Rbaycan döVLƏt qt sad un vers tet mag stratura m



Yüklə 0,65 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/8
tarix05.03.2017
ölçüsü0,65 Mb.
#10134
1   2   3   4   5   6   7   8

Məruzələrin  həyata  keçirilməsi:  Prosedurlara  əsasən,  ekspertlər  qrupunun 

məruzələri aşağıda təsvir olunan üç yolla tərəflər tərəfindən 

həyata keçirilməlidir. 

Ə

məl etmə:Birinci, prosedurlar xüsusi olaraq vurğulayır ki, öhdəlikləri pozan tərəf 

ekspert  qrupunun  və  ya  Appelyasiya  Orqanının  tövsiyyələrinə  dərhal  əməl 

etməlidirlər. Əgər tövsiyyələri dərhal həyata keçirmək tərəf üçün mümkün deyilsə, 

tələb  olunduqda  MHO  bunu  həyata  keçirmək  üçün  müvafiq  müddət  verə  bilər. 

Kompensasiya  müddəası: kinci,  pozuntu  edən  tərəf  müvafiq  zaman  müddətində 

əməl  etmədikdə

,  mübahisənin  həlli  prosedurunu  tələb  etmiş  tərəf  kompensasiya 

tələb  edə  bilər.  Alternativ  olaraq,  öhdəlikləri  pozan  tərəf  özü  kompensasiya 

ödəməyi təklif edə bilər.  

Cavab hərəkətinə icazə veilməsi:Üçüncü, pozuntu edən tərəf əməl edə bilmədikdə 

və  tələb  olunan  yerdə  müvafiq  kompensasiya  təmin  olunmadıqda

,  zərərçəkmiş 

tərəf,  kompensasiyaları  və  ya  Sazişlərə  uyğun  olaraq  digər  öhdəlikəri  müvəqqəti 

dayandırmaqla,  cavab  hərəkəti  atmağa  icazə  verilməsi  üçün  MHO-dan  xahiş  edə 

bilər.  Bu  o  deməkdir  ki,  misal  üçün,  tərəf  QATT  əsasında  və  ya  onun  müvafiq 

Sazişlərindən  birinə  uyğun  olaraq  öz  öhdəliklərini  pozursa

,  MHO  zərərçəkmiş 

tərəfə icazə verə bilər ki

, o pozuntu edən tərəfədən idxal etdiyi məhsullar üzərində 

tarixləri  qaldırsın;  belə  məhsullar  ilə  ticarət

,  haqqında  şikayət  olunan  tədbirlərin 

təsir etdiyinə təxminən bərabər olmalıdır. Qaydalar təmin edir ki, QATT, QATS və 

ya  ekspert  qrupunun  və  ya  apellyasiya  orqanının  pozuntu  aşkar  etdiyi  TR PS 

haqqında  Sazişin  eyni  sektorlarında  cavab  tədbirlərinə  MHO  tərəfindən  mümkün 

olduğu qədər tez icazə verilməlidir

. Lakin, MHO bunun mümkün hesab etmədikdə, 


 

52

o  cavab  hərəkətinə  eyni  Sazişin  digər  sektorlarına  əsasən  icazə  verə  bilər



.  Yalnız 

nadir  hallarda  və  son  vasitə  kimi  MHO  təzyiq  tədbirinə  Sazişlər  içərisində  verə 

bilər

,  yəni,  QATS  və  ya  TR PS  haqqında  Sazişlərə  uyğun  olaraq  öhdəliyin 



pozulmasına görə mallar üzərində daha yüksək tariflər qoymaqla. 

Buna baxmayaraq, kompensasiya və MHO tərəfindən təzyiq tədbirlərinə icazə 

müddəası  müvəqqəti  tədbirlərdir.  Son  həll  yolu,  öhdəliyi  pozan  ölkənin 

tövsiyyələri  yerinə  yetirməsidir.  Qaydalar  MHO-dan  tələb  edir  ki,  bu  cür  halları 

onların tam həyata keçirilməsini təmin etmək üçün nəzarət altında saxlasın.  

Təcrübədə mübahisəni həlletmə mexanizmi necə işləyir 

 

ÜTT  daxilində



,  hökumət  çətinliklərə  üzləşdikləri  ölkənin  ÜTT  qaydalarını 

pozduğuna  dair  sənayenin  qiymətləndirməsi  ilə  razılaşdıqda

,  o  mübahisənin  həlli 

üzrə prosedurların tətbiqini tələb edir.  

Hökumətin

,  mübahisənin  həlli  üzrə  prosedurların  tətbiq  olunmasını  qərara 

alarkən  atmalı  olduğu  birinci  addım

, öz öhdəliklərini pozduğu güman edilən ölkə 

ilə  ikitərəfli  məsləhətləşmələrə  başlamaqdır

.  Yalnız  qarşılıqlı  qənaətbəxş  həll 

yollarına nail olmaq üçün ikitərəfli səylər nəticə vermədikdə

, şikayət edən tərəf  

ÜTT-dən  həm  iş  üzrə  faktları,  həm  də  onun  hüquqi  məsələlərini  yoxlamaq 

üçün ekspert qrupu təyin etməyi tələb edə bilər.  

Qeyd  etmək  vacibdir  ki,  mübahisənin  həlli  üzrə  prosedurlar  əsasında 

hökumətlər  tərəfindən  qaldırılan  əksər  problemlər  ikitərəfli  məsləhətləşmələrdə 

həll olunur

. Bu məsləhətləşmələr yalnız çox kiçik sayda hallarda, əleyhinə şikayət 

olunan  ölkə  onun  qaydaları  pozması  ilə  bağlı  şikayət  edən  ölkənin  fikirləri  ilə 

razılaşmadıqda, həll yolu ilə təmin edə bilmir; bu ekspertlər qrupu tərəfindən həll 

olunmaq üçün ÜTT-yə təqdim olunan hallardır.  

Hətta  mübahisənin  həllinin  tam  prosesində  olan  iştirakçılar 

–  ikitərəfli 

məsləhətləşmələr

,  ekspert  qrupu  tərəfindən  yoxlama  və  sonra  isə  Apellyasiya 

Orqanı  tərəfindən  –  hökumət  nümayəndələri  olsalar  belə,  onlar  ciddi  olaraq 

davamlı qaydada, mübahisə altında olan məsələdə marağı olan sənaye müəssisələri 

və  birliklərindən  məsləhət  və  dəstəyə  arxalanırlar

.  Hökumətlərin,  öz  işini 

məhkəmədə  qaldırmaq  və  ya  ona  qarşı  qaldırılmış  işdə  müəssisənin  marağ

ını 


 

53

qorumaq bacarığı daha çox aidiyyatlı sənaye qrupları tərəfindən verilən yardım və 



dəstəkdən asılıdır.  

ş üzrə faktlara gəldikdə isə

, hökumət nümayəndələri ortaya çıxan problemlər 

haqqında  birinci  mənbədən  məlumatı  olan  müəssisənin  məlumatından  asılı 

olmalıdır. Bundan əlavə, ekspertlər qrupunun və yaxud da Apellyasiya Orqanının 

işində  iştirak  edən  hökumət  nümayəndələri  çox  vaxt  hüquqi  məsələlər  haqqında 

müəssisənin təmin etdiyi gizli məsləhəti faydalı hesab edir.  

Mübahisələrin həlli üzrə ÜTT sistemi  

Mübahisələrin  həlli  üçün  mexanizm  ilə  təmin  etməkdən  əlavə,  ÜTT  üzv 

ölkələrin  ticarət  siyasətlərini  dövri  olaraq  nəzərdən  keçirmək  üçün  forum  kimi 

fəaliyyət  göstərir.  Bu  yoxlamaların  məqsədləri  ikitərəflidir.  Birincisi,  onların 

məqsədi ölkələrin çoxtərəfli Sazişlərin ( və müvafiq olduqda, plürilateral Sazişlər 

əsasında


)  qaydalarına  və  onlar  əsasında  götürülmüş  öhdəliklərə  necə  əməl 

etdiklərini  tapmaqdır.  Dövri  qaydada  belə  yoxlamaları  aparmaqla,  ÜTT  onun 

qaydalarının  yerinə  yetirildiyini  və  buna  görə  ticarət  saxtakarlığının  qarşısının 

alınmasına  yardım  etdiyini  təmin  etmək  üçün  müdafiə  sistemi  kimi  fəaliyyət 

göstərir

. Nəzərdən keçirmə mexanizmini təmin edən göstərişlər, buna baxmayaraq, 

aydınlaşdırır  ki,bu  öhdəlikləri  möhkəmləndirmək  üçün  baza  kimi  xidmət  etməsi 

nəzərdə tutulmur; nə də ki, belə nəzərdən keçirmələrdən mübahisələrin həlli üçün 

istifadə  olunmalıdır.  Bu  nəzərdən  keçirmələrin  ikinci  bərabər  olaraq  əhəmiyyətli 

olan məqsədi üzv ölkələrin ticarət siyasətləri və təcrübələri haqqında daha böyük 

şəffaflığı və anlaşmanı təmin etməkdir

.  


Nəzərdən keçirilmələrin dövriliyi  

Bu  cür  yoxlamaların  aparıldığı  tezlik  fərdi  üzv  ölkələrin  dünya  ticarətindəki 

payından aslıdır. Birinci dördü hər iki ildən bir yoxlanılır: hazırda bunlar Avropa 

Birliyi ( bir kimi hesablanır) , B rləşmiş Ştatlar, Yaponiya və Kanadadır.  

Sonrakı 16-ci isə hər dörd ildən bir nəzərdən keçirilir və yerdə qalan hər altı 

ildən  bir

,  istisna  olaraq  daha  uzun  aralar  zəif  nkişaf  Etmiş  Ölkələr  üçün  təyin 

oluna bilər.  

Nəzərdən keçirmək üçün əsas aşağıdakılar ilə təmin olunur.  


 

54

Üzv tərəfindən verilən məlumatı və digər məlumatı, habelə aidiyyatlı ölkəyə 



səfərlər  zamanı  əldə  olunanları  nəzərə  almaqla  öz  cavabdehliyi  əsasında  Katiblik 

tərəfindən hazırlanmış məruzə

Yoxlamalar, belə yoxlamalar məqsədilə Ticarət Siyasətini Nəzərdən keçirmə 



Orqanı  kimi  fəaliyyət  göstərən  Ümumi  Şura  tərəfindən  yerinə  yetirilir

.  Ölkənin 

məruzəsi  və  Katiblik  tərəfindən  hazırlanmış  məruzələr

,  müzakirələr  haqqında 

protokollar  ilə  birlikdə  nəzərdən  keçirmədən  sonra  tez  nəşr  olunur.  ÜTT  ilə 

əlaqədar  məsləhətləşmələr 



–  Hökümətlər  və  özəl  sektor  arasında 

məsləhətləşmələr  üçün  mexanizm  Hökumətlər  təcrid  vəziyyətində  fəaliyyət 

göstərmir

. Əksər inkişaf etmiş və bir çox  nkişaf Etməkdə Olan Ölkələrdə ÜTT-də 

müzakirə  olunan  məsələlərə  dair  sənaye  müəssisələri  və  onların  birlikləri

,  ticarət 

palataları  və  digər  ticarət  birlikləri  ilə  məsləhətləşmələr  üçün  normal  təşkilati 

mexanizmlər  yaradılmışdır

.  Bu  məsləhətləşmələrdə,  hökumətlər  aşağıdakılar 

haqqında biznes birliyinin fikirlərini əldə etməyə çalışır:  

  Danışıqlar mərhələsində olan xüsusi məsələlər haqqında onların qəbul 

etməli olduqları siyası yanaşmalar; 

  Danışıqlar  üçün  gündəliyə  yeni  mövzuların  daxil  olunması  üçün 

edilmiş təkliflər haqqında onların tutacağı mövqe

;  

Mexanizm  həmçinin  sənaye  müəssisələri  və  biznes  üçün  onların,  idxal  edən 



ölkələrin  hökumətləri  tərəfindən  görülən  tədbirlər  sayəsində  öz  hədəf  ixrac 

bazarlarında  üzləşə  biləcəkləri  hər  hansı  problemləri  qaldırmaq  üçün  imkanla 

təmin edir

. Məsləhətləşmələr üçün belə bir mexanizmin mövcud olmadığı  nkişaf 

Etməkdə Olan Ölkələrdə bunu işləyib hazırlamaq lazımdır

. Onu olduğu ölkələrdə 

isə, müxtəlif işgüzar maraqların tam uyğun təmsil olunduğunu və onların xaricdə 

rastlaşdıqları  problemləri  öz  hökumətlərinin  diqqətinə  çatdıra  bilməsini  təmin 

etmək  üçün  bunu  təkmilləşdirmək  lazımdır

.Sənaye  birliklərinin  təsiri:  Hökumət 

tərəfindən  razılaşdırılmış  məsləhətləşmə

-  lərdə  iştirak  etməkdən  əlavə,  nkişaf 

Etmiş Ölkələrdəki sənaye və ticarət müəssisələri

, ticarət palatalarının və ya sənaye 

federasiyalarının  himayəsi  altında  müzakirələr  aparmaqla,  ÜTT-də  müzakirə 

olunan  mövzular  barədə  özlərini  narahat  edən  məsələlər  və  fikirlərini  bildirirlər. 



 

55

Bundan  əlavə



,  nüfuzlu  qruplar  əmin  olmağa  çalışır  ki,  onların  sector  maraqları 

xüsusi  məsələlər  beynəlxalq  səviyyədə  müzakirə  olunan  zaman  onların 

hökumətləri  tərəfindən  müvafiq  olaraq  nəzərə  alınır.  Bu  müzakirələr  haqqında 

məruzələr

, qrupun fikirlərinin xeyrinə ictimai rəyə təsir etmək üçün geniş şəkildə 

ictimayyətə  açıqlanır

.  Onları  tam  uyğun  fikirlərini  və  narahatlıqlarını  əks  etdirən 

hökümətlərin  ÜTT

-dəki  danışıqlara  siyasi  yanaşmaları  nəhayət  ki,  qəbul  etdiyini 

təmin  etmək  üçün  məruzələr  həmçinin  milli  qanunvericiliyin  üzvlərini  lobbiçilik 

etmək üçün də istifadə olunur.  

  Misal  üçün,  Uruqvay  Raundunun  müzakirələri  üçün  gündəlikləri  bir  sıra 

mövzular basilica əsas sənaye və ticarət birlikləri tərəfindən aparılmışdır. Milli və 

beynəlxalq  sənaye  federasiyaları  tərəfindən  saxta  malların  ticarətinin  nəticələrinə 

dair  hazırlanmış  ətraflı  araşdırma,  nəhayət  ki,  TR PS  haqqında  Sazişə  gətirib 

çıxaran bu məsələnin gündəliyə daxil olunması üçün təsir etmək məqsədilə  nkişaf 

Etmiş Ölkələrin hökumətlərinə təsir etməli idi. Yenə də, TR MS haqqında Sazişin 

mənşəyi  sənaye  təşkilatları  və  digər  tətqiqat  institutları  tərəfindən  yerli 

komponentin ticarəti üzrə mənfi nəticələr və xarici investorlara qoyulan ixrac icra 

tələbləri  haqqında  hazırladıqları  tətqiqatlara  irləşdirə  bilər.  Antidempinq 

Praktikaları  Haqda  Sazişdəki  təkmilləşdirilmiş  qaydalar  üzrə  təkliflərin  çoxu 

sənaye  müəssisələrinin  öz  hökumətlərininin  diqqətinə  çatdırdıqları  qaydalar  üzrə 

təkliflərin  çoxu  sənaye  müəssisələrinin  öz  hökumətlərinin  diqqətinə  çatdırdıqları 

problemlər və narahatlıqlardan yaranmışdı.  

  Sənaye  birliklərinin  göstərdikləri  maraq  danışıqlara  daxil  olunması  üçün 

mövzuların  təklifi  ilə  bitmir.  Əksər  hallarda,  onlar  danşıqları  yaxından  izləyir  və 

yeni qaydalar üzrə təkliflərin onların xeyrinə olmayacağını hesab etdikləri zaman, 

öz  hökumətlərinə  fikirlərini  çatdırırlar.  Misal  üçün,  Uruqvay  Raundunda 

danışıqların  yekun  nəticəsinə  daha  çox  toxuculuq  məhsulları  məhsulları  üzrə 

lobbilərin  idxal  edən  nkişaf  Etmiş  Ölkələrin  hökumətlərinə  tətbiq  etdikləri 

təzyiqlərin  təsiri  oldu.  Yaxşı  məlumdur  ki,  müzakirə  olunan  liberallaşdırılma 

təkliflərinin  onlara  mənfi  təsirləri  olacağını  hesab  edən  kənd  təsərrüfatı  üzrə 

lobbiçilər  tərəfindən  bəzi  ölkələrin  hökumətlərinə  edilmiş  təzyiqlər  sayəsində, 


 

56

Uruqvay Raundunun danışıqları naməlum şəraitdə iki ildən artıq aparıldı.  



  Buna  görə,  ticarət  və  sənaye  birlikləri,  müztəlif  sazişlərin  qaydalarının 

həyata  keçirilməsi  haqqında  ÜTT-nin  davam  etməkdə  olan  işi  və  yeni  movzu 

sahələrində aparılan analitik səviyyədəki işi izləməkdə davam etməlidir.  

Ticarət  və  sənaye  birliklərinə  və  QHT-lərə  ÜTT-nin  işinə  fəal  maraq 

göstərməsinə  imkan  vermək  üçün

,  Katiblik  öz  işinə daha  şəffaflıq  gətirmək  üçün 

bir  sıra  addımlar  atmışdır.  Katiblik  tərəfindən  hazırlanmış  içşi  sənədlər 

vətoplantılar  üzrə  məruzələr,  əvvəllər  yalnız  hökumtlər  üçün  mümkün  ola  bilən 

məhdudlaşdırılmış 

sənədlər 

kimi 

yanaşılanlar



,  indi  altı  ay  ərzində 

məhdudlaşdırılması  götürülür

.  Daha  sonra,  müəyyən  mövzu  sahələrdə,  ticarət  və 

ətraf mühit kimi

, Katiblik, ÜTT-dəki müzakirələrin inkişaf haqqında QHT-ləri və 

digər özəl sector təşkilatları üçün qısa toplantılar təşkil edirdi

.  

Lakin,  bir  çox  nkişaf  Etməkdə  Olan  Ölkələrdə  ticarət  palataları  və  ticarət 



birlikləri  hələ  də  ÜTT  kimi  beynəlxalq  təşkilatlardakı  müzakirələrə  fəal  maraq 

göstərməmişdi

r. Bu qismən bir fakta görə idi ki, bir neçə il bundan əvvələ qədər bu 

ölkələrin  bəzisi  idxalı  əvəz  etmə  siyasəti  aparırdı

.  Nəticədə  onlar  diqqəti  əsasən 

daxili  siyasət  məsələlərinə  yönləndirirdilər  və  ixrac  yönümlü  artımı  dəstəkləyən 

siyasətin  dəyişməsi  ilə  qeyd  olunan  birliklər  öz  üzvlərinin  Ümumdünya  Ticarət 

Təşkilatının hüquqi sistemi ilə tanış olmaq ehtiyacını və ÜTT

-nin davam edən işinə 

daha  fəal  maraq  göstərmək  üçün  öz  ehtiyaclarını  daha  çox  dərk  etməyə  başlayır

Qeyd olunan  nkişaf Etməkdə Olan Ölkələrin çoxu sistemin əvəzedici və prosedur 



qaydaları haqqında öz anlayışlarını təkmilləşdirməkdə yardım tələb edir

.  


ÜTT çox mürəkkəb proses olan inteqrasiya və qloballaşma prosesində əsas rol 

oynayır. Yeni şəraitə bütün ölkələr uyğunlaşa bilmirlər və onlar bununla əlaqədar 

olaraq  öz  hökumətlərinə  təzyiq  göstərirlər

.Milli  istehsalçılar  beynəlxalq  ticarətin 

liberallaşdırılmasının  nəticələrinin  onlar  üçün  dağıdıcı  olacağını  hesab 

edirlər.Həmçinin  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  müdafiə  tədbirlərindən  təkcə  nkişafda 

Olan Ölkələr deyil

, həm də qloballaşmanın digər tərəfdarları da istifadə edirlər. 

Qeyd  etmək  lazımdır  ki,  ÜTT-nin  normalarının  müəyyən  dövrlər  üzrə 

pozulması,  ÜTT-də  Qərb  dövlətlərinin  üstün  mövqeyi  onun  hüquq  sisteminin 



 

57

tamamilə  qeyri-effektiv  elan  edilməsinə  əsas  verir.Amma  bundan  başqa  belə  bir 



sistem  hal-hazırda  mövcud  deyildir  və  perspektivdə  də  yaradılması  nəzərdə 

tutulmur.Çatışmazlıqlara  gəldikdə  isə  onlar  hər  bir  milli  və  beynəlxalq 

qanunvericiliklər daxilində vardır. 

Liberalizasiya və genişlənmənin digər tərəfi də ola bilər.Daha çox ticarət daha 

çox mübahisələrin yaranma ehtimalı deməkdir

.Həll olunmasa bu mübahisələr ciddi 

münaqişəyə  gətirib  çıxara  bilər

.Lakin  reallıqda,  çox  sayda  beynəlxaq  ticarət 

mübahisələri  azaldılır  çünki,  ölkələr  ÜTT  kimi  təşkilatlara  aralarında  olan  ticarət 

mübahisəsini həll etmək üçün müraciət edirlər.II Dünya Müharibəsindən əvvəl bu 

hal mümkün deyildi.Müharibədən sonra, dünya birliyi ticarət qaydalarını müəyyən 

etdi  ki,  hazırda  bu  qaydalar  ÜTT-yə  verilib.Bu  qaydalara  üzv  dövlətlər  üçün 

mübahisələri  ÜTT

-də  həll  etməyi  və  birtərəfli  qaydada  fəaliyyət  göstərməmək 

öhdəliyi  daxildir

.Mübahisələr  ÜTT-ə  çıxarılan  zaman  Ümumdunya  Ticarət 

Təşkilatında  əsas  diqqət  qaydalara  yönəldilir

.Qərar  çıxarılandan  sonra  ölkələr 

qaydalara  əməl  etməyə  çalışırlar

, bəlkə sonradan qaydaları yenidən müzakirə edə 

bilərlər – lakin bir birinə müharibə elan etmirlər.1995-ci ildə yaradılandan indiyə 

qədər  300-ə  yaxın  mübahisə  ÜTT-yə  çıxarılıb.  Bu  mübahisələr  konstruktiv  yolla 

həll  olunmasaydı,  ciddi  münaqişəyə  səbəb  ola  bilərdi.Mübahisələrin  ÜTT 

müqavilələrinə  əsaslanması  faktı  o  deməkdir  ki,  haqlı  və  haqsız  tərəfi  aydın 

müəyyən  etmək  mümkündür.Haqlı  tərəf  müəyyən  olunandan  sonra,  müqavilələr 

sonradan  görülməli  olan  tədbirləri  göstərir.QATT  və  sonradan  ÜTT-yə  çıxarılan 

mübahisələrin artması, dünyada gərginliyin artması demək deyil.Bu dünya ölkələri 

arasında daha yaxın iqtisadi münasibətlərin, QATT /ÜTT üzvlərinin artmasının və 

ölkələrin  bu  sistemə  inamının  göstəricisidir.Bəzən  aralarında  mübahisə  olsa  belə 

dövlətlər  özləri  razılığa  gəldikləri  öhdəliklərə  və  müqavilə  müddəalarına  əməl 

etməyə çalışırlar

Sоn 10 ilin təcrübəsi göstərmişdir ki, ÜTT sistemində mübahisələr QATT -da 



оlana  nisbətən  daha  yaxşı  nizama  salınır

.Dünya  alimləri  və  iqtisadçıları  öz 

araşdırmalarının  nəti

cəsi  оlaraq  bildirmişlər  ki,  ÜTT-nin  yaranması  və  оnun 

tərkibində  mübahisələrin  həlli  mexanizminin  təkmilləşdirilməsi  ABŞ

-la  AB 


 

58

arasında  оlan  mübahisələrin  həlli  prоsesini  xeyli  səmərəliləşdirmişdir.  QATT 



mövcud  оlduğu  dövrdə  həm  Amerika  Birləşmiş  Ştatları,  həm  də  Avropa  Birliyi 

mübahisələrin  həlli  оrqanının  qərarlarına  müvafiq  оlaraq  hərəkət  etməyə  meylli 

о

lmadıqları  halda,  ÜTT-nin  yaranmasından  sоnra  bu  vəziyyət  xeyli 



dəyişmişdir

.Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, iddia edilən tədbirlərin siyasi və iqtisadi 

ə

hmiyyəti nə qədər çоxdursa, uduzan tərəfin ÜTT qərarına müvafiq оlaraq hərəkət 



edəcəyi ehtimalı о qədər azdır. Bir neçə iddiaçının birlikdə verdiyi şikayətlərin də 

nəticəsinin  belə  оlacağı  ehtimalı  çоxdur.Artıq  10  ilə  qədər  ÜTT-də  tətbiq  edilən 

prоseduralar  ticarət  mübahisələrinin  həlli  üçün  məcburilik  mexanizminin  hamı 

tərəfindən  qəbuluna  imkan  yaratmışdır

.Bu  prinsip  beynəlxalq  hüquq  sistemində 

prоtоksiоnistləri intizama dəvət edən vacib yenilik kimi xarakterizə оlunur. 

 

 

 



 

 

59

III FƏS L. Azərbaycan Respublikasının ÜTT ilə əməkdaşğı və danışıqlar 



prosesinin mövcud durumu və perspektivləri

 

 



3.1. Azərbaycan Respublikasının ÜTT-yə üzvlük strategiyası və  

danışıqlar prosesinin mövcud vəziyyəti 

 

Azərbaycan  Respublikası  Sovetlər  Birliyi  parçalandıqdan  sonra  dünya 



ölkələri  ilə  əlaqələrinə  yenidən  baxmalı  oldu.  Ölkəmiz  dünya  iqtisadiyyatına 

inteqrasiya  olunaraq  dünya  ölkələri  ilə  sıx  əlaqələr  yaratmağı  qarşısına  məqsəd 

qoymuşdur.  Belə  ki,  1991-ci  ildən  bu  yana  respublikamız  bir  çox  beynəlxalq  və 

regional  təşkilatlara  üzv  olmuş,  bəzilərinə  isə  üzv  olmaq  məqsədi  ilə  müraciət 

etmişdir.Belə təşkilatalrdan biri də dünya ticarətinin 95%-nə nəzarət edən ÜTT-dir. 

Qeyd  olunduğu  kimi,  ÜTT  dünya  ticarətinin  böyük  əksəriyyətinə  nəzarət 

edir,  dünya  ticarət  əlaqələrində  şəffaflığın  qorunması,  rəqabət  mühitinin 

yaradılmasını  tələb  edir.  Bir  sözlə,  dünya  ticarəində  oyun  qaydalarını  müəyyən 

edən  bir  beynəlxalq  təşkilatdır.  Belə  bir  təşkilatdan  kənarda  qalmaq  olmazdı  və 

belə də oldu. 



1.

  Azərbaycanın  ÜTT-yə  qəbulu  istiqamətində  həyata  keçirilmiş  əsas 

tədbirlə

Azərbaycan 1995-ci ildə yaradılmış olan ÜTT-yə 1997-ci ildə qəbul olmaq 

üçün müraciət edib. ÜTT-nin üzvolma prosedurasına uyğun olaraq da həmin andan 

ÜTT-də Azərbaycan işçi qrupu yaradılıb. Qəbul prosesi 4 mərhələ və 13 addımdan 

ibarətdir. 

1. Rəsmi müraciət və işçi qrupunun yaradılması. 

Azərbaycan da 1997-ci ildə 

müraciət  edib  və  Baş  Şura  müraciəti  qiymətləndirərək  Azərbaycan  üzrə  işçi 

qrupunun  yaradılmasını  qərara  alıb.  Işçi  qrupunun  tərkibinə  Türkiyə,  Avropa 

ttifaqı,  ABŞ,  Almaniya  və  s.  ölkələr  daxildir.  Işçi  qrupu  ölkənin  bütün  ticarət-

iqtisadi  əlaqələrini,  mövcud  qanunvericiliyi  və  s.  araşdıraraq  memarandum 

çəklində ÜTT katibliyinə təqdim edib. 

2.  şçi  qrupunun  araşdırmaları  və  ikitərəfli  güzəşt  müzakirələri.

  Işçi 


qrupununu  bu  müddət  ərzində  araşdırmalar  aparıb  kifayət  qədər  irəliləyiş  əldə 

 

60

etdikdən  sonra  ölkəmizlə  ÜTT  üzvləri  arasında  beş  belə  görüş  keçirilib.  Bu 



müzakirələr ikitərəfli və çoxtərəfli ola bilər. 

3.  ştirak  protokolu. 

Bizdə  hələ  qarşılıqlı  güzəştlər  müzakirə  edilib 

qurtarmadığından bu mərhələ başlamayıb. Ancaq bu mərhələ adətən işçi qrupunun 

hazırladığı “iştirak protokolu” və “öhdəlik siyahısı” əsasında başa çatır. 



4.  Qərar.

  Bu  sonuncu  mərhələdir.  Hazırlanmış  bütün  sənədlər  ÜTT  Baş 

Katibliyinə və ya Nazirlər Konfransına təqdim edilir. 

Azərbaycanla  ÜTT  üzvü  olan  ölkələrlə  ikitərəfli  və  çoxtərəfli  beş  görüş 

keçirilmişdir.  Bu  görüşlərdə  artıq  bir  çox  ölkələrlə  ikitərəfli  sənədlər 

imzalanmışdır.  Qeyd  etməliyəm  ki,  ÜTT-yə  qəbulla  bağlı  bütün  sənədlərin 

hazırlanması və digər məsələlər Azərbaycan Respublikası  qtisadi  nkişaf Nazirliyi 

tərəfindən kordinasiya edilir. 2004-cü ildən isə bu işdə Nazirliyə ABŞ-ın Ticarət və 

nkişaf Agentlliyi tərəfindən maliyyələşən, Buzz Allen Hamilton şirkəti tərəfindən 

idarə  olunan  Texniki  Yardım  Layihəsi  kömək  edir.  Lakin  təəssüf    hissi  ilə 

deməliyəm  ki,  Buzz Allen  Hamilton şirkətinin  ayırdığı hər  il 1  mln.  ABŞ  dolları 

miqdarındakı  texniki  yardım  layihələri  üç  ildə  necə  sərf  olunması  barədə  heç  bir 

məlumat yoxdur və əhəmiyyətini heç kəs hiss etmir.  

2.

  Üzvolma prosesində qarşıya çıxan əsas problemlər, onların həlli yolları 

ÜTT-yə  üzv  olmaq  asan  iş  deyil.  Bu  sadəcə  daxil  olmaq  arzusunu 

bildirməklə bitmir. Digər beynəlxalq təşkilatlar kimi deyildir. Ciddi və mürəkkəb 

qəbul  prosesi  mövcuddur.  Müraciəti  edən  ölkə  müraciətin  nəzərdən  keçirilməsi 

müddətində heç bir təzyiq və məhdudiyyətlərə məruz deyildir. Burada son müddət 

də yoxdur. Bu proses 3 idən 25 ilə kimi çəkə bilər. Maraqlı bir mənzərə yaranır. 

Heç ÜTT təsis olunduğu Mərakeş Nazirlər Konfransında da ÜTT-yə qəbul prosesi 

ə

traflı  deyil,  yalnız  bir  maddədə  öz  əksini  tapır  ki,  o  da  ətraflı  deyildir.  Sadəcə 



olaraq heç bir əsasıolmayaraq get-gedə yeni ölkələr üzv olduqca bu proses daha da 

mürəkkəbləşir. Bunun da səbəbləri var. Əsas səbəb isə ÜTT-nin üzvlərinin  daxil 

olan yeni ölkələri daha çox öhdəlik götürməyə məcbur etmək və yeni-yeni bazarlar 

ə

ldə etməkdir.  



 

61

Proses ölkənin ÜTT-yə üzv olmaq istəyini bildirməsi və işçi qrupunun təyini 



ilə  başladığını  qeyd  etmişdik.  Sonrakı  mərhələdə  isə  ölkə  ticarət  rejimini  əhatə 

edən  memorandumunu  hazırlayır,  üzv  ölkələrə  göndərir.  Həmin  ölkələr  bu 

memorandumu incələyərək Azərbaycana öz suallarını təqdim etmişdir. Bunlardan 

bəziləri artıq cavablandırılmışdır. Bəzən anlaşılmazlıqlar da olur. Belə ki, ÜTT-nin 

rəsmi  dili  ingilis,  fransız  və  ispan  dilləri  ölduğundan  bu  sorğu-suallar  da  həmin 

dillərdən birində göndərilir və bəzən heç onların nəzərdə tutduqları deyil, başqa bir 

suala cavab verilir. Təbii ki, bu da prosesi ləngidir. 

ÜTT-yə üzv olmaq istəyən ölkə son dərəcə çətin və ağır işi yerinə yetirməyə 

hazır  olmalıdır.  Belə  ki,  Azərbaycan  özünün  qüvvədə  olan  qanunlarını  və 

qaydalarını ÜTT-nin norma və standartlarına uyğunlaşdırmaq məqsədilə nəzərdən 

keçirməlidir. Bütün ölkələr kimi Azərbaycan da istisnasız olaraq ümumilikdə belə 

bir təsir altındadır ki, idxal tariflərinin azaldılması və ya ləğv edilməsi öhdəsindən 

gəlməli  olan  ən  böyük  maneədir.  Bu  maneənin  həll  edilməsi  demək  olar  ki, 

Azərbaycanla  ÜTT  arasındakı  problemləri  aradan  götürmüş  olardı.  Lakin  tarif 

dərəcələrini  uyğunlaşdırmaq  və  onlar  üçün  beynəlxalq  öhdəlik  həddini  müəyyən 

etmək  toqquşan  maraqlar  arasında  sonsuz  mübahisələr  ilə  dolu  siyasi  və  iqtisadi 

cəhətdən həssas tapşırıqdır. 

Problemləri  araşdırarkən    nəzərə  çatdırmalıyıq  ki,  ÜTT-nin  yaranması 

zamanı  danışıqların  miqyası  çox  kiçik  idisə,  indi  xeyli  genişlənmişdir.  ÜTT  ilə 

danışıqlar zamanı tariflərin müəyyənləşdirilməsi əsas yer tutur. Belə ki, hal-hazırda 

11000 növ mal və xidmətlər üzrə danışıqlar gedir və bu göründüyü kimi çox çətin 

bir prosesdir.  

Burada  Azərbaycanla  qarşıya  çıxan  problem  kimi  ÜTT-dən  əvvəl  BVF-yə 

daxil  olmağımızdır.  Belə  ki,  BVF-yə  daxil  olarkən  mal  və  xidmətlər  üzrə  tarif 

dərəcələri  0-15%  arasında  müəyyənləşdirilməsi  indi  ÜTT  ilə  danışıqlarda  yüksək 

tarif dərəcəsi tələb etməyə problem yaradır. 

Ikinci  problem  subsidiyaların verilməsindədir.  Belə  ki,  ÜTT  subsidiyaların 

verilməsini  mümkünsüz  sayır.  Hal-hazırda  danışıqlar  zamanı  Azərbaycan  tərəfi 

birbaşa  subsidiyalar  üçün  10-15%  tələb  etsə də  ÜTT  bunun 3-5%-  endiirilməsini 


 

62

tələb  edir.  Bu  zaman  bazis  ili  göstərilməlidir.  Azərbaycan  isə  bunu  kənd 



təsərrüfatına  birbaşa  subsidiyaların  ən  yüksək  həddi  olduğu  2000-2003-cü  illəri 

götürüb,  bu  illərdə  faiz  dərəcələri  10-15  arasında dəyişir.  Lakin  ÜTT  bazis ilinin 

dəyişdirilməsini  tələb  edir.  Qeyd  edək  ki,  2003-cü  ildən  sonra  birbaşa 

subsidiyaların  həcmi  azalmış,  hətta  2006-cı  ildə  bu  1-3%  arasında  dəyişmişdir. 

Nəzərinizə  çatdırmaq  istərdim  ki,  baxmayaraq  ki,  Azərbaycan  əqli  mülkiyyət 

hüquqları,  sənaye  mülkiyyətinin,  müəllif  hüquqlarının  qorunması  sahəsindəki 

beynəlxalq  konvensiyalara  qoşulub,  əqli  mülkiyyət  hüququnun  qorunması 

sahəsindəki  qanunlarda  boşluqlar  var.  Bu  qanunlar  əqli  mülkiyyət  sahiblərinin 

hüquqlarını  qoruya  bilmir.  Belə ki,  təkcə neft sektoru sahəsində  2005-ci  ildə 272 

kəşf  və  elmi  iş  olmuşdur  ki,  bunlardan  yalnız  35-i  Dövlət  Patent  Komitəsində 

qeydiyyata alınmışdır. Qalanlarının taleyi haqda isə heç bir məlumat yoxdur. Belə 

kəşflər xarici korporasiyalar tərəfindən ucuz qiymətə alınır. 



3.

  ÜTT-yə üzv olduqdan sonra Azərbaycanın uduşları və itkiləri  

ÜTT-yə  üzvlüyün  uduşlarını  üç  əsas  qrupda  təsnifləşdirmək  olar.  Bunlar 

aşağıdakılardır: 

1.

  xracatçıların qazancları.  



•  Ixracatçılar  ÜTT  institutları  vasitəsilə  geniş  imkanlı  və  zəngin 

tərkibli  informasiyaya  çıxış  əldə  edir.  Eyni  zamanda  bu 

institutların köməyi ilə ticarət mübahisələrinin ədalətli həllinə nail 

olur; 


• 

xracatçılar ÜTT-yə üzv olan bütün ölkələrin bazarlarına təminatlı 

çıxış əldə edirlər; 

•  Ixracatçılar  çoxtərəfli  ticarət  danışıqlarında  tam  və  bərabər 

hüquqlu  üzv  dövlət  olaraq  iştirak  edir  və  dünya  ticarət  siyasətinə 

təsir imkanları qazanır. 

2.

  stehlakçıların qazancları. 



•  Idxal rüsumlarının azaldılması ilə milli bazarda rəqabət qabiliyyəti 

artır; 


 

63

•  Tariflərin 



aşağı 

düşməsi 


xammal 

və 


materialların, 

yarımfabrikatların  və  kompleksləşdirici  hissələrin  ucuzlaşmasına 

gətirib  çıxarır  ki,  onun  da  üzərində  qurulmuş  istehsalın  nəticəsi 

olaraq  buraxılmış  məhsulun  və  görülmüş  işin  (xidmətin)  maya 

dəyəri ucuzlaşır və beləliklə də istehlakçıların xərci azalır. 

3.

  Bütövlükdə cəmiyyətin qazancları. 



•  Milli 

qanunvericiliyin 

beynəlxalq 

qanunvericiliyə 

uyğunlaşdırılması  və  bununla  da  iqtisadi  inkişafın  və  daxili  bazar 

islahatları sürətləndirilir; 

•  Iqtisadiyyatın  idarə  olunmasında,  xüsusilə  də  xarici  iqtisadi 

fəaliyyətin  tənzimlənməsində  dövlətin  rolu  aşağı  düşür.  Bu  isə 

investisiya əməkdaşlığını stimullaşdırır; 

•  Ölkəyə  inam  artır,  onun  investisiya  və  kredit  cəlbediciliyi  riski 

azalır; 

•  ÜTT üzvü olan bütün ölkələrin ərazaisində təminatlı tranzit hüququ 

ə

ldə edilir; 



•  Xarici  ticarət  prosedurlarının  sadələşdirilməsi,  idxal  və  ixrac 

ə

məliyyatlarının  uçotu  və  hesabatı  sisteminin  şəffaflaşdırılması, 



süni  bürokratik  əngəllərin  aradan  qaldırılması  nəticəsində  gizli 

ticarət dövriyyəsinin və korrupsiyanın həcmi azalır. 

ÜTT-yə üzvlüyün ümumi qazancları. 

•  ÜTT-yə  üzv  ölkələr  tərəfindən  əmtəə  və  xidmətlərin  dünya 

bazarına  daha  əlverişli  şərtlərlə  çıxışı  əldə  edilir,  onlar  arasında 

xarici  iqtisadi  siyasətin  şəffaflığı  da  daxil  olmaqla  ticarət 

münasibətlərinin sabit inkişafına nail olunur; 

•  Tərəfdaşlar  tərəfindən  təzyiqə  məruz  qalan  milli  maraqların 

müdafiəsinin  təminatı  üçün  mübahisələrin  həlli  üzrə  ÜTT 

mexanizmlərinə çıxış yolu ilə diskriminasiyalar aradan qaldırılır; 



 

64

•  Üzv  ölkələr  yeni  beynəlxalq  ticarət  qaydalarının  hazırlanması 



zamanı çoxtərəfli danışıqlarda səmərəli iştirak yolu ilə özünün cari 

və strateji ticari-iqtisadi maraqları reallaşdırmaq imkanları qazanır. 

GATT-ın  yarandığı  1947  cı  ildə  dünya  ölkələrində  sənaye  üzrə  orta  tarif 

dərəcəsi  40%  təşkil  edirdisə,  ÜTT-nin  mövcud  olduğu  2000-ci  ildə  müvafiq 

göstərici  5%  olub.  Bu  göstəricinin  5%-ə  enməsi  və  bazarlara  sərbəst  çıxışların 

genişləndirilməsi  siyasəti  mütərəqqi  texnika  və  texnologiyaların  daha  sərfəli 

qiymətlə milli bazara cəlbi üçün imkanlar yaradır. 

ÜTT-yə üzv olmanın itkilərini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 

1.  Mlli  bazarda  rəqabətin  artımı  nəticəsində  rəqabətqabiliyyəti  olmayan 

malların buraxılışı və xidmətlərin göstərilməsi sahəsində adaptasiya tənəzzülü baş 

verir; 

2.  Dövlət  büdcəsinin  gömrük  rüsumları  və  vergiləri  maddəsi  üzrə 



daxilolmalar  azalır  və  onun  mədaxilinə  qısamüddətli,  bəzən  də  ortamüddətli 

dövrdə gərginlik yaranır; 

3.  Texnologiyaların  idxalı  üzrə  patentlərdən  istifadəyə  görə  komisyon 

haqları ödənişi sənayenin xərclərini artırır və onların qiymət rəqabətində uduşunu 

azaldır. 

4.  Dövlətin  yerli  sənayenin  müdafiəsi  məqsədilə  birbaşa  və  dolayı 

subsidiyaların  tədricən  ləğv  olunur  və  həmin  sahələrdə  də  adaptasiya  böhranı 

yaranır; 

5.  Hazır  məhsulun  idxalının  üstün  gəlirliliyi  baxımından  idxalı  əvəz  edə 

biləcək  sahələrdə  investisiya  qoyuluşunun  səmərəliliyi  aşağı  düşür  və  nəticədə 

milli iqtisadiyyata ümumi investisiya qoyuluşu azalır; 

6.  Ticarətin  liberallaşdırılması  və  qoruyucu  tədbirlərin  səmərəli  təşkili 

olmadığı  halda  daxili  bazarda  daha  ucuz  olan  xarici  malların  yer  almasına  şərait 

yaranır. 

7.  Öyrənilməsi  və  həyata  keçirilməsi  həm  çətin,  həm  də  məsrəfli  olan 

mübahisələrin həlli mexanizmi ilkin dövrdə mümkün olmur; 

8. Xarici ticarətdə kəmiyyət məhdudiyyətləri aradan qaldırılır; 


 

65

9. Xidmətlər sahəsində daha ucuz və aşağı keyfiyyətli xidmət təchizatçıları 



yer tutur. 


Yüklə 0,65 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin