Reja: I. Umumiy fizika (Molekulyar fizika) fanining predmati, maqsad va vazifalari. Fanning boshqa fanlar bilan aloqasi. Talabalar bilimiga qo‟yiladigan talab. II. Umumiy yuklama va baholash mezoni. III


IV. Molekulalar orasida o„zaro tortishish va itarishish kuchlari mavjud



Yüklə 1,16 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə20/21
tarix27.04.2022
ölçüsü1,16 Mb.
#56471
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21
1-Mavzu

IV. Molekulalar orasida o„zaro tortishish va itarishish kuchlari mavjud; 

Molekulalar  orasida  har  doim  tortishish  va  itarishish  kuchlari  mavjud.  Ular  bir-

biriga  juda  yaqin  kelganda itarishish  kuchlari  tortish  kuchlaridan  ustunlik qiladi. Biror 

kritik  masofadan  uzoqlasha  boshlaganda  esa  totishish  kuchlari  ustunlik  qila  boshlaydi. 

Qattiq jismlar va suyuqliklarda har doim  molekulalar qo‗shni molekulalarni masofada 

tutib  turadi  va  molekulalar  bir-biriga  biror  kritik  masofa  atrofida  yaqinlashib  va 

uzoqlashib turadi, ya‘ni tebranib turadi. Gazlarda esa molekulalararo masofa ancha katta 

bo‗lgani  sababli ular  bir-birlarini  masofada  tutib  tura  olmaydilar.  Ideal gazlar  esa  bir-

birlarining borligini faqat to‗qnashganda sezadilar (1.3-a,rasm). 

 a) 

 

b) 

1.3-rasm 

1.3-b,rasmdan foydalanib ikki molekula orasidagi ta‘sir kuchlarini tushuntiramiz.  

1). r

0

 da itarishish kuchlari keskin oshadi. 

2). r=r

0

 da itarishish va tortishish kuchlari kompensatsiyalashadi. 

3). r=r

max

 da tortishish kuchi eng katta qiymatga erishadi. 

4). r>r

max

 da tortishish kuchi keskin kamayadi. 

5). r>>r

max

 da tortish kuchi nolga teng bo‗ladi. Bunga ideal gazlar misol bo‗ladi. 




 

13 


 

Molekulalararo tortishish kuchlari katta masofalarda, itarish kuchlariga qaraganda 

ustun  keladi.  Lekin  bu  kuchlar  ham,  molekulalar  orasidagi  masofa  r  ortishi  bilan  tez 

kamayib boradi va 



m

r

9

10



  bo‗lganda deyarli nol bo‗ladi. Shuning uchun molekulalar 



orasidagi  o‗rtacha  masofa  qancha  katta,  ya‘ni  molekulalar  kontsentratsiyasi  va  unga 

mos  holda  gazning  zichligi  qancha  kichik  bo‗lsa,  real  gaz  xossalari  jihatidan,  ideal 

gazga shuncha yaqin bo‗ladi.  

Normal  sharoitda,  ya‘ni 

Ра

р

325


101

0



  bosim  va 

К

Т

15

.



273

0



  temperaturada 

ko‗p gazlarni (masalan, vodorod, geliy, neon, azot, kislorod, havo va boshqalar) ideal 

gazga  juda  yaqin  deb  hisoblash  mumkin.  Xaqiqatdan  ham  bunday  sharoitda  gaz 

molekulalarining kontsentratsiyasi n



10



25

 m

-3



 tartibida, molekulalar orasidagi o‗rtacha 

masofa esa 



m

n

r

o

8

3



10

1







 shunchalik kattaki, tortishish kuchlarini hisobga olmaslik 

mumkin,  1m

3

  hajmdagi  hamma 



25

10



n

  ta  molekulalarning  jami  xususiy  hajmi 

3

3

5



3

1

10



6

/

m



m

d

n





.  Shuning  uchun  molekulalarning  o‗zining  hajmini  hisobga 



olmasa  ham  bo‗ladi.  Shu  bilan  birga  hajmi  1m

3

  bo‗lgan  idishdagi  barcha 



molekulalarning  yig‗indi  sirtining  yuzasi 



2

5

6



2

2

10



10

1

n d



m

m





,  ya‘ni  idish 



devorining  yuzasidan  bir  necha  marta  katta.  Bu  shuni  bildiradiki,  gazlarda 

molekulalarning  effektiv  diametrini  d  kichikligiga  qaramasdan,  molekulalar  orasidagi 

o‗zaro  to‗qnashishlar  soni  idish  devorlariga  urilish  sonidan  ancha  katta  bo‗ladi. 

Boshqacha  qilib  aytganda  molekulalar  hajmini  hisobga  olmaslikning  mumkinligi  gaz 

zarralari orasidagi o‗zaro to‗qnashisxilarni e‘tiborga olmaslikni bildirmaydi. 


Yüklə 1,16 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   13   14   15   16   17   18   19   20   21




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin