Р1-laboratoriya ishi

Qisqa tutashuv xarakteristikasi (QTX). Bu xarakteristika–yakor chulg‘ami qisqa tutashtirilib (demak, U_a= 0), aylanish chastotasini nn_N  const bo‘lgandagi I_a  f(I_qoz) bog‘liqlikni ifodalaydi.
QTX ni tajribada qo‘zg‘atish chulg‘ami hosil qiladigan magnit oqimining yo‘nalishi Ф_qol yo‘nalishi bilan mos tushgan hol uchun oladilar. Bu holda qo‘zg‘atish tokini 0 dan boshlab oshirganda qisqa tutashuv (QT) toki I_qt bironta a nuqtadan to‘g‘ri chiziqli ko‘rinishda oshadi (6.5-rasm). I_qoz0 bo‘lganda ham yakor zanjiridan I_qt 0a tok o‘tadi. Bu tok Ф_qol yakor chulg‘amida vujudga keltirgan kichik qiymatdagi EYK E_qol hisobiga hosil bo‘ladi. Odatda yakor tokining yo‘l qo‘yilgan qiymatlarida QTX deyarli to‘g‘ri chiziqli bo‘ladi.

Agar cho‘tka bilan kollektor orasidagi o‘zgaruvchan kontakt qarshiligini e’tiborga olmasak (bunda R_a  const) QT toki I_qt EYK E_a ga, magnit sistema to‘yinmaganligi uchun bu tok (I_qt) qo‘zg‘atish tokiga to‘g‘ri mutanosib ravishda o‘zgarar ekan (I_qt  I_qoz).

Tashqi va rostlash xarakteristikalari. Generatorni ishlatishdagi asosiy ish jarayonni belgilovchi xarakteristika – tashqi xarakteristikadir. Odatda, generatorlarga nisbatan qo‘yiladigan talab (payvandlash generatorlaridan tashqari) umumiy bo‘lib, ularning qo‘zg‘atish toki I_qoz const bo‘lganda, yuklama tokining qiymati 0 dan yo‘l qo‘yilgan qiymatgacha o‘zgarganda, generatorlarning chiqish klemmalaridagi kuchlanishi nominal qiymatidan mumkin qadar kam o‘zgarishi amaliyot uchun muhimdir.
Tashqi xarakteristika–qo‘zg‘atish toki I_qozNconst va yakorning aylanish chastotasi n_Nconst bo‘lganda U_af(I_a)bog‘liqlikni ifodalaydi. Bu xarakteristikani ahamiyatga ega bo‘lgan ikkita hol uchun tahlil qilish foydalidir:
1) salt ishlash rejimda (I_a0) yakor chulg‘amida hosil bo‘lgan EYK ning qiymati E₀  U_N ga to‘g‘ri kelgan qo‘zg‘atish toki I_qoz.N  const bo‘lganda yuklama tokini oshirib olish (6.6,a-rasm, 2);
2) yakor chulg‘amining toki I_aI_N va kuchlanishi U_N bo‘lganda qo‘zg‘atish tokini I_qoz.N const qilib, yuklama tokini kamaytirib olish (6,a- rasm, 1).
Tashqi xarakteristikani tajribada yuklama tokini I_a  0 dan I_a  I_N gacha oshirib olinganda, generator chiqish klemmalaridagi kuchlanishi, yakor reaktsiyasi magnitsizlovchi ta’sirining va yakor zanjiridagi qarshiliklarda kuchlanish pasayishi tufayli bir oz kamayadi (2-egri chiziq). Tashqi xarakteristika egri chizig‘ining shakliga yuklama toki tufayli magnit zanjiri to‘yinish darajasining o‘zgarishi ham sabab bo‘ladi.
Ma’lumki, generatorning kuchlanishi (U_a), natijaviy magnit oqimiga bog‘liq ravishda o‘zgaradigan E_a, yakor zanjiridagi (I_aR_a) hamda cho‘tkalarda bo‘ladigan (U_ch) kuchlanish pasayishlari bilan aniqlanadi:
U_aE_a–I_aR_a– U_ch. (6.1)
Yuklama toki oshirilganda yakor reaksiyasining mashina asosiy maydoniga bo‘lgan magnitsizlovchi ta’siri ortadi. Qo‘zg‘atish toki I_qoz const bo‘lganligidan, generatorning natijaviy magnit oqimi, demak, EYK E_a ham bir oz kamayadi.
Tashqi xarakteristikani tajribada olishda davlat standarti tavsiyasi qo‘yidagicha: yakorning aylanish chastotasi n n_N va qo‘zg‘atish tokini I_qoz.N =const holda saqlab, yuklama toki I_a ni nominal qiymatidan 0 gacha kamaytirib olish lozim.

*

*

*

*