Reja: Fanning mazmuni, maqsadi va vazifasi. Akademik yozuv va uning xususiyatlari. Nutq uslublarining xususiyatlari. Ilmiy uslub va uning akademik yozuvda tutgan o„rni. Tayanch tushunchalar

1-MAVZU: AKADEMIK YOZUVNING ROLI VA AHAMIYATI. AKADEMIK NUTQ. ILMIY USLUBNING XUSUSIYATLARI

Reja:

1. 
   Fanning mazmuni, maqsadi va vazifasi.
   
2. 
   Akademik yozuv va uning xususiyatlari.
   
3. 
   Nutq uslublarining xususiyatlari.
   
4. 
   Ilmiy uslub va uning akademik yozuvda tutgan o„rni.
   

Tayanch tushunchalar: akademik yozuv, nutq, ilmiy faoliyat, ilmiy yozuv, rasmiylik, ilmiy matn, nutqning to‘g‘riligi, nutqning mantiqiyligi, nutqning sofligi, nutqning ifodaliligi, adabiy nutq, monografiya, ma’lumotnoma, darsliklar, axborotnoma.
Insonning ma‟naviy kamolotga erishuvida ona tilining o„rni beqiyosdir. O„z ona tilini bilmagan odam boshqa tillarni mukammal bilgan taqdirda ham uning qadriga yetmaydi. Til milliy madaniyat, ma‟rifat va ma‟naviyatning ko„zgusi hisoblanadi. Mamlakatimizda davlat tili rivojiga alohida e‟tibor qilinayotganligi bejizga emas. Respublikamizning “Davlat tili haqida”gi, “Ta‟lim to„g„risida”gi, “Kadrlar tayyorlash bo„yicha milliy dastur” va boshqa juda ko„plab hujjatlarda bu yo„nalishdagi ishlarning asosiy jihatlari ko„rsatib berilgan. Bu qonunlarning qabul qilinishi ta‟lim sohasida katta islohotlarning amalga oshishiga sabab bo„ldi.
“Akademik yozuv” fani talaba o„zlashtirishi kerak bo„lgan har bir fan tarmog„i bilan uzviy bog„liq bo„lib, ilmiy faoliyatni to„g„ri yo„lga qo„yishga yordam beradi va shunga muvofiq o„z maqsad hamda vazifalariga ega. Akademik yozuv fani ham boshqa fanlar kabi o„z tarixiga ega. Zamonaviy akademik yozuv fani tarixi 1930-yilllarga borib taqaladi. Akademik yozuv yoki ilmiy yozuv bu badiiy adabiyot o„quv ishining bir qismi sifatida ishlab chiqarilgan yozuv.
Mazkur fanning maqsadi talabalarga ilmiy faoliyatni yo„lga qo„yish, ilmiy matn va uning turlari, har bir matnda aks etishi lozim bo„lgan ma‟lumotlar, turli axborotlar, ijtimoiy-siyosiy hayotga doir hamda o„z mutaxassisligiga oid terminlar, ularni tanlash va qo„llashdagi o„ziga xos xususiyatlar haqida ma‟lumot berishdan iborat.

Fanning vazifasi talabalarga o„z sohasi doirasidagi so„z va terminlarning shakllanishi, tilimizga qanday shakllarda kirib kelishi va qo„llanishi, matnlarning tuzilishi va turlari, uni tahrir qilish, dastlabki ilmiy ishlarni yozishga o„rgatishdan iborat. Mazkur o„quv kursining o„qitilishi muayyan amaliy yo„nalishga ega bo„lib, bakalavr bo„yicha ta‟lim olayotgan talabalarda ilmiy faoliyatni yo„la qo„yish va rasmiy hujjatlar matni bilan ishlashda nazariy bilim va amaliy ko„nikmalarni, o„z sohasiga oid so„zlarni to„g„ri yozish malakasini hosil qilishni ko„zda tutadi.
Har bir fan bo„yicha talabalar, professor va tadqiqotchilar fikrlarni yetkazish, bahs-munozara va ilmiy muloqot qilish uchun akademik yozuvlardan foydalanadilar. Akademik yozuvlar faktlarga asoslanadigan misollar, aniq so„z tanlash, mantiqiy tartib va shaxssiz tusga ega. Ba‟zida kuchli ilmiy maqola deb qaralishiga qaramay, u o„z nomiga qarama-qarshidir. Ya‟ni u ma‟lumot beradi, tahlil qiladi va soddallik bilan ishontiradi va o„quvchini ilmiy muloqotda tanqidiy ravishda shug„ullanishga imkon beradi. Akademik yozuv deganda aynan yozuvning o„zinigina tushunish xatodir. Bunda o„z ilmiy auditoriyasiga ega, ilmiy dalillar bilan boyitilgan, sohaviy terminlar, ilmiy hamda rasmiy jumlalarga ega matn namunalari tushuniladi. Bunday matnlar shakli, mazmuni va qo„llash maqsadi doirasida turlarga bo„linadi. Xususan, rasmiylik uslubida, kanselyarizmdan foydalangan holda ma‟lum ijtimoiy yoki kasbiy faoliyat doirasida qo„llanuvchi matnlar, ilmiy izlanishlar va ularning tahlili asosida ilmiy atamalar bilan kengaytirilgan matnlar va boshqalar.
Akademik yozuv ilmiy faoliyatni yo„lga qo„yishda yordam beribgina qolmay, mavjud matnni imloviy savodxonlik bilan shakllantirishga, axborotlarni animatsion shaklda yetkazishga, o„rganilayotgan ilmiy matnlar doirasida yozma shaklda munosabat bildira olishga, mavjudlarini tahrirlay olishga o„rgatadi. Akademik yozuv mantiqiy dalilni obyektiv nuqtai nazardan yetkazishda asosiy qurol vazifasini bajaradi. Akademik yozuvlar his-tuyg„ularga, yovuzlikka yoki boshqa tilga tarjima qilingan tilga to„sqinlik qiladi. Fikringiz bilan shaxsan rozilik berasizmi yoki rozi bo„lmasangiz ham uni qog„ozda aniq va xolisona taqdim etishingiz kerak.