Quvvat koeffsiyentini kompensatsiyalash usullari

Volume 1, Issue 2. 2022. June. ISSN-2181-3426 
 
www.re-search.uz | 35 
3) qishloq xo‘jaligi elektr tarmoqlarida reaktiv quvvat sarfi ortib bormoqda. 
Hozirgi vaqtda elektr energiyasiga bo‘lgan talab ortib borayotganligi sababli reaktiv energiyani 
kompensatsiya qilish orqali elektr energiyasini tejashimiz mumkin. Elektr dvigatel reaktiv 
quvvatini kompensatsiya qilish uchun kondensator qurilmasi quvvatini hisoblash kerak. 
Mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan elektr energiyasning ko‘p ulushi nasos stansiyalari, 
elektr uzatish liniyalari, taqsimlash qurilmalari, elektr dvigatellar hisobiga to‘g‘ri keladi. Reaktiv 
quvvatni kompensatsiya qilishni bir nechta usullari mavjud. 
- kondensator qurilmalaridan, 
- sinxron generator qurilmalaridan, 
- sinxron kompensatorlardan foydalanish orqali. 
Induktiv tok iste’moli qurilmalari reaktiv quvvat (energiya) qabul qiluvchilar deb, 
sig‘im tok iste’molchilari qurilmalari esa reaktiv quvvat (energiya) manbasi deb ataladi. Reaktiv 
quvvat 
iste’molchilarini 
tarkibini 
taxlil 
qilish 
shuni 
ko‘rsatadiki, asosiy reaktiv quvvat iste’molchilar to‘rt xil ko‘rinishdagi qurilmalardan: 
 
asinxron dvigatellar 40%; 
 
elektr isitgichlar 8%; 
 
transformatorlarni hamma turi 35%; 
 
elektr uzatish liniyalari (ularda isroflar) 7% tashkil qiladi. 
Elektr tarmoqqa kuchlanish berilganda aktiv-induktiv yuklamada tok bu kuchlanishdan 
burchakka 
siljib 
orqada 
qoladi. 
Elektr 
qabul 
qiluvchi 
aktiv 
hamda 
reaktiv quvvatni iste’mol qiladi. Elektr energiyasi iste’molchilarning aktiv, reaktiv quvvatlari 
nafaqat oraliq vaqt muddatida balki ishlab chiqarish bir smenasi o‘tishda 
o‘zgarib turadi. Reaktiv quvvat koeffitsiyenti aktiv quvvatda reaktiv quvvat ulushini yaqqol 
ko‘rsatadi. Elektr energiyasining aktiv quvvat iste’molchilarining iste’mol qiladigan aktiv 
quvvati ish bajaradi va boshqa tur energiyaga: mexanik, issiqlik yorug‘lik kimyoviy, siqilgan 
xavo energiyasi va gazga o‘zgaradi. Reaktiv quvvat elektr qabul qiluvchi qurilmalarda foydali 
ishga 
bajarmasdan 
elektrodvigatel, transformator va elektr uzatish liniyalarida elektromagnit maydon 
hosil 
bo‘lishiga 
sarflanadi. 
Energiya 
tarmog‘i 
100% 
reaktiv 
quvvatining 
22% elektrostansiyalarni kuchaytirish transformatorlarida, energiya tarmog‘ini 110-750kV li 
podstansiyalardagi kuchlanishni oshiruvchi avtotransformatorlarida, 6,5%, tuman elektr 
tarmoqlarida, 13,5% kuchlanish pasaytiruvchi transformatorlari, 58% esa 6-10kV shinalaridagi 
iste’molchilarning reaktiv quvvatni yo‘qolishidan hosil bo‘ladi. 
Reaktiv quvvatni kompensatsiyalash deb uni ishlab chiqarish yoki kompensatsiyalash 
qurilmalari yordamida iste’mol qilishga aytiladi. Ma’lumki kondensatorlardan o‘tayotgan tok 
unga 
quyilgan 
kuchlanishdan 
90˚ 
burchakka 

---