Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

Tugallanmagan ishlab chiqarishni normalashtirish. Tugallanmagan 
ishlab chiqarish bo‘yicha aylanma mablag‘lar normativini aniqlash korxona 
faoliyatidagi eng murakkab va ko‘p mehnat talab qiluvchi jarayon hisoblanadi. 
Tugallanmagan ishlab chiqarish sifatida ishlab chiqarishning turli bosqichlarida - 
xomashyoni texnik nazorat bo‘limi (TNB) tomonidan qabul qilishdan tayyor 
mahsulot omboriga topshirgunga qadar ishlov berilayotgan mahsulotlarni ko‘rsatish 
mumkin. 
Tugallanmagan ishlab chiqarishga jalb qilingan aylanma mablag‘larning 
o‘sishi xomashyo va materiallarni ishlab chiqarishga kiritish bilan boshlanadi hamda 
ishlab chiqarish sikli yakunida (tayyor mahsulot omborga topshirilganda) eng yuqori 
nuqtasiga chiqadi.
Tayyor mahsulot qoldiqlarini normalashtirish. Ishlab chiqarish jarayoni 
tugallangandan so‘ng mehnat predmetlari tayyor mahsulot ko‘rinishida muomalaga 
kiritiladi. 
Tayyor mahsulotning omborda saqlanish muddati tayyor mahsulotni 
transportirovka qilish va sotishga bog‘liq bo‘ladi.
Aylanma mablag‘larning ushbu normasidagi kunlar soni mahsulotni 
tayyorlash, yuklash, hujjatlarni tayyorlash va ularni bankka topshirish uchun zarur 
bo‘lgan kunlardan iborat bo‘ladi. 
Kelgusi davr xarajatlarni normalashtirish. O‘sib borayotgan fan-texnika 
taraqqiyoti sur’atlari aylanma mablag‘larning kelgusi davr xarajatlari ahamiyatini 
oshirmoqda. Bu xarajatlar korxonaning maxsus buxgalteriya hisobida uchta manba: 
yangi texnikani o‘zlashtirish fondi (agar korxonada shunday fond mavjud bo‘lsa), 

---

97 
bank krediti va foyda (xarajatarni mahsulot tannarxiga kiritish yo‘li bilan) hisobiga 
yig‘iladi.
 
Nazorat va muhokama uchun savollar 
1. 
Aylanma mablag‘lar ishlab chiqarish aylanma fondlaridan qanday farq 
qiladi? 
2. 
Aylanma mablag‘larni tashkil qiluvchi asosiy elementlar qaysilar? 
3. 
Aylanma malag‘lar tuzilmasi deganda nima tushuniladi?
4. 
Qaysi omillar aylanma mablag‘larning aylanish darajasiga ta’sir 
ko‘rsatadi?