R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

7.8. Favqulodda foyda (zarar) ni hisobga olish 

«... Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom» ga muvofiq favqulodda

foyda moddalari – ko‘zda tutilmagan, tasodifiy tusga ega bo‘lgan hodisa
yoki xo‘jalik yurituvchi subyektning odatdagi faoliyat doirasidan chetga
chiqadigan tusdagi muomalalar natijasida paydo bo‘ladigan va olinishi
kutilmagan foydadir. Bunga daromadlarning favqulodda moddalari yoki
asosiy faoliyatdan olingan, boshqa daromadlar bo‘limida aks ettirilishi
kyerak bo‘lgan, o‘tgan davrlardagi foyda kirmaydi.
Favqulodda olingan foydalar 9710-«Favqulodda foydalar» schotida
aks ettiriladi.
«… Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom» ga muvofiq favqulodda 
zararlar – bu xo‘jalik yurituvchi subyektlarning odatdagi faoliyatdan
chetga chiquvchi hodisalar yoki muomalalar natijasida vujudga keladi-
gan va ro‘y berishi kutilmagan, odatdan tashqari xarajatlardir. Bunga
favqulodda va davr xarajatlari tarkibida aks ettirilishi kerak bo‘lgan
o‘tgan davr xarajatlari kirmaydi.
U yoki bu moddaning favqulodda zararlar sifatida aks ettirilishi
uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak:

---

268
- korxonaning odatdagi xo‘jalik faoliyatiga xos emaslik;

- bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak;
- boshqaruv xodimi tomonidan qabul qilinadigan qarorlarga bog‘liq
emasligi.
Tegishli moddalarni favqulodda xarajatlarga kiritish yoki kirit-
maslik to‘g‘risida qarorlar qabul qilishda ishlar amalga oshiriladigan
sharoitlarni ham hisobga olish lozim. Masalan, agar xo‘jalik yurituvchi
subyekt alohida iqlim sharoitlarida joylashgan bo‘lsa, u holda iqlim
sharoitlariga bog‘liq holdagi ishlamay turib qolishlar favqulodda deb ba-
holanishi mumkin emas, chunki ushbu modda «bir necha yil mobaynida
takrorlanmasligi kerak» mezoniga javob bermaydi.
Masalan, tabiiy ofatlardan keyin inventarizatsiya qilish chog‘ida
aniqlangan materiallar kamomadlari aks ettirilgan:
D-t 9720-«Favqulodda zararlar» schoti
K-t 1010-«Xom ashyo va Materiallar» schoti.
Buxgalteriya hisobining xalqaro standartlariga muvofiq favqulodda
moddalarga quyidagilar kiradi: mol-mulkning majburiy tarzda olib quy-
ilishi natijalari, yirik baxtsiz hodisalarning oqibatlari, joriy etilgan
qonunlar yoki me’yoriy hujjatlarlarga muvofiq taqiqlashlar natajasida
yuzaga kelgan zararlar va boshqalar.