R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

17.3.
 
Fransiya maktabining vakillari 
 
XVII asrdan boshlab buxgalterlik ilmining Fransiya maktabi rivojlana 
boshlagan. Fransiya maktabining vakillari italiyalik mualliflar g‘oyalarini 
rivojlantirib, buxgalterlik ilmining taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shganlar.
Shulardan biri M.Van Damm (1606 y.) barcha buxgalteriya yozuvlari 
uchun sirli asos sifatida dastlabki hujjatlarni kiritishni taklif qilgan. Bu 
bizning zamonaviy tasavvurimizdagi buxgalteriya hisobi barpo bo‘lishi 
yo‘lidagi muhim qadam bo‘lgan. Shunday qilib, dastlabki hujjat xo‘jalik 
operatsiyalarini hisobga olish uchun asos hisoblangan. Boshqa bir fransuz 
buxgalteri 
M.Toma 
(1631 
y.) 
xronologik 
yozuv 
tuzilmasini 
takomillashtirgan.

---

442 
U xronologik jurnalni murakkab yozuvlarni aks ettirish uchun qulay 
qilish maqsadida unga summalar uchun ikkita ustun (xususiy va umumiy) 
kiritgan.
Keyinchalik A.Mendels (1803 y.) va E.Degranj (1802 y.) buxgalterlik 
amaliyotiga xronologik va sistematik yozuvlarni kiritish zarurligini 
asoslagan. A.Mendels xo‘jalik operatsiyalarini ro‘yxatga olish jurnalidagi 
oborotlar yig‘indisining bosh daftardagi debet oborotlar va kredit oborotlar 
yig‘indisiga teng bo‘lishi lozimligini asoslagan.
J.P.Savari zamonaviy buxgalteriya hisobining asosiy tushun-chalaridan 
biri: schotlarning sintetik schotlar va analitik schotlarga; hisob registrlarining 
sintetik va analitik hisob registrlariga bo‘linishini asoslagan. U ikkita 
postulat ishlab chiqqan:
1) barcha analitik schotlar qoldiqlarining yig‘indisi ular qaysi sintetik 
schotga taalluqli bo‘lsa, uning qoldig‘iga teng bo‘lishi kerak; 
2) barcha analitik schotlarning debet va kredit oborotlari summasi ular 
qaysi sintetik schotga taalluqli bo‘lsa, uning debet va kredit oborotiga teng 
bo‘lishi lozim. 
J.B.Dyumarshe hisobchilikning integral shaklini ishlab chiqqan. Uning 
mazmuni shundan iboratki, birinchi darajali har bir schotga debet va kreditga 
ajratish uchun ikkita sinxronistik yozuv jurnali ochilishi lozim. Ushbu shakl 
buxgalteriya hisobining jurnal-order shaklini yaratish uchun katta ahamiyat 
kasb etgan. Bu shakl bo‘yicha schotning debet oboroti kreditlanuvchi 
schotlar ko‘rsatilgan holda vedomost tomonida, kredit oboroti esa 
debetlanuvchi schotlar ko‘rsatilgan holda jurnal-order tomonida aks 
ettiriladi. Shuningdek, J.B.Dyumarshe Buxgalterlar xalqaro gerbining 
asoschisi ham hisoblanadi.
Fransiyalik olimlar Ye.Leote va A.Gilbio schotning uchta: 
hisobchilik,
ijtimoiy va iqtisodiy
funksiyalarini ilgari surgan.