Reja: Kirish Bank tizimi

Majburiy rezervlar. Majburiy rezerv talablari tijorat banklarining kredit resurslari miqdoriga ta’sir ko’rsatish orqali iqtisodiyotdagi pul taklifini tartibga
yil dekabr oyida 13,6 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2013 yilda 13,0 foizgacha pasaydi Bozor iqtisodiyoti sharoitida kreditning ahamiyatini oshishi quyidagilar bilan bog`liq:

1. 
   Naqd puldan foydalanishni kamaytirib, muomila harajatlarini, pul emissiyasini kamayishini ta`minlaydi.
   
2. 
   Korxonalar va axolining vaqtinchalik bo`sh pul mablag`lari kredit muassasalarida saqlanishi tufayli ulardan unumli foydalanish ta`minlanadi.
   
3. 
   Bank muassasalariga tuplangan pullar xalq xujaligi tarmoqlari, korxonalarning asosiy va aylanma mablaglarining tuldirishning qarzga olingan manbai sifatida muhim ahamiyatga ega.
   
4. 
   Kredit tufayli xujaliklar urtasidagi shartnoma majburiyatlarining bajarilishi ta`minlanadi, mahsulot ishlab chiqarish va sotish jarayonining o`zluksizligi ta`minlanadi va boshqalar.
   

Ijtimoiy iqtisodiy tizimda kreditning o`rni va roli u bajarayotgan funksiyalar bilan aniqlanadi. Kreditning funksiyasi – bu kreditning iqtisodiyotdagi faoliyatining muayyan ravishda namoyon bo`lishidir.
Kreditning funksiyalari:
1. Qarzga beriluvchi qiymatni vaqtincha foydalanishga berish. Bunda kreditor va qarz oluvchi o`rtasidagi munosabat shunday aniqlanadiki, kreditor qarz oluvchiga resurslarni taklif qiladi, qarz oluvchi bu resurslarni ishlatadi va bunda qarzga beriluvchi qiymat kreditor va qarz oluvchi o`rtasida aylanadi.
2. Qayta taqsimlash. Kredit takror ishlab chiqarish jarayonining barcha bosqichlariga – ta`minot, ishlab chiqarish, taksimlash, muomila va iste`molga xizmat kiladi.
Ushbu funksiya yordamida korxonalar, tashkilotlar, davlat va shaxsiy sektorning bo`sh pul mablag`lari va daromadlari ssuda kapitaliga aylantiriladi va vaqtincha foydalanishga, muayyan to`lov asosida beriladi. Bu funksiya yordamida ishlab chiqarishdagi proporsiyalar va pul kapitali harakati boshqarilib turiladi.
3. Muomila harajatlarini tejash. Bu funksiya yordamida nakt pulsiz hisob-kitoblar rivojlantirilib, hisob-kitoblarni tezligini va kam harajatliligi ta`minlanadi. Kapitalning muomilada bo`lish vaqtini tejalishi uning ishlab chiqarishda bo`lish vaqtini oshiradi va ishlab chiqarishni kengaytirishga, foydani ortishiga olib keladi.
4. Kapital to`planishining jadallashuvi va markazlashuvi. Kapital to`planishi jarayoni iqtisodiy rivojlanishning barqarorlashuvi va xo`jalik yurituvchi subyektning o`z maqsadiga erishishining muhim sharti hisoblanadi. Bu ishlab chiqarishni kengaytirish uchun kredit yordamida katta xajmdagi mablag`ga ega bo`lishga imkon yaratadi. Ushbu funksiya xozirgi sharoitda rejali iqtisodiyot davrida rivojlanmagan va mablag`lar bilan ta`minlanmagan faoliyat jabhalarini moliyaviy mablag`lar bilan ta`minlash jarayonini sezilarli tezlashtiradi.
5. Muomilaga to`lov vositalarini chiqarish. Bu funksiyani amalga oshirish jarayonida kredit faqatgina tovar emas, balki pul muomilasining jadallashuviga, undan naqd pullarni siqib chiqarib, to`lovlar aylanishining tezlashuviga ijobiy ta`sir ko`rsatadi. Kredit tufayli pul muomilasi doirasiga veksel, chek, kredit kartochkalari kabi vositalar kiritilib, naqd pulli hisob-kitoblarni, naqd pulsiz hisob-kitoblarga almashtiradi. Bu esa ichki va tashki bozordagi iqtisodiy munosabatlar mexanizmini osonlashtiradi va tezlashtiradi. Bu masalani hal etishda tijorat krediti zamonaviy tovar almashinishining kerakli elementi sifatida muhim o`rin tutadi.
Kreditning obyekti - bu (kreditor) qarz beruvchidan qarz oluvchiga beriladigan qiymatdir. Boshqacha aytganda kredit aynan qaysi maqsad uchun berilsa, shu kredit obyekti hisoblanadi. Qishloq xo`jaligida banklar dehqonchilik va chorvachilik harajatlari - mineral o`g`it, yoqilg`i va moylash materiallari va boshqa harajatlar kreditlanadi. Kredit munosabatlarining subyektlari bo`lib (qarz beruvchi) va qarzdor (qarz oluvchi)lar hisoblanadi.
Boshqacha aytganda kreditlash subyektlari bo`lib davlat korxona va tashkilotlari, qurilish tashkilotlari, savdo tashkilotlari, fermer va shirkat xo`jaliklari, yakka mehnat faoliyati bilan shug`ullanuvchi tadbirkorlar, qo`shma korxonalar, mikro firmalar, birlashmalar, tijorat banklar va boshqalar hisoblanadi.
Yuqoridagi subyektlar kredit oluvchi sifatida faoliyat ko`rsatsa, tijorat banklari yoki boshqa kredit muassasalari kredit beruvchi subyekt sifatida namoyon bo`ladi.