Р1-laboratoriya ishi

6.6-rasm. Mustaqil qo‘zg‘atishli o‘zgarmas tok gеnеratorining tashqi (a) va rostlash (b) xaraktеristikalari

Yuklama toki kamaya borgan sari, ko‘ndalang yakor reaksiyasi ta’sirining susayishi va yakor zanjirida kuchlanish pasayishi I_aR_a ning kamayishi tufayli, yakor chul-g‘ami chiqish klemmalaridagi kuchlanish tobora oshadi (6,a-rasm, 1).Tashqi xarakteristika yuklamani oshirib olinganda kuchlanish pasayuvi quyidagicha aniqlanadi:

U_%100 (U_N –U_a)  U_N , (6.2)
bunda U_N – yakor toki I_a  I_N bo‘lganda generator chiqish klemmalaridagi nominal kuchlanish.
Kompensatsion chulg‘ami bo‘lmagan o‘rta quvvatli mashinalarda kuchlanishning oshishi, odatda (510) foizni tashkil qiladi.
Rostlash xarakteristikasi. Yakorning aylanish chastotasi n_N const va yakorning kuchlanishi U_N  const bo‘lganida I_qoz f (I_a) bog‘liqlik – generatorning rostlash xarakteristikasini ifodalaydi.
Bu xarakteristikani, yuklama tokini kamaytirib olingan hol uchun ko‘rib chiqamiz. (1) formulaga asosan, agar qo‘zg‘atish toki I_qoz ning qiymatini o‘zgartirmay qoldirilsa, yuklama toki I_a ning kamayishi tufayli yakor reaksiyasining kuchsizlanishi va I_aR_a ning kamayishi sababli, generatorning chiqish klemmalaridagi kuchlanish miqdori oshadi. Lekin, shartga ko‘ra, U_a U_N const bo‘lishi kerak, shu maqsadda, rostlash xarakteristikasini olayotgan paytda qo‘zg‘atish toki I_qoz ni kamaytirib borish lozim bo‘ladi (6,b-rasm).
Tajribada rostlash xarakteristikasining ikkita shoxobchasini, ya’ni yuklama toki I_a ni 0  I_a  I_N oraliqda tobora oshirib (1-shoxobcha), so‘ngra, tok I_a ni I_N qiymatidan asta-sekin 0 gacha kamaytirib (2-shoxobcha) olinadi. Bunda 1-shoxobcha ikkinchiga nisbatan yuqorida joylashadi. Bunga sabab: 1-shoxobchani olishda yuklama toki I_a ning qiymati I_N gacha oshganda bir vaqtning o‘zida qo‘zg‘atish toki I_qoz ham oshiriladi. Bu esa, magnit zanjirining po‘lat qismlarida Ф_qol ning nisbatan ko‘payishiga olib keladi, natijada xarakteristikaning 2-shoxobchasini olganda U_aU_Nconst bo‘lishi uchun kamroq qo‘zg‘atish magnit oqimi (demak, kamroq qo‘zg‘atish toki) talab qilinadi. Bu ikkala shoxobchaning o‘rtasidan o‘tkazilgan punktir chiziq rostlash xarakteristikasi uchun qabul qilinadi (6.6,b-rasm).
Shuni ta’kidlash kerakki, rostlash xarakteristikasi, yuklama tokini o‘zgartirganda generatorning kuchlanishini o‘zgartirmay saqlab turish maqsadida, qo‘zg‘atish tokini rostlash qonuniyatini ifodalaydi. Masalan, yuklama tokini oshirganda generator kuchlanishining nominal qiymati U_N ga nisbatan kamayishini bartaraf etish, ya’ni kuchlanishni U_N const qilib saqlash uchun qo‘zg‘atish toki I_qoz ni bir oz oshirish kerak bo‘ladi.