R. I. Nurimbetov, S. I. Ahmedov
ISHLAB CHIQARISH TUZILMALARINING TURLARI
Yüklə 1,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.5. ISHLAB CHIQARISH TUZILMALARINING TURLARI
Korxonaning ishlab chiqarish tuzilmasi-tizimga kiruvchi xom- ashyoni biznes-rejada belgilangan parametrlarga javob beruvchi tayyor mahsulot ko‘rinishiga keltirishni ta’minlaydigan korxona asosiy, yordamchi va xizmat ko‘rsatuvchi bo‘linmalarining yig‘indisidir. Bo‘linmalar tuzilishining tavsifi, bo‘linmalar soni ishlab chiqarishni tashkil etishning ixtisoslashganlik, jamlanganlik, birlashganlik va kombinatsiyalashganlik shakllari asosida aniqlanadi. Ishlab chiqarish bo‘linmalarining ixtisoslashganlik shakliga ko‘r a - korxona texnologik (alohida bir operatsiya yoki ishni bajarish uchun), predmet (mahsulotning muayyan turi yo uning tarkibiy qismini yaratish uchun) va aralashgan (texnologik-predmet) prinsipi asosida tashkil etiladi. Texnologik prinsipga mashinasozlik korxonalarida quyish, temirchilik, termik,__ yig‘ish sexlari; to'qimachilik korxonalarida-yigirish, to‘quvchilik, bo‘yash sexlari; metallurgiya korxonalarida esa cho‘yan eritish, po‘lat quyish, prokat sexlari ixtisoslashgan bo‘ladi, ya’ni bu prinsipga ko‘ra qurilmalar turli detallar ishlab chiqaradigan bir turdagi operatsiyalarni bajaradi. Turiga qarab qurilmalar guruhlarga ajratib joylashtiriladi, masalan, mexanik sexning bir uchastkasida faqat tokarlik stanoklari joylashtirilsa, boshqasida yo‘nish stanoklari, va yana birida parmalash stanoklari bo‘ladi. Texnologik prinsip sex yo uchastkani boshqarishni yengillash- tiradi: bir tur stanoklar guruhiga mas’ul usta ulami har tamonlama 29 o‘rganishi, agar biror stanok haddan ortiq ish bilan yuklangan bo‘lsa, ishning bir qismini undan olib boshqasiga o‘tkazishi mumkin. Ammo bu prinsipning kamchiliklari ham yo‘q emas: mahsulot assortimentini oshirish tez-tez bir texnologik operatsiyadan ikkinchisiga o‘tib turishni talab qiladi. Buning oqibatida stanoklami qayta sozlashga qo‘shimcha vaqt sarflanadi, tayyorlash davri uzayadi, rejalashtirish va bo‘linmalaming ishlab chiqarish aloqalari murakkablashadi, ya’ni iqtisodiy tomondan o‘zini oqlamaydi. Undan bir tur va mayda seriyadagi katta nomenklaturali buyumlami ishlab chiqarishda foydalaniladi. Predmet prinsipida sexlar aniq bir buyum yoki uning tarkibiy qismini tayyorlashga ixtisoslashadi. Yirik seriyali va ommaviy ishlab chiqarishdagi sexlar aynan shu prinsipga tayanadi. Masalan, avtomobil va traktor zavodlarida motor, shina, g‘ildirak, kabina kabilami tayyorlaydigan maxsus sexlar mavjud va sexlardagi qurilmalar texnologik operatsiyalarni bajarish ketma-ketligida joylashtiriladi. Sex va uchastkalaming predmet prinsipiga asoslanishi ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishda ilg‘ or uslublami qo‘llashga yaxshi muhit yaratadi. Texnologik operatsiyalarni bajarish ketma-ketligida qurilmalaming joylashishi buyumlami tayyorlash jarayonidagi harakat yo‘li hamda uni tashish vaqtini qisqartiradi. Shuningdek, oqim va avtomatik liniyalami uyushtirish imkoni paydo bo‘ladi, ishchilar tor doiradagi operatsiyalarni bajarishga ixtisoslashishi natijasida ularning malakasi ortadi, mehnatni tashkil etish yaxshilanadi, chiqarilayotgan mahsulot sifatiga javobgarlik kuchayadi. Umuman olganda, bulaming barchasi oxir-oqibatda mehnat unumdorligini oshirib, mahsulot tannarxini qisqartiradi. Kam- chiliklaridan biri bu kichik hajmdagi ishni bajarishda qurilmalaming to‘la quwatda ishlatilmasligidir. Bu prinsipdagi uchastkalami tashkil etish nisbatan doimiy va katta bo‘lmagan nomenklaturadagi buyumlami tayyorlashda, ya’ni yirik seriyali va qisman ommaviy ishlab chiqarishda ijobiy natija beradi. Texnologik-predmet prinsipida tayyorlov sexlari texnologik 30 prinsipga asoslansa, ishlov berish sexlari esa predmet prinsipiga asoslanadi. Mazkur prinsipning ishlab chiqarish tuzilmasi aksariyat yirik mashinasozlik korxonalariga xos bo'lib, ulardagi mayda seriyali va seriyali ishlab chiqarish uyg‘unlashganlikning yuqori darajasi va texnologik-predmet ixtisoslashganlikning past darajasi bilan farqlanadi. Korxonalar ishlab chiqarish tuzilmalarining rivojlanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillar quyidagilardir: - yangiliklar-o‘zgarishlar (ichki va tashqi)ga korxona tuzilma- sining moslashuvchan va kirishuvchanligini ta’minlash maq sadida loyihalashtirish va ishlab chiqarish tuzilmalarini rivojlantirish sohasidagi yutuqlami o‘rganib borish; - korxonaning ishlab chiqarish bo‘linmalari soni va hajmini optimallashtirish; - asosiy, yordamchi va xizmat ko‘rsatuvchi bo‘linmalar o ‘rtasida ratsional munosabatni ta’minlash; - mahsulotning konstruktiv bir turliligini ta’minlash; - korxona bosh rejasi va bo‘linmalar rejalashtiriluvining ratsio- nalligi; - ishlab chiqarishni avtomatlashritilish darajasini oshirish; - ishlab chiqarish quwati, texnologik jarayonlaming ilg‘orligi, avtomatlashritilish darajasi, kadrlar malakasi kabi parametrlar bo‘yicha korxona ishlab chiqarish tuzilmasi komponentlarining mutanosiblik prinsipiga mosligini ta ’minlash; - mehnat predmetlari harakatining davomiyligini qisqartirish maqsadida texnologik jarayonlaming aniqlik prinsipiga tuzilma mosligini ta’minlash; - tizimdagi jarayonlaming sifat darajasiga tizimga kirish sifat darajasining mosligini ta’minlash; - yirik korxona ichida ishlab chiqarish predmeti yoki texnologik ixtisoslashgan yuridik mustaqil kichik tashkilotlami tashkil etish; - asosiy fondlar xizmatining m e’yoriy muddatini qisqartirish; - korxona asosiy ishlab chiqarish fondlarining rejaviy-ogoh- lantiruv ta’mirlash ishlari grafigiga rioya qilish, o'tkazilayotgan ta’mirlash ishlari davomiyligini qisqartirish va ular sifatini oshirish, fondlami vaqtida yangilab borish. Yüklə 1,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|