Referat mavzu: Korxonalarida asosiy fondlarni modernizatsiyalash asosida

5.4-rasm. Asosiy fondlardan foydalanish ko'rsatkichlari 

---

13
fondlaridan vaqt bo'yicha qanday foydalanilganligini (ekstensiv foydalanish) baholash 
asbob-uskunalarning smenalik koeffitsienti, uskunalarni koeffitsienti, smena 
davomida uskunalarning bekor turib qolishi, uskunalardan smenalarda foydalanish 
koeffitsienti kabi ko'rsatkichlar qo'llaniladi. 
Asbob-uskunalardan ekstensiv foydalanish koeffitsienti mazkur uskunalardan 
amalda haqiqiy foydalanilgan vaqtning ulardan reja bo'yicha foydalanish muddatiga 
nisbati orqali aniqlanadi. 
tu 
h a q  
t . 
r e j  
bu yerda:t
haq
- uskunalardan haqiqiy 
foydalanilgan vaqt, soatlar; 
trej - uskunalarning normaga asosan foydalanish muddati, soatlar. 
Korxonada asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni to'liq baholash 
uchun ekstensiv ko'rsatkichlardan tashqari, ularning quvvat bo'yicha yuklanish 
tabiatini o'rganish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu erda yuqorida aytib 
o'tilganidek, texnologik uskunalar amaldagi unumdorligining, ya'ni texnik asoslangan 
progressiv unumdorlikning normativ unumdorlikka nisbati asosida, ya'ni 
uskunalardan intensiv foydalanish koeffitsientidan foydalanish, uni quyidagi 
formula bo'yicha hisoblash mumkin: 
K
= Vf. 
K
INT jy ; 
V
P 
bu yerda:V
F
- vaqt birligida uskunada ishlab chiqarilgan haqaqiy mahsulot 
miqdori; 
Vp - vaqt birligida uskunada texnik jihatdan asoslangan mahsulot ishlab 
chiqarish 
Uskunadan integral foydalanish koeffitsienti uskunadan ekstensiv va intensiv 
foydalanish koeffitsientlarining ko'paytmasi orqali aniqlanib, uning vaqt va quvvat 
bo'yicha band bo'lishini (foydalanilishini) kompleks xarakterlaydi. 
K,
te
g,= K
eks
xK
int
= 0,71 x0,8 = 0,57 
Korxonaning asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning umumiy va 
qiymat ko'rsatkichlari nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda, avvalo fond qaytimi 
e k
s
 

---

14
haqida to'xtalib o'tish kerak. U asosiy fondlar birligiga (qiymati bo'yicha) to'g'ri kelgan 
mahsulot ishlab chiqarishni xarakterlaydi. 
U mahsulot sotishdan tushgan bir yillik tushumning (V) asosiy ishlab chiqarish 
fondlarining o'rtacha yillik qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi: 
F = V 
k
T
-
Г
 
F 
s  
Mahsulotning fond sig'imi - fond qaytimiga teskari qiymat bo'lib, quyidagi 
formula asosida aniqlanadi: 
F 
F = —r 
s
V 
Fond sig'imi kapital qo'yilmalari (investitsiyalar)ni tejash yoki ko'paytirish bilan 
uzviy ravishda bog'liq bo'ladi. Masalan, mahsulot fond sig'imi pasayib, uning ishlab 
chiqarish hajmi doimiy yoki o'suvchi bo'lganda asosiy ishlab chiqarish fondlaridan 
foydalanish sharoitlari yaxshilanadi, demak, kapital qo'yilmalarini tejash uchun 
imkoniyat tug'iladi. Uni topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: