R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

7.7. Moliyaviy faoliyat daromadlari va xarajatlarini hisobga 
olish 

Moliyaviy faoliyat daromadlari va xarajatlari to‘g‘risidagi ax-

borotlarni aks ettirish uchun quyidagi schotlar mo‘ljallangan:
9500-«Moliyaviy faoliyat daromadlarini hisobga oluvchi schotlar»
9510-«Royalti ko‘rinishidagi daromadlar»
9520-«Dividendlar ko‘rinishidagi daromadlar»
9530-«Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar»
9540-«Valutalarning kurs farqlaridan olingan daromadlar»
9550-«Uzoq muddatli ijaradan olingan daromadlar»

---

261
9560-«Qimmatli qog‘ozlarni qayta baholashdan olingan daromad-

lar»
9590-«Moliyaviy faoliyatning boshqa daromadlari»
9600-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarni hisobga oluvchi
schotlar»:
9610-«Foizlar ko‘rinishidagi xarajatlar»
9620-«Valuta kursidagi farqlardan ko‘rilgan zararlar»
9630-«Qimmatli qog‘ozlarni chiqarish va tarqatish bo‘yicha xara-
jatlar» schoti
9690-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar» schoti.
Moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlar va xarajatlarni shakllan-
tirish tartibi №2 «Asosiy xo‘jalik faoliyatidan olingan daromadlar», №6
«Ijara hisobi», №12 «Moliyaviy investitsiyalar hisobi» BHMSlar va
«...xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom» bilan tartibga solinadi.
9510-schot kreditida olinadigan royalti, 9610-schot debetida esa -
royalti bo‘yicha to‘langan (hisoblangan) hisob-kitoblar va pul mab-
lag‘larini hisobga oluvchi schotlar bilan korrespondensiyada aks ettiri-
ladi.
Masalan, oluvchi tarafda royalti bo‘yicha olinadigan daromad
hisoblab yozilgan:
D-t 4850-«Royalti bo‘yicha olinadigan schotlar» schoti
K-t 9510-«Royalti ko‘rinishidagi daromadlar» schoti.
Uni olish chog‘ida:
D-t 5110-«Hisob-kitob» schoti
K-t 4850-«Olinadigan royalti» schoti.
To‘lovchi korxonada royaltiga oid summalarning to‘lanishi:
D-t 9690-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar» schoti
K-t 5110-«Hisob-kitob schoti».
9520-schotda boshqa korxonalarning faoliyatida ulush qo‘shib ish-
tirok etishdan olingan daromadlar va korxonaga tegishli aksiyalar
bo‘yicha olinadigan dividenlar aks ettiriladi.
Masalan, dividend ko‘rinishidagi daromad aks ettirilganida:
D-t 4840-«Olinadigan dividendlar» schoti
K-t 9520-«Dividend ko‘rinishidagi daromadlar» schoti.
Uni olish chog‘ida:
D-t 5110-«Hisob-kitob schoti»
K-t 4840-«Olinadigan dividendlar» schoti
9530-schotda uzoq muddatli va joriy investitsiyalar bo‘yicha foiz
ko‘rinishidagi daromadlar, 9610-schotda esa – banklar, yetkazib beru-

---

262
vchilarning kreditlari va qarzlar bo‘yicha foizlarning to‘lanishiga oid

xarajatlar aks ettiriladi.
Masalan, qarz beruvchi tashkilotda berilgan qarzlar bo‘yicha fo-
izlar hisoblab yozilganida:
D-t 4830-«Olinadigan foizlar» schoti
K-t 9530-«Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar» schoti.
Uni olish chog‘ida:
D-t 5110-«Hisob-kitob schoti»
K-t 4830-«Olinadigan foizlar» schoti.
Qarz oluvchi tashkilotda to‘lanadigan foizlarning (olingan qarzlar
bo‘yicha) hisoblab yozilishi:
D-t 9610-«Foizlar ko‘rinishidagi xarajatlar» schoti
K-t 6920-«Hisoblangan foizlar» schoti.
Foizlar to‘langanida:
D-t 6920-«Hisoblab yozilgan foizlar» schoti.
K-t 5110-«Hisob-kitob schoti».
Olingan qarz va kreditlar (6800, 7800-schotlar) bo‘yicha hisoblan-
gan foizlaralohida (6920-schotda) hisobga olinadi. Bu qarz (kredit)
larning balans qiymati hisoblangan foizlar o‘zgarmasligini ta’minlaydi.
9540-«Valyutalarning kurs farqlaridan olingan daromadlar»
schotida valyuta schotlari bo‘yicha ijobiy kurs farqlari, shuningdek,
xorijiy valyutalar bilan amalga oshirilgan operatsiyalarga oid
daromadlar hisobga olinadi. 9620-«Valutalarning kurs farqlari bo‘yicha
xarajatlar» schotida esa-xorijiy valutalar bilan amalga oshirilgan
muomalalarga oid salbiy kurs farqlari va zararlar aks ettiriladi.
Masalan, valuta schoti bo‘yicha ijobiy kurs farqi aks ettirilganda:
D-t 5210-«Mamlakat ichidagi valuta schotlari»
K-t 9540-«Valyutalar kursi farqlaridan daromadlar».
Valyuta schotiga oid salbiy kurs farqi:
D-t 9620-«Valyutalar kursi farqlaridan zararlar»
K-t 5210-«Mamlakat ichidagi valuta schotlari».
«Xorijiy valyutadagi operatsiyalarni buxgalteriya hisobi, statistik
va boshqa hisobotlarda aks ettirish tartibi to‘g‘risida Nizom»ga muvofiq
(O‘zR Adliya vazirligi tomonidan 2001 yil 16 noyabrda 1085-son bilan
ro‘yxatdan o‘tkazilgan), unga oid qo‘shimchalarni hisobga olgan holda
(O‘zR Adliya vazirligi tomonidan 2003 yil 7 iyunda ro‘yxatdan
o‘tkazilgan), xo‘jalik yurituvchi subyektlar valuta schotidan olingan
bank ko‘chirmalari asosida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki

---

263
kursi bo‘yicha balansning valuta moddalarini har oyda qayta baholashni

amalga oshiradilar.
Yuzaga kelgan valuta kursi farqlari xo‘jalik yurituvchi subyektning
hohishiga qarab quyidagi usullardan biri bo‘yicha hisobdan chiqariladi:
1)
Bevosita moliyaviy-xo‘jalik faoliyati natijalariga olib borish
yo‘li bilan (keyingi o‘rinlarda — bevosita olib borish usuli). Bunda ijo-
biy kurs farqlari moliyaviy faoliyatdan olingan daromadlarni hisobga
oluvchi schotlarda (9540-schot), salbiy kurs farqlari esa — moliyaviy
faoliyatga oid xarajatlarni hisobga oluvchi schotlarda (9620-schot) aks
ettiriladi.
2)
Jamlash yo‘li bilan (keyingi o‘rinlarda — jamlash usuli).
Bunda ijobiy kurs farqlari muddati kechiktirilgan daromadlar (kelgusi
davrlar daromadlari)ni hisobga oluvchi schotlarda (6230-schot), salbiy
kurs farqlari esa kelgusi davrlar xarajatlarini hisobga oluvchi schotlarda
(9620-schot) aks ettiriladi.
Valyuta kursi farqlar tegishli schotlarga olib borishning xo‘jalik
yurituvchi subyekt tomonidan tanlangan usuli uning hisob siyosatida
majburiy tartibda aks ettirilishi va kalendar yil davomida
o‘zgartirilmasligi lozim (№1 BHMSning 56-bandida nazarda tutilgan
holatlar bundan mustasno).
Valyuta kursi farqlarini to‘g‘rilash(korrektirovka)ning jamlash
usuli qo‘llanilganda balansning valyuta moddalarini har oyda qayta
baholash natijasida hosil bo‘lgan salbiy va ijobiy kurs farqlari moliya-
xo‘jalik faoliyati natijalariga quyidagi tartibda olib boriladi:
—
xorijiy valutadagi debitorlik va kreditorlik qarzlari bo‘yicha —
ularni qoplash (hisobdan chiqarish)ning borishiga qarab);
—
qolgan holatlarda — balansning tegishli valuta moddalari
bo‘yicha xo‘jalik operatsiyalarining amalga oshirilishiga qarab.
Balans valuta moddalarining so‘mdagi ekvivalentida qayta ba-
holanishi O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining hisobot oyin-