R. I. Nurimbetov, S. I. Ahmedov
ISHLAB CHIQARISH VA ISHLAB CHIQARISH
Yüklə 1,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2. ISHLAB CHIQARISH VA ISHLAB CHIQARISH
JARAYONLARINI BOSHQARISH MOHIYATI «Ishlab chiqarish» tushunchasi iqtisodiyot va boshqaruvning asosiy tushunchalari orasida keng tarqalgan. «Ishlab chiqarish» atamasining mohiyati tushunarli va qo‘shimcha izohlashga zarurat yo‘qligi sababli iqtisodiyot va boshqaruv bo'yicha lug'atlarda va hattoki ilmiy va o‘quv adabiyotlarida izohlanmaydi yoki juda sodda tarzda izohlanadi. Ma’lumki, «ishlab chiqarish» yetarli darajada murakkab, dinamik va bir xil izohlanmaydigan tushunchadir. Keng ma’noda ishlab chiqarish so‘zining ma’nosi insonlarga kerakli bo‘lgan ma’lum bir turdagi mehnat mahsulotini yaratish maqsadida olib borilgan faoliyatni anglatadi. Ishlab chiqarish to‘g‘risidagi tarixiy taassurotlar asosan moddiy ishlab chiqarish tarzida namoyon bo‘lgan, ya’ni mehnat mahsulotlarini moddiy-ashyoviy shaklda, moddiy buyumlami va predmetlami yaratish shaklida shakllangan. Bunday tasavvur yetarli darajada yashovchan bo‘lib hozirgacha ham ba’zi bir kishilarda saqlanib qolgan. Keyingi yillarda «ishlab chiqarish» tushunchasini ishlatish ma’naviy, madaniy xizmat, ta’lim, sog‘liqni saqlash, ilm- fan va boshqarish sohalarida ham keng qo‘llanilmoqda. Ilmiy sohada «ishlab chiqarish bilimlari», «ilmiy-texnik mahsulotlami ishlab chiqarish», «filmlami ishlab chiqarish», va hattoki «sog‘liqni ishlab chiqarish» kabi so‘z birikmalari paydo bo‘lmoqda. Shunday qilib, «ishlab chiqarish» tushunchasi yaratiladigan fao- liyatning deyarli barcha turlarida qo‘llaniladigan bo‘ldi. Ishlab chiqarish jarayonining mohiyati boshlang‘ich resurslami qayta ishlashdan iborat boiib-xomashyo, materiallar, energiya, chalatayyor mahsulotlar, axborotlar-turli xildagi ishlab chiqarish faoliyatining yakunida mehnatdan bir vaqtda foydalanishda namoyon bo‘ladi. Ishlab chiqarishning borishida ishlab chiqarish omillari va shu asosda ishlab chiqarilgan mahsulot yaratilishining qo'shilishi sodir bo'ladi. Umumiy tarzda ishlab chiqarishning natijasini mahsulot deb atash qabul qilingan. Mahsulot deb odatda, moddiy ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan moddiy-ashyoviy ne’matga aytiladi. Zamonaviy iqtisodiyot va boshqaruv nazariyasida «mahsulot» tushunchasi kam ishlatilgani holda, ishlab chiqarish natijasida yaratilgan mahsulotlarini esa ish, tovarlar, xizmatlar deb ataladi. Ish ishlab chiqarish faoliyatining sezilarli natijasi bo‘lib, faoliyat- ning hajmi va ko'lami, miq’yosi sifatida olingan mahsulot yakuni hisoblanadi. Ish ishlab chiqarish elementi va uning natijasi sifatida o‘zida mahsulotlar, tovarlar va yanada ko‘proq tarzda xizmatlaming belgilarini mujassamlashtiradi. Ishning natijasini o‘lchasa bo‘ladi, mehnatga haq to‘lash esa butun ish va operatsiyalar bo‘yicha amalga oshiriladi. Tovarlar va xizmatlami ishlab chiqarish ma’lum bir turdagi ishlami bajarish bilan organik bog‘liqdir. Tovar ishlab chiqarish faoliyatining mahsuloti tarzida ishlab chiqarilgandan keyingi sotuvchi va xaridorlar orasidagi bozor muno- sabatlarining obyekti tarzida namoyon bo‘ladi. Ishlab chiqarilgan mahsulot tovar bo'lishi uchun o‘zining qo‘llanuvchanlik va foydalilik sifatlariga ega bo‘lishi kerak. Bu shuni anglatadiki, tovar uni sotib oluvchi xaridor va iste’molchining ma’lum bir ehtiyojini qondirishi lozim. Iqtisodiyotda tovarlami har xil belgilari bo‘yicha farqlash qabul qilingan. Ular ichida keng tarqalganlari quyidagi tovarlar guruhidir: • ishlab chiqarishga mo‘ljallangan; • iste’mol uchun; • yakuniy va oraliq iste’mol uchun; • uzoq va qisqa muddatli foydalanishga; • kundalik talabga; • mavsumiy; • ajoyib va ommaviy yoyilgan; • asosiy va yordamchi; • xom ashyo va tayyor buyumlar; • ko‘ruvchi va ko‘chmas; • moddiy-ashyoviy tovarlar, axborot mahsulotlari, ma’naviy boyliklar. Tovarlar iste’mol qiymatida nafligi bilan, almashuvchan qiymatida esa bahosi bilan tavsiflanadi. Xizmatlar bajarish jarayonida avval yaratilgan mahsulot sifatida yoki yangi moddiy-ashyoviy mahsulotni yaratishni talab etmaydigan shaxsning ehtiyojini qondiradigan faoliyat ko‘rinishida mehnatning maxsus mahsuli sifatida namoyon bo‘ladi. Yoki bo'lmasa xizm atlar-bu insonlarga sotiladigan tayyor narsa ko‘rinishida emas, balki insonlar ehtiyoj sezadigan harakatlami amalga oshirish shaklida taqdim etiladigan nafdir. Xizmatlarga ta’lim olish, davolanish, maishiy xizmat, transport xizmati, ma’naviy-tarbiyaviy ishlar, bolalar va qariyalarga qarash, maslahat faoliyatlari, ma’lumotlami taqdim etish, ishbilarmonlik operatsiyalarini o‘tkazishga ko‘maklashish va hokazolar taalluqlidir. Ishlab chiqarish menejmentining ko‘p sonli fimksiyalari quyidagi tarzda mujassamlanadi: • tashkilotning xo‘jalik faoliyatini tahlil etish; • ishlab chiqarish rivojlanishini bashorat etish; • ishlab chiqarish dasturlarini va rejalarini, biznes-rejalami ishlab chiqish; • ishlab chiqarishni operativ tartibga solish; • ishlab chiqarish xodimlarini boshqarish; • tashkiliy-boshqaruv tadbirlarini o‘tkazish; • ishlab chiqarishning borishi, mahsulot, tovar, xizmat sifatini nazorat etish, xarajat va natijalami hisob-kitob qilish; • marketing faoliyati. Ushbu vazifalami bajarish quyidagi chora-tadbirlami va ishlab chiqarish menejmentining maqsadli vazifalarini ta’minlaydi: 1) ishlab chiqarishning yutuqqa erishish strategiyasini, mahsulot sifatini, samaradorligi va raqobatbardoshligini asoslash, ishlab chiqarishning barqaror faoliyat yuritishini qo‘llab-quwatlash dasturini ishlab chiqish; 2) ishlab chiqarishni tizimli tashkil etish darajasiga erishish, uning texnologik va resurs ta’minotini yaxshilash, malakali kadrlar salohiyatini oshirib borish; 3) vatanimiz va xorijdagi ilg‘or tajribalami hisobga olgan holda, zamonaviy innovatsiyalar asosida mahsulotlar, texnologik jarayonlar, jihozlar, asbob-uskunalar turlarini ishlab chiqish va doimiy takomillashtirish; 4) buyurtmalar, shartnomalar, bitimlar tizimini boshqarish, bozor savdolarida qatnashish, yangi segmentlami egallash va mustah- kamlash, ishlab chiqarishni reklama qilish; 5) xodimlaming ish sharoitlarini va mehnatga haq to‘lashni yax shilash, ularning ijtimoiy muammolarini yechishda ishtiroq etish, ishlab chiqarishda, tashkilotda sog‘lom ijtimoiy-ruhiy muhitni qo‘llab-quvvatlash. Yüklə 1,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|