Ramiz Dəniz
Yüklə 2,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Əxlaqi-Nasiri”
- “Əxlaqi-Cəlali”, “Əxlaqi-Möhsini”, “Əxlaqi-Mənsuri” və “Əxlaqi-Cəmali”
- “Kitab tacarib əl-ümam” (“Xalq- ların imtahan kitabı”)
- “Zic Elxani”
- “Əxlaqi- Nasiri”
- “Şərhül-İşarət”, “Təhrir Məcəsti” (Almagest), “Təhrir Öqlidis”
- “Şərhül-İşarət”
- “Tarix-e cahaquşay-e Cüveyni”
- “Əsasül-iqtibas”
- Demosfen
|
“Əxlaqi-Nasiri” kimi ikinci orijinal əsər yaranmamışdır. “Əxlaqi-Nasiri” səpkili kitablar isə təqlidi mahiyyət daşı- mış və oxucular arasında şöhrət tapa bilməmişdir. Tusinin “Əxlaqi-Nasiri” əsəri haqqında xüsusi tədqiqat aparmış Cəlaləddin Hümayi həmin təqlidi kitabların bəzilərinin adını çəkməklə onların “Əxlaqi-Nasiri”yə nisbətən çox aşağı səviyyədə olduqlarını qeyd edir. Bunların içərisində “Əxlaqi-Cəlali”, “Əxlaqi-Möhsini”, “Əxlaqi-Mənsuri” və “Əxlaqi-Cəmali”ni xüsusi olaraq qeyd edir və deyir ki, son yeddi yüz əlli beş ildə yaradılmış bu tipli kitablar heç
bilməmişdir. 1
məhvini, onların yoxa çıxması deyil, yalnız formalarını və əlamətlərini dəyişməsi nəticəsində birinin digəri ilə əvəz olunması, köhnə varlığın mövcudluğuna son qoyulması mənasında başa düşmüşdür. “Son zamanlar Azərbaycan dilində də oxuculara çatdırı- lan bu zəngin fəlsəfi əsərin sayəsində (“Əxlaqi-Nasiri” –
1
Xacə Nəsirəddin Tusi. Əxlaqi-Nasiri. Rəhim Sultanovun ön sözü. Bakı, “Lider Nəşriyyat”, 2005. səh. 14
83 R. D.) daha geniş kütlə Tusi dühasının incəlikləri, onun ideya irsi, son dərəcə orijinal təfəkkür tərzi ilə birbaşa tanış olmaq imkanı əldə etmişdir. Həmin ideyaların əhatə dairəsi, məntiqi əsası, struktur təhlili əsərin yalnız əxlaq çərçivəsi ilə məhdudlaşdırılmayıb, humanist mütəfəkkirin bütöv bir insan konsepsiyası kimi səciyyələndirə bilər”. Belə bir fəlsəfi düşüncəyə malik olan adamın başqa elmləri asanlıqla qavramasına şübhə etməmək olar. Ancaq təəssüflər olsun ki, onun elmi irsi tədqiqatçılar tərəfindən kifayət qədər öyrənilməyib. Nəticədə isə alimin bəzi işləri açıqlanmamış kimi qalır. Necə ki, Amerika qitəsinin onun tərəfindən hansı meridianda yerləşməsi məsələsi. Axı, o, aydın şəkildə bildirmişdi ki, sıfırıncı meridian Xaldat adalarından başlayır. Tusi dahi riyaziyyatçı kimi də bütün dünyada məşhur olmuşdur. Onun fəlsəfi, ictimai-siyasi və hüquqi görüşləri çox maraqlıdır. 1265-ci ildə Hülaku xanın ölümündən son- ra hakimiyyətə keçən Abaqa xan (1265-1282) Tusini özünə vəzir təyin edir. 9 il, ömrünün axırına qədər İlxanilər dövlətində yüksək vəzifə tutan alim-vəzir ona verilmiş geniş imkanlardan istifadə edərək “dövlət” və “cəmiyyət” haqqında bir sıra nəzəri fikirlər irəli sürmüş və Azərbay-
84 canın siyasi fikir tarixində ilk dövlət nəzəriyyəsi olduğunu göstərmişdir. 1
Alimin irsi bütün Yaxın və Orta Şərqin ensiklopedik bilik xəzinəsi olmaqla bərabər Şərqin tərkib hissəsi kimi Azərbaycan xalqının düşüncə tərzinin formalaşması və inkişafında da özünəməxsus yer tutur. Onun elmi-bədii irsinə mədəniyyət tariximizin Renessans (İntibah) dövrünə məxsus mənəvi sərvətlərimizin tərkib hissəsi kimi bax- mağa və qanuni varislik hüququmuzu bildirməyə haqqımız var.
2
Alimə şöhrət gətirən “Əxlaqi-Nasiri” əsərin yaranması diqqəti cəlb etməyə bilməz. Bunu şərh etmək vacib məsələ- lərdən biri sayılır. Monqol qoşunlarının əsas hissələri 1224-cü ildə Xorasa- nı tərk edən zaman Kuhistan vilayətinin hökmdarı Nəsirəd- din Əbülfəth Əbi Şihabəddin Mənsur idi. O, kənardan Kuhistana sığınacaq tapmaq üçün gələn alimləri, islam tərəfdarlarını, o cümlədən, Xorasan müsəlmanlarını qəbul
1 Azərbaycan Beynəlxalq Universiteti. Nəsirəddin Tusinin 800 illik yubileyinə həsr edilmiş Respublika konfransının materialları. Bakı, 2001. Professor İ. M. Zeynalovun məruzəsi, səh. 270-271 2 Azərbaycan Beynəlxalq Universiteti. Nəsirəddin Tusinin 800 illik yubileyinə həsr edilmiş Respublika konfransının materialları. Bakı, 2001. Professor M. F. Bayramovun məruzəsi, səh. 264
85 edir, onlara sığınacaq verir, ismaililər təriqəti tərəfdarları- nın hücumlarından müdafiə edirdi. Qazi Səhac “Təbəqate Nasiri” əsərində Əbül Fəth haqqında yazırdı: “621-ci ildə monqol qoşunları Xorasan- dan çıxandan sonra Esəfzadan Qazvinə getdim, oradan da Məzyəx (Sərəxs) qalasına gdərək, o yerlərin hökmdarı olan Möhtəşəm Şihabla görüşdüm. O, savadlı, həkim və filosof idi, qəribləri öyrədirdi. Müsəlmanlara, alimlərə və qəriblərə daim töhfələr və hədiyyələr vrərərk əzizləyirdi. Ona görə də allahsız camaat hakimə şikayətlənirdilər ki, Möhtəşəm Şihab dövlətin malını müsəlmanlara paylayır, bunun üçün onu hökmdarlıqdan məhrum tmək lazımdır. Xacə Tusi onun sifarişi ilə “İşarət-e şeyx” kitabını şərh etmiş və onu 644-cü ildə yazıb qurtarmışdı”. Tusinin ensiklopedik biliyə malik olması, bütün ətrafda- kılara məlum idi. Gənc alimin Kuhistana gəlməsi 1224-cü ilə təsadüf edir. Nəsirəddin Əbülfəth Tusinin alimliyini, istedadını, uzaqgörənliyini çox yüksək qiymətləndirirdi, bir sıra dövlət məsələlərinin həlli zamanı onunla məsləhətlə- şirdi. Hökmdarın yanında tez-tez elmi müzakirələr keçiri- lir, fəlsəfi axtraışlar aparılır, İslamın ismaililər təriqətinin hücumlarına qarşı yolları axtarılırdı. Belə məclislərin birində hökmdar Tusiyə təklif etdi ki, o, X əsrin məşhur alimi Əbu Əli Əhməd ibn Məhəmməd ibn
86 Muşkuye ibn Miskaveyhin “Əttəharə” (başqa bir adla “Təhzibül əxlaq” (Əxlaq təmizliyi)) fəlsəfi əsərini ərəb dilindən fars dilinə tərcümə etməyi təklif edir. Azərbaycan alimi bu böyük alimin ümümdünya tarixinə həsr olunmuş 6 cildlik “Kitab tacarib əl-ümam” (“Xalq- ların imtahan kitabı”) əsəri ilə və həmçinin “Əttəharə” ilə yaxından tanış idi. Tusi əsərin orijinal tərcüməsindən boyun qaçırır və bildirir ki, o, özü əxlaqla bağlı bir çox boşluqları doldur- maqla həmin mövzuda, Miskaveyhindən daha dəyərli əsər yaza bilər. Alimin Şihabəddinlə yaxından dost olması ismaililəri bərk qıcıqlandırır və ona qarşı açıq şəkildə intriqalar qurmağa başlayırlar. Tusi 1235-ci ilə qədər öz vədini yerinə yetirərək, bütün Şərqdə çox böyük şöhrət tapacaq “Əxlaqi-Nasiri” əsərini hazırlayır və hökmdara təqdim edir. Əsərin nüsxələri qısa müddət ərzində Qafqaz, İran, Orta Asiya, Hindistan və başqa ölkələrdə yayılır və onun bir nüsxəsi ilə Menqu xanla, Hülakü xan da (alim dustaq həyatı sürərkən) tanış olur və nəticədə Tusiyə böyük hörmət və inam bəsləyirlər. O, “Əxlaqi-Nasiri” ilə Şərq xalqlarının elm-maarif və pedaqoji fikir tarixinə Şərq xalqlarının əxlaq nəzəriyyəçisi kimi daxil olmuşdur.
87 Ədalət naminə demək lazımdır ki, Tusiyə dünya şöhrəti qazandıran onun riyaziyyat və nücum elmlərinə aid yazdığı “Zic Elxani”kimi əsəri və Marağa rəsədxanasıdırsa, onu Şərq xalqlarına sevdirən “Əxlaqi-Nasiri” əsəri olmuşdur. Məzmununun ictimai, iqtisadi, siyasi, əxlaqi, fəlsəfi və tərbiyəvi səciyyəsi baxımından bu əsər xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Onun 700 ildən artıq bir müddət ərzində Orta və Yaxın Şərq məktəblərində əxlaq dərsliyi kimi böyük şöhrət tapması da bununla izah olunur. Bu kitab çoxlu miqdarda üzü çıxarılaraq xalq içərisində yayılmışdır. “Əxlaqi- Nasiri” özündən əvvəl Yaxın və Orta Şərqdə hökm sürən əxlaqi-fəlsəfi və pedaqoji fikirlərin bir növ yekunudur. Alim həmin əsərində özünün mahir bir müəllim, gözəl bir tərbiyəçi olduğunu nümayiş etdirmişdir. İnsanda olan fitri qabiliyyət və istedadlar, mühitin və şəraitin insana təsirindən geniş bəhs edən müəllif, bu işdə təlim və tərbi- yənin son dərəcə böyük rolunu həyati misralarla nümayiş etdirmişdi. 1
sının səbəbi”, “İlk qeydlər və elmlərin bölgüsü”, 3 məqalə və 30 fəsildən ibarətdir.
1 Azərbaycan Beynəlxalq Universiteti. Nəsirəddin Tusinin 800 illik yubileyinə həsr edilmiş Respublika konfransının materialları. Bakı, 2001. Professor H. M. Əhmədovun məruzəsi, səh. 3
88 Yalnız yüksək savada, tərbiyəyə, qabiliyyətə, danışıq tərzinə malik olan bir şəxsin qələmindən etika və esteti- kada ölməz əsər sayılan“Əxlaqi-Nasiri” kimi fəlsəfi və tərbiyəvi əsər çıxa bilərdi. Belə bir vətəndaşla nəinki alimin soydaşları və ya həmvətənləri, hətta bütün dünyanın sakinləri fəxr etmək imkanına malikdirlər. Əsər hazır olandan bir qədər sonra (artıq həmin dövr üçün Şihabəddin hakimiyyətdən uzaqlaşdırılmışdı) alim həbs edilir və həşşaşilərin “Əlamut” (“Qartal yuvası”) qala- sına göndərilir. Müəllifin həbs olunmasına dair bir neçə səbəb göstərirdilərsə, onlardan ən düzgünü bu cür ola bilərdi: “Əxlaqi-Nasiri” əsərində nəzərə çarpan mütərəqqi fikirlər müsəlman ruhanilərini qəzəbləndirmiş və bu da onun həbs olunma-sının həqiqi səbəbi ola bilərdi. Tusi “Əlamut” qalasında sürgün həyatı keçirir. Qəsrdən çıxmaq hüququ əlindən alınmış alim ismaililərin yanında keçirdiyi 20 ildən bir qədər artıq müddətdə dözülməz mənəvi sıxıntılara baxmayaraq, bir neçə elmi əsər yaza bilir: “Şərhül-İşarət”, “Təhrir Məcəsti” (Almagest), “Təhrir Öqlidis” (birinci redaksiya). Adı çəkilən sonuncu kitabı o, 1248-ci ildə və bundan sonra isə həmin kitabın ikinci redaksiyasını (13 hissədən ibarət olanını) yazmışdır. Alim 1242-ci ildə tamamladığı “Şərhül-İşarət” (Əbu Əli ibn Sinanın “İşarət” adlı fəlsəfi risaləsinə şərhlər)
89 əsərinin sonunda yazır: “Mən bu kitabın əksər fəsillərini olmazın dərəcədə ağır bir şəraitdə yazdım. Ürək bundan artıq sıxıntı çəkə bilməzdi. Mənim bu kitabı yazdığım vaxtın hər fəsiləsi qəmlə, əzabverici qüvvə, hayıfsılanma və böyük hüzn ilə dolu idi. Mən bu kitabı elə bir şəraitdə tərtib etmişəm ki, hər bir anda mənim üstümdə cəhənnəm odu yandırılır və üstündən qaynar su tökülürdü”. 1 Onun bu yazısını izləyəndə, onda “Dürrət ül-Əxbar” kitabında yazılanların həqiqət olduğuna inanırsan; “Əlamut zindanında Nəsirəddin ayaqları bağlı saxlanılırdı”. Tusinin sarsıntısını və iztirabını başa düşmək çətin deyil. O, araşdırma işləri ilə məşğul olmaq üçün mühüm kitab- xanalardan məhrum edilmişdi. Alimin qalada yazdığı bütün elmi əsərlər ciddi nəzarət altında yazıldığından, yoxlama- lara məruz qalırdı. Bunula belə Tusi Əlamut qalasında ağır bir şəraitdə, özünün ölməz əsərlərini yaradır. Çoxları elə zənn edirdi ki, ürəyi elmin eşqi ilə döyünən alim qısa zaman kəsiyində ismaili təriqətinin əleyhdarı kimi edam ediləcək. Lakin bu baş vrmədi. Bunun bir səbəbi “Tarix-e cahaquşay-e Cüveyni” kita- bında belə izah edilir: “İsmaililər rəhbərlərinin ən çox diqqət yetirdikləri elmlərdən biri ulduzların tədqiqi olmuş-
1
Nəsirəddin Tusi. “Şərhül İşarət”. Bu ifadələri profeccor Ə. K. Zəkuyev tərcümə edibdir.
90 dur. İsmaililər istehkamlarının, qalalarının, qüllələrinin – Əlamut, Kuhistan qalalarının hündür yerlərdə tikilməsinin əsas səbəblərindən biri də bu idi ki, münəccimlər münasib yerlərdə yerləşdirilsin və kainatı tədqiq etsinlər... Digər tərəfdən isə ismaililər hərəkatı öz inkişafının ən yüksək zirvəsinə çatmış, yüksək səviyyədə elmi tədqiqat işləri apardığına görə xüsusi diqqət mərkəzində idi. Çalışırdılar ki, müxtəlif elm sahələri üzrə böyük alimləri öz mərkəzləri- nə toplayıb, onlar üçün tədqiqat aparmaq üçün imkanlar yaratsınlar. Xacə Nasirin Əlamutda olması, sonralar onun o dövrün ölkələrində - Çinə qədər elmi nəzəriyyələrinin yayılması göstərir ki, o, orada elmi tədqiqat fəaliyyəti ilə məşğul olurmuş. Unutmaq olmaz ki, Əlamutda zəngin kitab- xanalarından biri mövcud idi. Hətta orada münəccimlik alət və dəzgahları da geniş şəkildə işlədilirdi ”. 1
Bir neçə ildən sonra Tusi məntiqdən “Əsasül-iqtibas” əsərini yazır. Bu əsər məntiqlə bağlı ibn Sinanın “Şifa” əsərindən sonra ikinci əsər sayılır. İsmaili dövlətinin yaranması haqda L. Stroyeva maraqlı məlumat verir: “İsmaililərin üsyanı, İranda şiəliyin bir qolu olan ismailizmin yaranmasına gətirib çıxarır. VII əsrin
1 A. Rzayev. Nəsirəddin Tusi həyatı, elmi, dünya görüşü. Bakı, “İrşad” İslam araşdırmaları mərkəzi, 1996. səh. 33-34
91 ortasında Əlinin tərəfdarları (şiələr) bildirirlər ki, yalnız o, (Əli - R. D.) və onun birbaşa nəsli xilafətdə siyasi hakimiy- yətdə olmaq hüququna malikdirlər. Bu onunla izah olunurdu ki, yalnız Əli, Məhəmməd Peyğəmbər tərəfindən açıqlanmış dərin biliyə sahib olubdur, deməli Əli İmam sayılmalıdır – müsəlman tayfasının dini başçısıdır”. 1
İ. Qoldsiyerin yazdığına görə, sonradan İmam şəxsiyyəti haqqındakı sual, şiələr arasındakı parçalanmaya gətirib çıxarır. 2
VIII əsrdəki parçalanma, əsasən altıncı İmam Cəfər əs- Sadiq böyük oğlu İsmaili imamlıqdan məhrum edəndən sonra baş verir. O, atasından tez vəfat etdiyindən İmam ola bilmir. Şiələrin o hissəsi ki, onun oğlu Mühəmməd ibn İsmaili İmam kimi qəbul edirlər, onlar ismaili adlanmağa başlayırlar. Abbasi hakimlərinin təqibindən yaxa qurtar- maq üçün ismaili imamlar qeyri-leqal fəaliyyət göstərirlər, Həzrət Əli və Fatimənin (Peyğəmbərin qızı) nəslindən olan İmam Ubeydulla, müstəqil olaraq Fatimi Xilafətini (909- 1171) yaradır. Fatimi Xilafətində ismailizm rəsmi olaraq dini təlim elan olunur. 3
1 Л. В. Строева. Государство Исмаилитов в Иране в XI-XIII вв. Москва, «Наука», 1978. стр. 32
2 И. Гольдциер. Лекции об Исламе. СПб, 1912 3 Л. В. Строева. Государство Исмаилитов в Иране в XI-XIII вв. Москва, «Наука», 1978. стр. 32
92 Bütün bunlara baxmayaraq İsmaili dövləti Abbasi Xilafətinin müttəfiqi sayılır və regionda sayılıb-seçilən dövlətlərin birinə çevirilir. Çingiz xanın nəvəsi Hülaku xan öz ordusu ilə Azərbay- canın sərhədinə yaxınlaşanda xanın göndərdiyi cəsuslar Tusinin nə qədər müdrik alim və aqil insan olduğunu hökmdara izah edirlər. Halbuki xan qiyabi olsa da, Azər- baycan alimi barəsində çoxlu müsbət fikirlər eşitmişdi. Alimlərə və ümumiyyətlə, aqil insanlara möhkəm pərəstiş edən Hülaku xan “Əlamut” qalasını mühasirəyə alır. Onun qoşunları 1256-cı ildə fətholunmaz “Əlamut” qalasını tutur, Tusini və digər alim məhbusları azad edirlər. 1256-cı ildə Hülaku xan Azərbaycanın bütün bölgələ- rinə tam yiyələnir və həmin ölkənin hakimi elan edilir. O, Azərbaycana sahib çıxandan sonra dahi alim sayılan Tusini öz məsləhətçisi təyin edir. Hülaku xan ən ağır vəziyyət- lərdə belə, başqa milliyyətdən olan alimə bel bağlamışdı. Tusi “Əlamut” qalasında saxlanıldığı bir zaman onun nəslinin bir çox nümayəndələri, o cümlədən ailəsi Həmə- dan şəhərində yaşayırdı. Tusinin müasiri olan məşhur Azərbaycan tarixçisi Rəşidəddin Fəzlullah (1247-1318) Hülaku xanın alimə necə hörmətlə yanaşması barəsində yazırdı: “Elə ki aşkar edildi və səhih çıxdı, Xacə Nəsirəd- din, Rəşiddövlə və Müvafiqəddövlənin oğulları açıq ürəkli-
93 dir və onların mənşəyi Həmədan şəhərindədir, bunlar böyük və hörmətli təbiblərdir, onların hamısına Hülaku xan nəvaziş və hörmət göstərdi, onlara nəqliyat vasitələri verdi ki, öz ailələrini, qohumlarını, ev adamlarını, itaətlərində olanları, müridlərini onun (Hülakunun) hüzuruna gətirsinlər və onun zat-ailələrinin xidmətində saxlasınlar”. 1
Alim qaladan azad edilən kimi ilk vaxtdan monqol hökmdarının məsləhətçisi təyin edilir. Elə ilk günlərdən o, Hülaku xanın bir çox siyasi tədbirlərinin həyata keçirilmə- sində məsuliyyəti öz üzərinə götürür. Xan yenicə yaratdığı dövlətinin sərhədləri genişləndirmək üçün mütləq Abbasi- lər xilafətinin paytaxtı - Bağdadı ələ keçirməli idi. Bu işdə Tusi hökmdara lazımi məsləhət vermişdi. Uzun müddət müsəlman aləminin müqəddəs şəhəri sayılan Bağdada hücum etməyə çəkinən Hülaku xan yalnız, Azərbaycan aliminin elmi cəhətdən əsaslandırılmış fikirlərdən sonra bu addımı atmağa cürətlənir. Öz qoşunlarını Bağdadın yaxınlığında saxlayan Hülaku xan dəfələrlə Bağdad xəlifəsi Müstəsimə, təslim olması haqqında təkliflər verir. Bağdad xəlifəsi hər dəfə rədd cavabı verməklə yanaşı, elxanilərin hökmdarını Allahın qəzəbi ilə qorxudurdu.
1 Рашид-ад-дин. Сборник летописей. III том. Москва, 1946. стр. 31
94 Onun məsləhətçilərindən biri Hüsaməddin hökmdara Bağdad səfərindən əl çəkməyə və Konstantinopola hücum etməyə məsləhət görmüşdü. Tusi isə bu məsələdə düzgün məsləhət verəndə, Hüsaməddin ilə balaca bir mübahisə baş verir.
Fəzlüllah Rəşidəddin “Camei təvarix” əsərində yazır: “Həmin yürüş haqqında Hülaku xan dövlət xadimləri və saray məsləhətçiləri ilə məsləhətləşərdi. Bunların hər biri öz etiqadına uyğun olaraq fikirlərini söyləyirdilər. Hülaku xan, onu səfərdə müşayiət edən münəccim Hüsaməddini yanına çağırdı və ona əmr etdi: - Tərifsiz olaraq ulduzların bütün göstərdiklərini danış. Münəccim hökmdara yaxın olduğu üçün cürətlə dedi: - Abbasilər nəslinə qəsddə və Bağdad üzərinə hücumda bizə səadət yoxdur; çünki bu vaxta qədər Abbasilərə və Bağdada qəsd edən heç bir şəxs nə şahlıq və nə də həyat üzü görmüşdür. Əgər hökmdar öz nökərinin sözünə qulaq asmasa və oraya getsə, altı cür qətl baş verər: birinci – atlar qırılar və qoşun xəstələnər, ikinci – günəş doğmaz, üçüncü – yağış yağmaz, dördüncü – qasırğa qalxar və dünya zəlzə- lədən məhv olar, beşinci – yerdən bitki qalxmaz, altıncı – böyük hökmdar həmin il vəfat edər...
95 Sonra Hülaku xan dünyanın xocası Tusini çağırdı və onunla məsləhətləşdi. Xacə şübhə altında idi və ona görə də dedi: - Bu hallardan heç biri olmaz. Sonra Hülaku xan soruşdu: - Bəs nə olacaq? Nəsirəddin cavab verdi: - O olacaq ki, Xəlifənin yerində Hülaku xan oturacaq”. Rəşidəddinin yazısından başa düşülür ki, Tusi dini xurafatdan azad, vəziyyəti düzgün analiz etməyi bacaran bir şəxs idi. Bütün fikirlərini elmi əsaslarla sübut edirdi. Ərəblər bir neçə yüz il Yaxın şərqdə və Qafqaz dağları- nın cənubunda yerləşən ölkələrdə hökmranlıq etsələr də, getdikcə həmin regionlar da zəifləməyə başlamışdı. 750-ci ildə ərəb xilafətində böyük dəyişiklik baş verir. Xilafətin başında duran Əməvilər sülaləsi (661-750) imperiyanı idarə edə bilmədikləri üçün Abbasilər sülaləsi (750-1258) hakimiyyətə gəlir və XIII əsrin ortasına kimi Xilafəti idarə edirlər. Xilafətin paytaxtı olan Bağdad şəhəri dünyanın ən böyük və varlı şəhəri sayılırdı. Bundan əlavə Bağdad Ya- xın Şərqin ən böyük mədəniyyət, incəsənət və elmi ocaqla- rın mərkəzi idi. Elmin bütün sahələrində məşhurlaşan adamlar bilavasitə həmin şəhərdə fəaliyyət göstərirdilər. Bağdad ələ keçiriləndən sonra (1258) Hülaku xan öz möhtəşəm dövlətini 1260-cı ildə Azərbaycanda salır. Elxa- nilər adlanan bu yeni dövlətin başçıları “Elxan”lar idi.
96
Yüklə 2,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|