’tiborga olish zarur.