Qurilish materiallari ishlab chiqarish korxonalarining iqtisodiyoti

Ichki omillarga korxonaning texnika bilan qurollanish darajasini, 
qo‘llanilayotgan texnologiyaning samaradorligi, mehnat va ishlab chiqarishning 
energiya bilan ta’minlanishi darajasi, tadbiq etilayotgan rag‘batlantirish 
tizimlarining ta’sirchanligi, kadrlarni tayyorlash va malakasini oshirish, kadrlar 
tarkibining yaxshilanishi kabi korxona raxbarlariga bogliq bo‘lgan barcha narsalar 
kiradi. Tashqi omillarga quyidagilarni kiritish mumkin: davlat buyurtmalari va 
bozordagi talab hamda takliflarning o‘zgarishi munosabati bilan mahsulot xillari va 
ularning sermehnatlik darajasi o‘zgarishi; jamiyat va mintaqalarda sodir bo‘ayotgan 
o‘zgarishlar; moddiy texnika ta’minoti, tabiiy shart sharoitlar va hokazolar. 
Barcha omillarni o‘z ichki mazmuni va mohiyatiga ko‘ra, uchta guruhga 
bo‘lish mumkin: moddiy texnika, tashkiliy va ijtimoiy iqtisodiy. Mehnat 
unumdorligini oshirishning moddiy asosi fan, texnika va texnologiyani 
rivojlantirish, ularning yutuqlarini ishlab chiqarishga joriy etishdir. Shuning uchun 
ham moddiy texnika omillari guruhini, odatda, yetakchi va qolgan barcha omillarni 
belgilovchi guruh deb qaraladi. Moddiy texnika omillari ta’siri natijasida mehnat 
unumdorligi ortadi va mahsulotning sermehnatlik darajasi (t) pasayadi. 
Sermehnatlilik darajasi ko‘rsatkichi bo‘yicha mehnat unumdorligining o‘sishi 
quyidagi formulalar bilan aniqlanadi: 
M
u
 =
M
sm
∗100
100−M
sm
yoki M
u 
=
𝑀
𝑠𝑚
∗100
𝑆
𝑏𝑚
−𝑀
𝑠𝑚
Bu yerda: M
u
 - mehnat unumdorligining oshishi, %; 
M
s d
- mahsulot birligi sermehnatlik darajasining pasayishi, %; 
S
sd
- tadbirni joriy etishdan oldin mahsulot birligi uchun zarur bo‘ladigan 
boshlang‘ich sermehnatlik darajasi. 
Mehnat unumdorligining o‘sishiga doyir tashkiliy omillarda korxonalar, 
tarmoqlar va umuman, xalq xo‘jaligi darajasida ishlab chiqarishni tashkil etish 
kiradi. Xususan, korxonalarni mamlakatimiz hududlari bo‘yicha joylashtirish, ham 
mamlakat ichida, ham chet mamlakatlar bilan transport aloqalarini yo‘lga qo‘yish; 
korxonalarni ixtisoslashtirish va ularning keyinchalik kooperatsiyalashuvi; moddiy-
texnika, energiya ta’minoti, ta’mirlash xizmati ko‘rsatish va xokazolar katta 

---

124 
ahamiyatga egadir.
Korxonalar ichida ishlab chiqarishni tashkil etishning yaxshilanishiga doir 
muxim vazifalar quyidagilardir: 
- 
rejalashtirish sifatini oshirish;
- 
ishlab chiqarishni tashkiliy texnik jihatdan tayyorlashni tashkil etish;
- 
yangi texnika va texnologiyani o‘z vaqtida joriy qilish;
- 
ishlab turgan asbobuskunalarni zamonaviylashtirish;
- mashinalar, mexanizmlar, asbob uskunalar, apparatlarni joriy va kapital 
ta’mirlashni ta’minlash; 
- 
korxona ichida moddiy-texnika ta’minotini to‘g‘ri tashkil etish.