Referat mavzulari ro’yxati

To’ldiruvchilar yirikligi bỹyicha o‘lchov idishlarining ỹlchamlari 
4.1-jadval 
To’ldiruvchi 
donalarining eng 
katta yirikligi, 
(mm) 
O‘lchov 
idishining sig‘imi, 
(l) 
O‘lchov idishining ichki ỹlchamlari, 
mm 
Diametri 
Balandligi 
5 va undan kam 
10 
20 
40 
1 
2 
5 
10 
108 
137 
185 
234 
108,5 
136,5 
186,5 
233,8 
Doimiy massagacha quritilgan to’ldiruvchi tarozida tortilib, balandligi 
100mm bulgan silindr shaklidagi ỹlchov idishiga solinadi va ortiqchasi metal 
chizg‘ich bilan sidirib tashlanadi. Keyin ỹlchov idishi torozida tortiladi va 
ỹrtachasi arifmetik usulda aniqlanadi. 
Uyilma zichlik quyidagi formula bo‘yicha xisoblanadi:
 

---

105 
V
m
m
у
1
2



, 
( kg/m³)
 
 
 
Bu erda : 
m
1
- ỹlchov idishining massasi, kg
m
2
- ỹlchov idishining to’ldiruvchi bilan birgalikda massasi, kg
V
- ỹlchov idishining hajmi, m³ 
SHuni ta’kidlash kerakki, to’ldiruvchilar uyilma zichligini aniqlash 
ỹlchov idishi shakli va sig‘imiga, ỹlchov idishi ỹlchamlariga, to’ldiruvchilar 
donalariga bog‘liq. Berilgan yiriklikdagi to’ldiruvchilar donalari uchun, idish 
ỹlchami qancha kerak bỹlsa, to’ldirgich xolati (stepen) nisbatan donador 
material xajmi kichik bỹladi. SHu sababli normativ bỹyicha standart ỹlchov 
idishlar (2.1-jadval) g‘ovak to’ldiruvchilar uchun qỹllaniladi (Uz RST).
Standart bỹyicha shag‘al va shag‘al(chaqiq tosh) uchun yirikligidan kelib 
chiqib 2-50l sig‘imli o‘lchov idishlar, qum uchun 1litrli o‘lchov idishi 
ishlatiladi. G‘ovak to’ldiruvchilarning markasi ularning mos uyilma zichligi 
bỹyiga o‘rnatiladi. To’ldiruvchilarning uyilma zichligini aniqlash to’ldiruvchilar 
massa ulushini xisoblashga (agar hajmi malum bỹlsa), korxona tarkibidagi 
omborlari sig‘imini, bunkerlar sig‘imini, beton tarkibini xisoblashda, 
to’ldiruvchilarni betonda to‘g‘ri taqsimlash (dazirovka)da zarurdir. 
To’ldiruvchilarning dona va modda zichligi 
To’ldiruvchilar donalari zichligi, bu quruq shag‘al ëki shag‘al namunasi 
massasining uning donalari xajmi yig‘indisiga nisbatan aytiladi. To’ldiruvchilar 
donalari hajmi, to‘ldiruvchilardan olingan namunalarni suvda va havoda 
massasini ỹlchashdagi farq bilan aniqlanadi. Buning uchun to’ldiruvchilar 
namunasini suvda ỹlchashda undagi g‘ovaklar suv bilan tỹladi, shu sababli 
to’ldiruvchilar namunasi oldindan suvga solib qo‘yiladi . 
To’ldiruvchilar donalari zichligi (g/sm³) quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
сув
з
m
m
m





3
2
1
, ( kg/m³) 
 

 

---

106 
Bu erda:
m
1
 - 
to’ldiruvchi
namunasining quruq holatdagi massasi, g
 
m
2
- 
to’ldiruvchi namunasining suv shimgandan sỹng, xavoda 
ỹlchangan massasi, g 
m
3
- 
to’ldiruvchi namunasining suv shimgandan sỹng, suvli muhitda 
ỹlchangan massasi, g 

ρ
suv
 – 
suvning zichligi, 1g/sm³ ga teng
 
To‘ldiruvchilarning dona zichligini aniqlashda, ishni qulay borishi uchun 
UzRST bỹyicha shag‘al yoki shag‘al namunasi 1l hajimdagi maxsus 
perforirlangan idishga joylashtiriladi, birgalikda barcha jaraënlar bajariladi. 
Konteyner bilan to’ldiruvchi namunasining massasini ỹlchangandan so‘ng, bỹsh 
konteynerni suv va xavoda aniqlangan massasi ayriladi. 
Keltirilgan izlanishlar olingan to‘ldiruvchi namunasidagi donalarning 
ỹrtacha zichligini aniqlash imkonini berdi. G‘ovak to’ldiruvchilarning aloxida 
donalarini zichligini aniqlashda to‘ldiruvchi donalari xajmiga nisbatan yuqori 
dispers sochiluvchan muxitda ỹlchanadi. UzRST ga bo‘yicha qizdirilgan kvars 
qumi ishlatiladi. Bunda qum idishga yuqorisigacha to’ldiriladi, sỹngra galma-
gal to’ldiruvchi donasi qỹshiladi, idish yana qum bilan to’ldiriladi va qolgan suv 
xajmi ỹlchanadi. Bu oxirgisi esa to’ldiruvchi donasi xajmiga mos keladi bunda 
qum va idishni zichlash mumkin emas.
To’ldiruvchining suvli muhitdagi hajmi, uning qum ëki boshqa muhitdagi 
xajmidan farq qilishi mumkin.
Beton tarkibini hisoblashda beton tarkibida to’ldiruvchi donasi egallagan 
xajmni bilish kerak. Kỹp to’ldiruvchilar uchun ayniqsa ochiq g‘ovakli 
to’ldiruvchilar uchun bu hajm yuqorida keltirilgan usulda kam aniqlanadi, 
chunki dona ochiq g‘ovaklari suv ëki sement bilan tỹladi. 
SHu sababli UzRST ga kỹra to’ldiruvchi donalarining zichligini sement 
qorishmada aniqlash yaxshi samara beradi. Quruq g‘ovak to’ldiruvchi (shag‘al 
ëki shag‘al) 3,5 l xajmda, 1,7 kg sement va 3,4 kg kvars qumi olinadi.
Beton qorishmasini aniq konsistensiyaga kelgunicha suv qỹshiladi. 
Aralashtirilgan beton qorishmasi 15 minut davomida ushlab turiladi. Sỹngra 
barcha qorishma 5l sig‘imli idishga solinadi va 30-60sekund davomida 
zichlanadi(vibroploshadkada), beton qorishmasining zichligi aniqlanadi. 

---

107 
Yirik to’ldiruvchining sement qorishmasidagi zichligi (g/sm³) quyidagi 
formula bỹyicha aniqlanadi: 
)
(
3
.
.
сув
к
к
ц
ц
cм
см
т
ц
з
m
m
m
M
m









,
 ( kg/m³) 
 
 


Bu erda: 
ρ
sm
 
– beton qorishma zichligi , kg/l 
m
3
 – 
quruq g‘ovak to’ldiruvchi massasi , kg
M –
aralashmadagi barcha materiallar sarfi, 
(suv xam inobatga olinadi ), kg
m
s
 
– aralashmadagi sement massasi, kg
ρ
s
- siment chichligi, UzRST bỹyicha – 3,1 g/sm³ teng.
m
k
 – 
aralashmadagi kvars qumi massasi, kg 
ρ
k
- kvars qumi zichligi – 2,65 g/sm³ ga teng.
m
suv
 
– aralashmadagi suv massasi, kg
To’ldiruvchining modda zichligi boshqa qurilish materiallari singari 
namunani juda mayda kukun xolatida maydalab, sỹngra namuna kukunini 
absalyut xajmining kukunga kiritilgan suv ëki kerosin xajmiga nisbati pinometr 
ëki Le-SHatele asbobida aniqlanadi. 
To’ldiruvchilarning bo’shliqligi 
To’ldiruvchi bỹshliqligi ëki donalar orasidagi bỹshliq, to’ldirgich erkin 
tỹkilgandagi donalar orasidagi bỹshliqni umumiy xajmga bỹlgan nisbatiga 
aytiladi va % da aniqlanadi (zichlanmagan xolda). Agar uyilma zichlik –ρ
u
 
(kg/m³) va uning zarrachalari zichligi–ρ
3 
(g/sm³) malum bỹlsa, unda 
to’ldiruvchining donalari orasidagi bỹshliq quyidagi formula asosida topiladi: 

---

108 
%)
100
1000
1
(
.
з
у
бушл
V




,
G‘ovak to’ldiruvchining donalari orasidagi bỹshliqni tajribada aniqlashda, 
to’ldiruvchi namuna ỹlchov idishiga (2.1-jadvalga) solinadi va suv quyiladi. 
Malum vaqtdan sỹng idish usti mayda kỹzli elak bilan ëpiladi, idishdagi suv 
tỹkiladi. Sỹngra suvga shimdirilgan to’ldiruvchi bilan idish birgalikda torozida 
tortiladi. Idishga lim tỹlguncha suv solinadi va yana tarozida tortiladi, tajriba 
yo‘li bilan aniqlangan g‘ovak to’ldiruvchining donalari orasidagi bỹshliq 
quyidagi formula asosida topiladi:
%
100


V
m
V
сув
бўшл
,
Bu erda:
m
suv
- oxirgi to’ldirib solingan suvning massasi , kg
V
-idishning hajmi, l
G‘ovak to‘ldirgichning donalari orasidagi bo‘shliqni tajribada 
aniqlagandan so‘ng zarrachalar zichligi 

z
(g/sm
3
)ni aniqlash mumkin: 
бўшл
н
з
V
10
10000




,
Agar to’ldiruvchining bỹshliqligini zichlangan xolatda bilish kerak bỹlsa,
u xolda (4)formuladagi uyilma zichlik ỹrniga, to’ldiruvchining zichlangan 
xolatdagi zichligi olinadi. 
Agar to’ldiruvchining donalaridagi ochiq g‘ovaklar betonda sement 
qorishmasi bilan tỹlgan xolatdagi bỹshliqligini aniqlaydigan bo‘lsak, u xolda 
(4)formuladagi donalar zichligi –