R. D. Dusmuratov, A. S. Boltayev moliyaviy tahlil

Omillarning ta’sir qilish xarakteri bo‘yicha tasnifi 
Ekstensiv omillar 
Intensiv omillar 

---

63 
 
 
3.5-rasm. Omillarning o‘lchash mumkinligi jihatidan tasniflanishi 
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliya-xo‘jalik faoliyati natijalari va 
ularga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar turli hisobotlarda aks ettiriladi. Shu sababli ham 
natijaga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarning ta’sirini hisob-kitob qilish orqali o‘lchash 
mumkin. Masalan, yalpi hosilning o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillar ekin 
maydoni va hosildorlik ko‘rsatkichlari hisoblanadi. Yalpi hosilning o‘zgarishiga 
ekin maydonining yoki hosildorlik darajasining qanday ta’sir ko‘rsatganligini aniq 
hisob-kitob qilgan holda aniqlashimiz mumkin. Demak, bu yerda ekin maydoni va 
hosildorlik ko‘rsatkichlari hisoblanadigan omillardir. 
Bunda hosildorlik darajasining o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni 
hisoblash qiyin hisoblanadi. Chunki, hosildorlik darajasining o‘zgarishiga ekin 
maydoni tuprog‘ining tarkibi, tabiiy iqlim, agrotexnik tadbirlar va boshqa ko‘plab 
omillar ta’sir ko‘rsatadi. Ularni o‘lchash yoki birorta ko‘rsatkich bilan ifodalash 
qiyin. Ular hisob va hisobotlarda ham aks ettirilmaydi. Shu bois, bunday omillar 
hisoblash qiyin (mumkin bo‘lmagan) omillar hisoblanadi. 
Shu bilan birga, omillarni detallashtirish darajasi bo‘yicha ham tasniflash 
mumkin. Mazkur belgisi bo‘yicha omillar quyidagicha guruhlanadi (3.6-rasm). 
 
 
 
3.6-rasm. Omillarning detallashtirish darajasi bo‘yicha tasniflanishi 
Oddiy detallashtirilmaydigan omillarga natijaga bevosita ta’sir ko‘rsatadigan 
va ularning ta’sir darajalarini o‘lchash mumkin bo‘lgan omillar kiradi. 
Detallashtiriladigan omillar shunday omillarki, o‘zida asosiy omillarni kelib