Referat mavzulari ro’yxati

 
Bu erda:
 
m
nam 
 
- to’ldiruvchi namunasining tabiiy holatdagi massasi, g 
m
kur
- to’ldiruvchi namunasining quruq xolatdagi massasi, g
To’ldiruvchilarning suvshimuvchanligi 
W
cshm.
 
(massa bỹyicha % da) 
aniqlashda, quruq yirik to‘liruvchilarnamunasi suvga 48 soat davomida solib 
qỹyiladi, sỹngra 1 soat ëki boshqa vaqtda texnik shartlar ëki texnik talablarga 
kỹra donalar yuzasidagi suvlardan qutuladi va torozida tortib olinadi: 

---

110 
%
100



кур
кур
сш
сшм
m
m
m
W
,
 
Bu erda:
m
ssh
 
– suvga shimdirilgan to’ldiruvchilar namunasining massasi, g. 
Sinash natijasida donalar yuzasidagi suvni yỹqotish maxsus jaraënga 
kiritiladi. UzRST bỹyicha shag‘al va shag‘al yuzasi yumshoq latta bilan 
artiladi. UzRST ga kỹra yirik g‘ovakli to’ldiruvchilarning suvshimuvchanligi 
perforirlangan konteynerlarda aniqlanadi. Konteyner va undagi to‘ldiruvchilar 
namunasi birgalikda suvga solib qỹyiladi, 10 min suvdan chiqarib qỹyilib 
(ortikcha suvdan xalos etiladi), sỹngra tarozida tortib, hisob-kitov ishlari 
bajariladi. Ichki g‘ovaklarda mavjud suvni chiqarib tashlash qiyin.
Mayda to’ldiruvchilar uchun esa bu jaraënni ỹtkazish yanada qiyin. SHu 
sababli mayda to’ldiruvchi(qum)lar uchun bunday sinovni ỹtkazish standartda 
kỹrsatilmagan.
G‘ovak qumning suvshimuvchanligini aniklash AQSH standartiga kỹra 
quyidagicha aniklanadi: qum namunasini suvda ushlab turiladi, sỹngra issiq 
xavo oqimida quritiladi. Qumdan konus yasaladi. Forma olinadi, agar konus 
cho‘kmasa quritish davom ettiriladi. Qachonki forma olinganda konus chỹksa, u 
holda donalar orasidagi suvdan xalos etildi deb hisoblanadi, fakat g‘ovaklardagi 
suv qoldi deyiladi. Sỹngra qum tarozida tortiladi, doimiy massagacha quritiladi. 
Suvshimuvchanlik qurtilguncha va quritilgandan sỹngi massalar nisbati bỹyicha 
topiladi.
Qumning suvshimuvchanligini betonda sinashda aniklash muxim 
xisoblanadi.
Kỹp hollarda yirik to’ldiruvchining suv shimuvchanligi xajm bỹyicha 
% da aniqlanadi, yani shimdirilgan suv hajmining dona hajmiga nisbatiga kỹra 
topiladi. Massa bỹyicha % da suvshimuvchanlik – 
W
sshm
.
va dona zichligi – 
ρ
3
 
malum bỹlsa, hajm bỹyicha % da quyidagi formuladan topiladi:
сув
з
сшм
сшх
W
W



,
W
s.sh.x.
hamma vaqt to’ldiruvchilar donasi g‘ovakligidan kichik bỹladi, 
chunki barcha g‘ovaklar ham suv bilan tỹlmasligi mumkin. 
W
sshx
va 
V
g‘ovak
dan 
kelib chiqib, g‘ovaklarning qaysi xajmi suv bilan tỹlishi mumkinligi haqida 
ma’lumotga ega bỹlamiz. 

---

111 
To’ldiruvchilarning dona shakli va donadorlik tarkibi 
Uyilma zichlik, bỹshliqlik kabi to’ldiruvchilarning xaraktiristikasini 
donalar shakli orqali aniqlanadi. Birinchi marta buni B.Nikolaev tadqiq etdi va 
1914 yilda «Material donalari shakli va ỹlchamiga mos beton va qorishmalar 
tarkibi» ishida keltirib ỹtdi.
B.Nikolaev sochiluvchan materialning donalar tarkibini va geometrik 
joylashuv strukturasini nazariy asosida analiz qildi. Agar shartli ravishda barcha 
donalarni bir xil shaklda va ỹlchamda desak, u holda berilgan xajm bỹyicha 
joylashtirish tartibiga kỹra (shar, kub, tetroedr) turlicha zichlikka ega bỹladi. 
Masalan, agar shar shaklidagi donalarni tersak va ularning markazi kubni xosil 
qiladi(rasm.2.6,a), bu esa nisbatan kichik zichlikni beradi. Agar sharlarning 
markazini tutashtiruvchi chiziqlar tetroedrni tashkil etsa(rasm2.6.b), u xolda 
katta zichlikka ega bỹladi.
Rasm-2.1. SHarlarning joylashish variantlari