R. I. Nurimbetov, S. I. Ahmedov

Bazali tizim -tadqiqot va tahlil qilish uchun qo‘llaniladigan 
vositadir. Ular umuman olingan matematik apparat va nazorat 
qilishning statistik usullaridan foydalanishga asoslangan. Texnik 
ta ’minot tizim i-xodimlami texnik jihozlami ishlatish va undan 
to‘g‘ri foydalanishni o ‘rgatish usullari va dasturlaridir. TQMni 
rivojlantirish va takomillashtirish tamoyillari va mohiyati o‘zida, 
ilmiy yondashuvlar, bozor munosabatlari amal qilishining iqtisodiy 
qonunlarini, tashkil etish qonunlarini, sifatni boshqarish strukturasi 
hamda bozor sharoitiga qarab moslashishni aks ettiradi.
Sifatning umumboshqaruvi maqsadi mahsulot va xizmatlar si­
fatini oshirishga erishish hisoblanadi.
TQM konsepsiyasi sifat haqida keng tushuncha beradi. 5 .1-rasmda 
TQMni tashkil etuvchi qismlar bog‘liqligi keltirilgan.
5.2-jadval.
TQM nl tashkilotda qo'llashda ishlatiladigan namunalar va vositalar
Sifatni boshqarish
Jarayonlami
boshqarish
Xodimlami
boshqarish
Zaxiralami
boshqarish
Sifat tushunchasini 
aniqlash
Jarayonning doimiy- 
ligi (barqarorligi)
Boshqaruvchilar ja- 
moasi
Sifatga qilingan 
xarajatlar dasturi
Sifat siyosati
Nazoratning statistik 
usuli
Sifat bo‘yicha umum 
o‘qitish
Bajarishni na­
zorat qilish 
ko‘rsatkichlari
Sifat bo‘yicha 
umum o'qitish
Jarayonning
imkoniyati
Ishchi guruhlarini 
tashkil etish
Qiymat
ko‘rsatkichlari
Ichki
iste’molchilar bi­
lan munosabatlar
Texnologik
muammolami
yechish
Motivlashtirish usul­
lari va vositalari
Resurslar
konservatsiyasi
Sifat tizimi
Jarayonni
takomillashtirish
Bog‘ liq zvenolar
Atrof-muhitni
yaxshilash
Sifat to‘garaklari
Loyihalashtirish 
bosqichida rad 
etish oqibatlarini va 
tavsifini tahlil etish
Jadallashtirish naza­
riyasi
Taguchi usullari
Shuning o‘ zi ishlab 
chiqarish bosqichid
Malakani oshirish
«aniq muddatda» 
yoki «kanban» ti­
zimi bilan ishlash

---

TQM samaradorligi quyidagi 3 ta asosiy shartlarga bog‘liq 
bo ‘ladi:
• yuqori lavozimdagi shaxs korxonada sifatni oshirish borasida 
qat’iyat bilan harakat qiladi;
• investitsiyalar texnikaga emas, balki odamlarga xizmat qiladi;
• tashkiliy tuzilishi aynan TQM da shakllanadi yoki uning asosida 
tashkil topadi;
TQM konsepsiyasi tashkilotda namunalar va vositalami qo‘llash 
hisobiga amalga oshiriladi (5.2-jadval).
TQMni korxonaga tatbiq ctilish jarayonini firmaning prezidenti 
xodimlami qo‘llab quvvatlagan tarzda boshqarishi kerak. 5.2-rasmda 
TQM ni korxonaga tatbiq etishdagi asosiy elcmentlar keltirilgan.