Referat mavzulari ro’yxati

3. Keramzitning birjinsliligi va boyitish ishlari
Keramzit shag‘ali ishlab chiqaruvchi korxonalardan birida o‘tkazilgan 
izlanishlar shuni ko‘rsatdiki, bitta partiyadagi mahsulotning uyma zichligi 330 
dan 405 kg/m
3
gacha, o‘rtacha 367kg/m
3 
o‘zgardi. SHu korxonada 40 sutkada 
mahsulot nazorati quyidagilarni ko‘rsatdi: o‘rtacha uyma zichligi 339 kg/m
3
, 
alohida namunalar uchun 270-470 kg/m
3
. 
Bir necha korxonalarda ishlab chiqarilgan keramzit sifatini o‘rganish 
shuni ko‘rsatadiki, barcha joyda keramzit bir jinsli bo‘lmaydi. Keramzit 
shag‘alini olishning texnologiyasida birjinsli bo‘lmagan xomashyo asosidagi 
har bir granula turlicha ko‘pchiydi, bunda pechdagi haroratning doimiy o‘zgarib 
turishi ta’sir ko‘rsatadi. Natijada keramzit shag‘ali bu turlicha zichlik va 
mustahkamlikka ega ko‘pchigan granulalar yig‘indisidir.
Bunday birjinsli bo‘lmagan to‘ldiruvchini qo‘llab, sifat bo‘yicha birjinsli 
beton olib bo‘lmaydi. Keramzit beton asosida olinadigan konstruksiyalar 
etarlicha mustahkam bo‘lishi uchun, shu to‘ldiruvchining minimal statistik 
mustahkamligi inobatga olinishi, massasi va issiqlik o‘tkazuvchanligini 
hisoblashda esa to‘ldiruvchining maksimal zichligi inobatga olinishi kerak.
Agar to‘ldiruvchi birjinsli bo‘lmasa, u holda betonning hisobiy tavsifi va 
uni konstruksiyada qo‘llashning samaradorligi yuqoridagi kabi amalga 
oshiriladi.
Keramzitning birjinsliligini oshirishning ikkita yo‘li mavjud: 

---

49 
a) ishlab chiqarish texnologiyasini zamonaviylashtirish, xomashyoni o‘ta 
sinchkov qayta ishlash, granulalar olish, issitishga tayyorlash, kuydirish va 
sovitish rejimlarini me’yorlash, fraksiyalarga ajratishni yaxshilash; 
b) tayyor keramzit shag‘alini faqat yirikligi bo‘yicha emas, balki donalar 
zichligi bo‘yicha ham fraksiyalarga ajratish. 
Keramzit shag‘alini boyitish, bu uni donalari zichligi bo‘yicha sinflargsha 
ajratishdir. Nisbatan engil keramzit donalari bu yaxshi ko‘pchigan donalar 
bo‘lib, nisbatan og‘ir keramzit donalari bu kam ko‘pchigan va yuqori 
mustahkamlikdagi donalar xisoblanadi. Keramzit shag‘alini sinflarga ajratish 
qaynovchi qatlam texnologiyasi asosida bajariladi. Qaynovchi qatlam 
texnologiyasida talab etilgan zichlikdagi havoni pastdan yuqoriga qarab mayda 
donadorli material qatlamidan o‘tkaziladi.
Qaynovchi qatlam yoki cho‘ktiruvchi – ajratuvchi muhitning zichligi 
boyitilayotgan keramzit donasi zichligiga bog‘liq holda tanlanadi. Masalan, agar 
keramzit donasining zichligi 0,5-0,7 g/sm
3
bo‘lsa, u holda zichligi 0,6 g/sm
3 
bo‘lgan muhitda zichligi 0,5-0,6 g/sm
3
bo‘lgan keramzit donalari oqadi, katta 
zichlikka egalari esa cho‘kadi. Natijada keramzit ikkita nisbatan birjinsli sinfga 
ajraladi. 
Zichligi 0,6 g/sm
3
bo‘lgan qaynovchi qavatda og‘irlashtirgich sifatida 
tuyilgan keramzit fraksiyasi 0,315-0,63 mm dan olish mumkin. Xuddi shunday 
fraksiyali tuyilgan g‘isht qavat zichligi -0,8 g/sm
3
ni beradi, fraksiyasi 0,14-
0,315 mm li kvars qumi-1,2 g/sm
3
qavatni beradi. 
Keramzit shag‘alini qaynovchi qavatda og‘irlashtirgich qo‘llamasdan 
ham navlarga ajratish mumkin. Bu holatda og‘irlashtirgich vazifasini keramzit 
shag‘ali bajaradi.
U uzluksiz separatorning klassifikatsiyalovchi kamerasiga tushadi va 
bunda ostki panjaradan ventilyator yordamida havo uzatiladi (rasm 5.12). 
Havonining ma’lum tezlikda uzatilishi natijasida keramzit shag‘ali navlarga 
ajratiladi: nisbatan og‘ir donalar pastga cho‘kadi, engillari esa yuqori qavatni 
egallaydi.
Keramzit shag‘ali va boshqa g‘ovak to‘ldiruvchilarni boyitish faqat quruq 
sharoitda bajarilishi kerak deb hisoblanadi, ya’ni ularni namlash mumkin emas 
va KMK da keramzit shag‘alining namligi 2% dan oshmasligi lozim. Biroq 
keramzit shag‘alini qo‘llashda uni suvda namlashni texnologiya talab etadi.

---

50 
Ayniqsa engil betonlar ishlab chiqarish texnologiyasida g‘ovak 
to‘ldiruvchilarni namlash tavsiya qilinadi, bunda ularning beton qorishmasida 
suvni shimib olishi kamayadi.
SHu sababli keramzit graviysini navlarga ajratishni suvda amalga 
oshirishni tadqiqotchilar tavsiya etishadi. Bunday separator ikkita transportyor 
bilan jihozlangan suvli vannadan iborat va birinchi transportyor vanna tubiga 
cho‘kgan donalarni qabul qilsa, ikkinchisi suv yuzidagilarni qabul qiladi. 
Keramzitning suvda bo‘lishi 5 sekunddan oshmasligi kerak. 
Suv bu keramzit shag‘alining dona zichligi bo‘yicha ikkita sinfga 
ajratuvchi mos muhitdir. Bunda quyidagi natijani keltirish mumkin. Olingan 
keramzit shag‘alining uyma zichligi 435 kg/m
3
. Undan separatsiya davomida 
uyma zichligi 371 kg/m
3
bo‘lgan nisbatan engil donalar (massa bo‘yicha 65% 
yoki hajm bo‘yicha 76%) va nisbatan og‘ir donalar -635 kg/m
3
(massa bo‘yicha 
35% va hajm bo‘yicha 24%) olinadi. Betonga ishlatilgan keramzit 
mustahkamligi -6 MPa, suv yuzasidagi keramzit mustahkamligi- 6 MPa, suv 
tubiga cho‘kgani esa – 16 MPa ni tashkil etdi.
Natijada suv yuzasidagi keramzitdan samarali issiqlikdan himoyalovchi 
beton, cho‘lganidan esa sementni tejagan holda konstruksion beton olindi.
SHu sababli, keramzitning bir jinsliligini oshirishning ikkita yo‘li 
mavjud: 
a) ishlab chiqarish texnologiyasini zamonaviylashtirish, xomashyoni 
to‘g‘ri tanlash; 
b) olingan tayyor mahsulotni dona zichligi bo‘yicha navlarga ajratish. 
Keramzit olishda yaroqli gil xomashyosi hamma joyda uchramaydi. 
Kuydirganda ko‘pchimaydigan kamplastikli, qumoqlangan gilli jinslar suglinok 
tabiatda keng tarqalgan. Bu jinslardan boshqa sun’iy g‘ovak to‘ldiruvchi –
agloporit ishlab chiqarishda foydalaniladi.
 
Agloporit ishlab chiqaruvchi korxonalarda asosiy xomashyo materiallar
sifatida gilli jinslar ishlatiladi. Agomeratsiya uchun yaroqli gilli jinslar 
(suglinok, supess, lyosslar) Respublikamiz xududida ko‘p uchraydi, shu sababli 
mahalliy xomashyolar asosida agloporit ishlab chiqarishni kengaytirish 
mumkin. Dastlab sanoat miqyosida gil xomashyosi asosida agloporit Minskda 
1958 yilda ishlab chiqarilgan. Xomashyo materiallar sifatida turli sanoat 

---

51 
chiqindilari, ayniqsa yoqilg‘i tarkibli chiqindilardan foydalanish istiqbolli 
hisoblanadi. Bundan tashqari yoqilg‘i shlaklari, kul, slanets va ko‘mir 
chiqindilari asosida agloporit ishlab chiqarish ilmiy asoslangan. Bunday sanoat 
chiqindilarida mavjud yoqilg‘i aglomeratsiya jarayonining borishi uchun etarli 
hisoblanadi. Faqat xomashyoni yoqilg‘i bo‘yicha me’yoriga olib kelish kerak, 
agar xomashyoda yoqilg‘i kam bo‘lsa, u holda shixta tayyorlashda qo‘shish 
kerak, agar xomashyoda yoqilg‘i ko‘p bo‘lsa, u holda gilni qo‘shish zarur. 
Agloporit ishlab chiqarishni ko‘mir qazish va ko‘mirni boyitishda chiqadigan 
chiqindilar asosida kengaytirish mumkin. Ularda ko‘mir miqdori o‘rtacha 20% 
ni tashkil etadi. Bu yoqilg‘ilarni qo‘llab agloporit tanarxini 30% ga kamaytirish 
mumkin. Dunyo statistik malumotlariga ko‘ra Polshada ko‘mir chiqindilaridan 
eng ko‘p foydalanilar ekan, bunda ko‘mir qazish chiqindilarining 17% va 
ko‘mir boyitish chiqindilarining 95% dan ko‘pi ishlatiladi. 

---

52 
 
 
Aglomeratsion mashina 
Kisqacha texnik xarakteristikasi: 
- Pishish yuzasi, m2 
75 
- Pishirish aravasi eni, m 
3 
- Pishgan qavat balandligi, mm, gacha 
500 
- Aravaning xarakatlanish tezligi, m/min 1…4 
- Kolosniklar osti bosimi, Pa, gacha 
1200 
- *Maxsuldorlik, t/m
2
soat 
- aglomerat bo‘yicha 
110…140 
- shixta bo‘yicha 
175…240 
*Maxsuldorlik aglomeratsiya jarayonining texnologik sharoitidan kelib chiqib 
belgilanadi. 
Gilli granulalar kolosnikli panjara ustidagi to‘siqli aravachaga 200-
300mm qalinlikda sepiladi, yondiruvchi gorn ostida o‘tganida suyuq yoki gaz 
ko‘rinishidagi yoqilg‘i yonishidan 1000
0
S xaroratgacha qizdiriladi. So‘ngra 

---

53 
vakumkameralar ustida harakatlanishdan, havoning so‘rib olinishi natijasida 
xom granulalar pishadi. Aglomeratsion mashinadan pishgan korj chiqadi.
CHiqqan korj birjinsli bo‘lmay, ichki qismi to‘q rangda (tiklanish muxiti 
temir oksidlariga o‘tishi bilan belgilanadi va bu yaxshi pishishiga olib keladi), 
yuza qismida (ortiqcha xavo, oksidlanuvchi muxit, kuydirishdan past xarorat) 
kichik mustahkamlik va kam chidamli qo‘ng‘ir-qizg‘ish rangli pishmagan 
qatlam yuzaga keladi. SHu sababli aglomeratsion panjarada hosil bo‘lgan 
pishgan yarim maxsulot(korj)dan pishmaganlarini alohida ajratishdir. Korjni 
bo‘laklarga korj maydalagich yordamida ajratiladi, bo‘laklar panjaraga 
uzatiladi, bunda yaxshi pishmagan donalari cho‘kadi, texnologik jarayonga 
qaytariladi, xomashyoga qo‘shimcha sifatida ishlatiladi va xom granulalarning 
pishishini, gaz o‘tkazuvchanligini yaxshilaydi. 
Xomashyoga qo‘shimcha sifatida, gilning pishish tezligini oshirishda va 
shu bilan birga aglomeratsion mashinaning quvvatini oshirishda, agloporit 
sifatini yaxshilashda yog‘och opilkalari, yog‘och gidrolizi chiqindisi, kul va 
boshqa sanoat chiqindilari ishlatiladi. Agloporit tarkibidan pishmagan 
bo‘laklarini ajratgandan (texnologik jarayonga qaytarilgan) so‘ng 80-120
0
S 
gacha sovitiladi, maydalanadi, shag‘al va qumga ajratiladi. Agloparit shag‘ali 
va qumining ishlab chiqarish texnologik sxemasi keltirilgan. 
Agloporitni sovitishda qo‘llaniladigan shaxta tipidagi sovitgich o‘rniga 
lentali (tubi perforirlangan metall transporter), chashkasimon ( ikkita jalyuzali 
silindr devorli xalqasimon bunker) va baraban tipidagi sovitgichlar ishlatiladi. 
Asosiy xomashyo material sifatida ko‘mirni boyitish chiqindisi 
qo‘llanilganda, texnologik sxemaga sarflanuvchi materiallarni tayyorlashga doir 
o‘zgartirishlar kiritiladi. Ko‘mir boyitish chiqindilari ikki bosqichli 
maydalaniladi, elakdan o‘tqaziladi va o‘lchami 2,5mm gacha donalar olinadi. 
Gil quruq komponent (yirikligi 3mm gacha) yoki suyuq gilli massa ko‘rinishida 
qo‘shiladi. Agloparit ishlab chiqarishda komplekt texnologik jixozlangan SMS-
117 va SM-961 (uzunligi-40m, eni-1,5m) markali aglomeratsion mashinalar 
ishlatiladi.