R. D. Do‘smuratov, B. Yu. Mengliqulov qishloq xo‘jaligida buxgalteriya hisobi va statistika asoslari

B O SH D A F T A R 
Debet 5100-«Hisob-kitob schoti»
Kredit
Schotlar
kreditidan
Schotlar
debetidan
Kredit
bo‘yi-
cha
jami
Sa
na
Memo-
rial-
orderlar
№

Debet
bo‘yi-

cha
jami
Sa-
na
Memo-
rial-
orderlar
№

Bosh daftar schotlari bo‘yicha sintetik hisob schotlarini oborot

qaydnomasi tuzilib, unda schotlar bo‘yicha hisobot oyining boshi va
oxiriga qoldiqlar aniqlanadi. Ular buxgalteriya balansini tuzish uchun
qo‘llaniladi (3.4-jadval).

3.4-jadval 
Sintetik schotlar bo‘yicha oborot qaydnomasi
_________ga qoldiq
(oy boshiga)
___ oyi oboroti
(oy davomida)
________ ga
qoldiq
(oy oxiriga)
Nomi
(schotlar №)
debet Kredit debet kredit debet
kredit

Agar sintetik schotlarga memorial-orderlardan faqat mazkur oy

uchun jami oborot qaydnomasiga o‘tkaziladigan oborotlar yozilsa, u
holda sintetik schotlar birlashadigan hisob registri shaxmat nazorat 
qaydnomasi deb ataladi.
Memorial-order shaklida analitik hisob sintetik hisobga parallel
ravishda va memorial-orderlarga ilova qilinadigan hujjatlar asosida un-

---

101
dan mustaqil ravishda yuritiladi. Analitik hisob registrlari sifatida

daftarlar va kartochkalardan foydalaniladi.
Sintetik va analitik hisobning to‘g‘riligi sintetik va analitik schotlar
bo‘yicha oborot qaydnomalarini solishtirish yo‘li bilan tekshiriladi.
Memorial-order shaklining umumiy chizmasi quyidagicha (3.2-rasm):

3.2-rasm. Buxgalteriya hisobi memorial-order shaklining umumiy 
chizmasi 

Bayon qilinganlardan ko‘rinib turibdiki, hisobning memorial-order

shakli unchalik murakkab emas. Unda hisob ishlari buxgalteriya
xodimlari o‘rtasida ularning malakasi va tajribasiga qarab taqsimlanishi
oson.
Memorial-order shaklining afzalliklari: yaqqollik, korxonalarda
joriy davr uchun hisob hujjatlari ko‘p bo‘lmaganida qo‘llash qulayligi.
Buxgalteriya hisobi memorial-order shaklining kamchiliklariga
quyidagilar kiradi:
3
bitta hisob yozuvining har xil hisob registrlarida ko‘p marta
takrorlanishi;
memorial-order shaklida sintetik hisob ikkita hisob registrida –
Ro‘yxatga olish jurnali va Bosh daftarda yuritiladi;
Hisobning memorial‐order shakli
Dastlabki hujjatlar

Memorial‐orderlar

Guruhlovchi‐jamlama
qaydnomalar

Кassa daftari

Analitik
hisob
registrlari

Registratsiya jurnali

Bosh daftar
Sintetik schotlar
bo‘yicha oborot
qaydnomasi

Analitik schotlar

bo‘yicha oborot
qaydnomasi
Buxgalteriya
balansi
‐ joriy yozuvlar
‐ yozuvlarni tekshirish

---

102
3

analitik va sintetik hisob o‘rtasida vaqt bo‘yicha uzilish, ya’ni
muomalalarni analitik schotlar bo‘yicha tarqatib yozish (raznoska)
ko‘pincha balans tuzishdan bir necha oy kechikishi mumkin;
3
hisob registrlari hisobot shakllarini tuzishda zarur bo‘ladigan
ko‘rsatkichlarni guruhlash uchun unchalik moslashmagan. Shuning
uchun ma’lumotlarni dastlabki hujjatlardan yig‘ib olish va umumlashti-
rishga to‘g‘ri keladi va bu hisob qo‘lda yuritiladigan sharoitda ish ha-
jmini ko‘paytiradi.
Buxgalteriya hisobi memorial-order shaklining turlaridan biri
«Bosh-jurnal» shakli hisoblanadi. U ishlab chiqarish hajmi katta
bo‘lmagan korxonalarda, alohida muassasalarda va ayrim moliya or-
ganlarida yuritiladi.
«Bosh-jurnal» shakliga memorial-orderlar asos bo‘lib, ular «Bosh-
jurnal» deb ataladigan har oyda sintetik hisob registriga yozib boriladi.
Uning shakli quyidagicha (3.5-jadval):

3.5-jadval