V. To„qnashuv jarayoni absalyut elastik tarzda kechadi;
Bir-biri bilan to‗qnashuvchi ikki molekulani xuddi bilyard toshlari kabi shar shaklidagi
absalyut qattiq jismlar deb hisoblanadi (1.4-rasm). Chunki, molekulalar to‗qnashganda
energiya va impulsning saqlanish qonuni to‗la bajariladi. Masalan, idish devoriga
urilgan molekula xuddi shunday tezlik bilan undan sapchiydi.
Shuni ham eslatib o‗tish kerakki, ancha katta
temperaturalarda harakatlanayotgan molekulalar to‗qnashishi
noelastik bo‗lib, energiyaning bir qismi atomni uyg‗onishiga sarf
bo‗ladi. Lekin, bu hodisa ancha yuqori temperaturalarda sodir
bo‗lib, u haqda atom va kvant fizikasida tanishiladi. Shunday
qilib, molekulyar kinetik nazariyaga asosan, atom va
molekulalar o‗zaro va idish devorlariga absalyut elastik
to‗qnashadi.
1.4-rasm
Itarishish kuchlari molekulalarning idish devorlari va bir-biri bilan o‗zaro
to‗qnashishida namoyon bo‗ladi. Biz keyinchalik molekulalar o‗zaro to‗qnashishda
o‗zini gazning kiyomviy tarkibiga bog‗liq bo‗lgan d diametrli absolyut elastik sharlar
kabi tutishini ko‗rib o‗tamiz. Molekulaning bu effektiv diametri molekulalar orasida
itarishish kuchlari mavjudligidan dalolat beradi. Agar bu kuchlar bo‗lmaganda edi,
14
molekulalar hohlagancha kichik masofalargacha yaqinlashishlari mumkin bo‗lardi.
Xaqiqatda ma‘lum bo‗ldiki, turli gazlar molekulalarining effektiv diametrlari 10
-10
m
tartibidagi kattalik ekan.
