R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari
Chorvachilik xarajatlari, mahsulotlar chiqishini hisobga
Yüklə 1,2 Mb.
|
|
6.4. Chorvachilik xarajatlari, mahsulotlar chiqishini hisobga
olish va tannarxini hisoblash 6.4.1. Chorvachilik tarmog‘i tavsifi, hisobining vazifalari va uslubiy asoslari Chorvachilik tarmog‘i aholining sut, go‘sht va boshqa oziq-ovqat mahsulotlariga, sanoatning esa xom-ashyoga bo‘lgan talabini qondiradi. Keyingi yillarda qishloq xo‘jaligida islohotlarning chuqurlashtirish natijasida chorvachilikka ixtisoslashgan fermer xo‘jaliklari, mas'uliyati cheklangan jamiyatlar (MCHJ) va xususiy chorvachilik korxonalari rivojlanmoqda. Ushbu tarmoq rivojlanishidagi bunday yo‘nalish mahsulot yetishtirishni ko‘paytirish, mehnat unumdorligini oshirish mahsulot sifatini yaxshilash va tannarxini arzonlashtirishga imkon yaratmoqda. Chorvachilik o‘simlikchilik bilan bir qatorda qishloq xo‘jaligining muhim tarmog‘i bo‘lib, uning tarkibiga sut va go‘sht yo‘nalishidagi qoramolchilik, qo‘ychilik, cho‘chqachilik, yilqichilik, parrandachilik, asalarichilik, quyonchilik, ipakchilik, baliqchilik va boshqalar kiradi. O‘z navbatida bu tarmoqlarning har biri mahsulotning ayrim turlarini yetishtirishga ixtisoslashgan holda muayyan ishlab chiqarishlarni: qoramolchilik – sut chorvachiligini hamda mol go‘shti, parrandachilik – tuxum hamda parhez go‘sht yetishtirishni o‘z ichiga oladi. Shunga ko‘ra, chorvachilikdagi xarajatlar ishlab chiqarish sohalari va turlari bo‘yicha farqlanadi. Bu esa buxgalteriya hisobida o‘z aksini topishi kyerak. Boshqa sohalarda bo‘lgani kabi chorvachilikda ham ishlab chiqar- ish xarajatlari xilma-xil. Ular turli xildagi moddiy xarajatlarni (ozuqa, biopreparatlar, dori-darmonlar, turli Materiallar va hokazolar), sarflan- gan mehnat, asosiy vositalarning eskirishi va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Demak, buxgalteriya hisobi chorvachilik xarajatlarini ularning turlari bo‘yicha qat’iy hisobga olishni ta’minlashi kerak.
Nizomning 18-ilovasi (O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 21.01.2008 y. 1-son va Ѕ – son qarorlari bilan tasdiqlangan, O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligida ro‘yxatga olingan. № 1781, 26.03.2008 y) 199
giga qaraganda muhim farq va xususiyatlarga ega. Tarmog‘da ishlab chiqarishning texnologik jarayoni muomalalarning bir maromda sodir bo‘lishi va bir xilligi bilan o‘simlikchilikdagidan farq qiladi. Bu xususi- yatlar albatta, tabiiyki, xarajatlarni hisobga olishni tashkil etishga ta’sir ko‘rsatadi. Chorvachilikda, odatda, mablag‘lar sarflanishi va mahsulotlar olish davrlarida uzulishlar uzoq davom etmaydi. Shu bois, joriy yildagi barcha xarajatlar mazkur kalendar yilida ishlab chiqarilgan mahsulotlarga te- gishli bo‘ladi. Demak, buxgalteriya hisobida chorvachilik xarajatlarini, dehqonchilikdagi singari, yondash yillarga ajratish zaruriyati yo‘q. Chorvachilikdagi barcha xarajatlar joriy yil mahsulotlari uchun qilinadi- gan xarajatlar hisobga olinadigan schotlarda aks ettiriladi. Chorvachilikda dehqonchilikdagi singari bajariladigan ishlar ham xilma-xil bo‘lmaydi. Bunda ishlab chiqarishning texnologik jarayoni bajariladigan ishlar (oziqlantirish, mollarga qarash va mahsulot ol- ish)ning bir xilligi bilan tavsiflanadi. Bu ishlarning hammasi, odatda, uzluksiz davom etadi va vaqt bo‘yicha qat’iy chegaralanmaydi. Demak, buxgalteriya hisobida xarajatlarni mana shu belgilar bo‘yicha bo‘limlarga ajratish uchun ehtiyoj yo‘q. Nihoyat, chorvachilikda ishlab chiqarish jarayoni, odatda, bir joyga jamlangan bo‘ladi. Masalan, sut ishlab chiqarish sutchilik majmuilarida va hokazo. Shunday ekan, buxgalteriya hisobida xarajatlarni ayrim ish- lab chiqarish bo‘linmalari bo‘yicha hisobga olishga ham ehtiyoj yo‘q. Shunday qilib, chorvachilikda ishlab chiqarish xarajatlarini yon- dash yillar, ish turlari va ba’zan ishlab chiqarish bo‘linmalari kabi mu- him belgilar bo‘yicha alohida-alohida hisobga olishga ehtiyoj yo‘q. Xarajatlarni chegaralash va tegishli yakuniy ma’lumotlar olish, odatda, ikki yo‘nalishda amalga oshiriladi: - ishlab chiqarishning asosiy turlari va chorva mollarining asosiy guruhlari bo‘yicha; - xarajatlarning asosiy turlari bo‘yicha; Ayrim hollarda masalan, qorako‘lchilik va parrandachilikda xara- jatlar hisobi bo‘linmalari alohida tashkil etilishi mumkin. Xarajatlarni ishlab chiqarish turlari va chorva mollarining guruhlari bo‘yicha hisobga olish analitik hisob obyektlarini to‘g‘ri tashkil etish hi- sobiga ta’minlanadi. Analitik hisob obyektlari chorvachilikning asosiy tarmoqlari bo‘yicha, tarmoq ichida esa ishlab chiqarishning har bir turibo‘yicha yoki chorvamollarining guruhi bo‘yicha ochiladi. 200
tegishli tarzda tuzish orqali ta’minlanadi. Xarajatlarni hisobga olish ko‘p grafali shakldagi registrlarda xarajatlarning har bir tarmog‘iga alohida grafa ajratilgan holda olib boriladi. Chorvachilik xarajatlarni hisobga olishda har xil uslublardan foy- dalanish ehtiyoji paydo bo‘lmaydi. Barcha zarur ma’lumotlar analitik hi- sob va hisob registrlarini odatdagicha tuzish orqali olinadi. Chorvachilik xarajatlari hisobining olishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: ¾ xarajatlarni ishlab chiqarish turlari va chorva mollarning gu- ruhlari bo‘yicha iqtisodiy asoslangan holda ajratish; ¾ yetishtiriladigan mahsulotning tannarxi shakllanadigan bar- cha xarajatlarni iqtisodiy jihatdan bir turdagi element va tarmoqlar bo‘yicha aniq ajratib chiqish; ¾ chorvachilikdan olingan mahsulotlarni o‘z vaqtida, aniq va to‘liq aks ettirish; ¾ xo‘jalikning bo‘linmalari bo‘yicha xarajatlarni aniq aks etti- rish; ¾ asosiy, yondash va qo‘shimcha mahsulotlar tannarxini iqtiso- diy asoslangan holda hisoblash. Yüklə 1,2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|