Ravhan hamdamovich ayupov raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratda yangi texnologiyalar o’quv qo’llanma
Yüklə 5,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4-BOB. RAQAMLI IQTISODIYOTDAELEKTRON TIJORATNING RIVOJLANISHI 4 .1. Elektron tijoratdagi raqamli innovatsiyalar
|
3-Bob uchun savol va topshiriqlar
1. Raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratning asosiy tarkibiy qismlari nimalardan iborat? 2. Raqamli iqtisodiyot va elektron tijoratning asosiy texnologiyalari nimalardan iborat? 3. Maynerlar kimlar va ular elektron tijorat bilan qanday munosabatda bo’lishlari mumkin? 4. Elektron tijoratda kriptovalyutalar qanday qilib ishlatiladilar? 5. Kriptovalyutalarning asosiy turlariga izoh bering? 6. Raqamli iqtisodiyotdagi moliya-bank tizimining transformatsiyasi jarayoni nimalardan iboratligini tushuntiring/ 7. Moliya-bank tizimining elektron tijoratdagi ahamiyatini tushuntiring. 4-BOB. RAQAMLI IQTISODIYOTDAELEKTRON TIJORATNING RIVOJLANISHI 4 .1. Elektron tijoratdagi raqamli innovatsiyalar Bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyotga o’tish kontseptsiyasi industrial davrdan information-texnologik davrning ishlab chiqarish usuliga o’tish bilan bog’liqdir. Ushbu kontseptsiyaning paydo bo’lishiga asosiy sabab - industrial iqtisodiyotning barcha tarmoqlari va jabhalarini qamrab olgan hamda uning miqyosi, dinamikasi va ichki mohiyatini batamom o’zgartirib yuborgan yangi raqamli information texnologiyalar paradigmasidir. Ilmiy izlanishlarning ko’rsatishicha, industrial iqtisodiyotning information iqtisodiyot bilan almashinishi agrardan industrial iqtisodiyotga o’tishga aynan ekvivalant emas, chunki yangi paradigma doirasida iqtisodiyotning asosiy tarmoqlari ilm-fan sohalaridagi puxta bilimlar talab qiladigan komp’yuter texnologiyalari, raqobatbardosh va o’zgaruvchan sharoitlarga tezda moslasha oladigan information tarmoqlarga 154 aniqlanadilar. Zamonaviy raqamli iqtisodiyot tuzilmasining bunday sifat o’zgarishlari xozirgi kunda global o’zgarish tariqasida ko’rilib, bunda “ moddiy ” iqtisodiyotdan “ intellectual ” iqtisodiyotga yoki “ bilimlarga asoslangan iqtisodiyot – knowledge-bazed economy ”ga o’tish sifatida tushuniladi. Postindustrial iqtisodiyotga kirib kelayotgan bunday yangiliklarning mohiyatini tushunish information texnologiyalarning ma’lumotlarni qayta ishlash natijasida butunlay yangi bilimlar hosil qilib, yangi ko’rinishdagi faoliyat turlarini yaratishini talab qiladi. Keyingi yillarda jahon iqtisodiy adabiyotida keng tarqalgan “ Bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyot ” yoki “ Intellectual iqtisodiyot ” tushunchasi ilmiy bilimlar majmuasi va ular ( bilimlar, texnologiyalar, chizmalar, usullar va boshqalar ) yozilgan moddiy ma’lumot tashuvchilar ( disketlar, fleshkalar, internet resurslari va boshqalar ) moddiy va nomoddiy ishlab chiqarishning rivojlanishi va iqtisodiy o’sishning asosiy manba’i bo’lib qolishini anglatadi. Xuddi shu tufayli ilmiy-amaliy, ishbilarmon va professional davralarda raqamli iqtisodiyot rivojlanishi nuqtai-nazaridan bilimlar, ma’lumotlar, yangiliklar va ilmiy-texnologik innovatsiyalar har tomonlama chuqur o’rganila boshlandi. Yangi ixtirolar, ilmiy- texnik ma’lumotlar va raqamli innovatsiyalar esa O’zbekiston iqtisodiyoti asosiy sektorlarining raqamli iqtisodiyot nuqtai-nazardan qayta tuzilishi va rivojlanishini aniqlab bera boshladi. Ammo xozirgi davrda iqtisodiyotning juda ko’p sohalari ilm, fan va texnikaning yutuqlaridan keng miqyosda foydalanmaganliklari tufayli, ma’lum ma’noda depressiv holatga tushib qolganlar. Bu xolat quyidagi bir qancha ob’ektiv va sub’ektiv sabablar bilan bog’liqdir. Avvalo, bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyotning huquqiy ta’minoti mamlakatimizda yaratilgan emas. Xozirga qadar innovatsion ilmiy-texnik izlanish jarajonlarini normal amalga oshirish va ularning natijalarini amaliyotga tadbiq qilish uchun zaruriy bo’lgan to’liq normativ-huquqiy baza mavjud emas. Masalan, mamlakat miqyosida raqamli iqtisodiyot bilan bog’liq bo’lgan texnologik innovatsiyalar va ularni rivojlantirishning barcha nozik jihatlarini hisobga olgan holdagi asosiy qonun xujjatlari to’liq ishlab chiqilmagan. Raqamli iqtisodiyotga ilmiy-amaliy bilimlarni investitsiya qilish uchun “ respublikada eng yaxshi imkoniyatlar yaratish ” masalasi 155 huquqiy jihatdan hozircha to’liq ishlab chiqilmagan. Bu ishlar davlat boshqaruv bo’g’ini mutasaddilarining innovatsiyalar va ilm-fan-texnikani rivojlantirmasdan turib, keskin rivojlanish mumkin emasligini ko’rib, bilib va tushunib turgan holida ham amalga oshirilmayotganlari ta’assufga loyiqdir. Shuning uchun ham, keyingi yillarda halq farovonligi va mamlakatning dunyo bozoridagi o’rnini aniqlab beradigan ilg’or texnologiyalar, innovatsiyalar, ta’lim tizimi va boshqa an’anaviy tarmoqlarda raqamli innovatsion yumushlarni amalga oshira oladigan yuqori malakali kadrlarning yetishmasli holati kuzatilayapti. Ammo shunga qaramasdan, iqtisodiy fanga va bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyotning jarayonlari va qoidalari haqida tushuncha beradigan “ raqamliinformation iqtisodiyot ”, “ bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyot ”, “ raqamli innovatsion iqtisodiyot ” va “ raqamli intellectual iqtisodiyot ” tushunchalariga ozmi-ko’pmi ta’rif berilib, ular bo’yicha bir qancha ilmiy ishlar bajarilgan /6-9/. Lekin bu ilmiy-amaliy izlanishlar chalaroq, sayozroq, fragmentar, tizimlashtirilmagan va bir tomonlamalilik bilan tafsiflanadi. Shuning uchun ham o’quv qo’llanmaning ushbu bo’bida bilimlarga asoslangan raqamli iqtisodiyotning ilmiy-metodologik asoslari, uslubiyati, uning infratuzilmasi va funktsiyalari imkon doirasida ko’rib chiqiladi. Undan tashqari, raqamli innovatsion iqtisodiyotning asosi bo’lgan bilimlar iqtisodiyotining raqamli information iqtisodiyotga aylanish jarayonlari bilan bog’liq bo’lgan asosiy tushunchalar, amaliyot uchun zarur bo’lgan bilimlarni yaratish faoliyati bilan bog’liq masalalar ham bir qadar ko’rib chiqiladi. Eng avvalo, bilim va ma’lumotlarning zamonaviy raqamli iqtisodiyot rivojlanishidagi o’rni o’rganiladi, so’ngra bilim va ma’lumot yaratadigan tizim va uning tuzilishi hamda funktsiyalari ko’rib chiqiladi. Raqamli iqtisodiyot uchun hizmat qiladigan bilimlarga asoslangan tizimning kuchli va kuchsiz tomonlari o’rganilib, uning infratuzilmasi tadqiq qilinadi. Umuman aytganda, bilimlarga asoslangan raqamli innovatsion iqtisodiyot jarayonlarining asosiy tushunchalarini o’rganish sxematik tarzda quyidagi ketma- ketlikda amalga oshirilishi mumkin: Yüklə 5,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|