Reja: Kirish. Jahon bozori va uning rivojlanishi

Kurs ishining ob’yekti: Hozirgi kunda jahon bozorida olib borilayotgan siyosatlar.
Kurs ishining predmenti: Jahon bozori va xalqaro savdoning xalqaro iqtisodiy munosabatlaridagi oʻrni va ahamiyati


Kurs ishining maqsadi: : jahon bozorining shakllari, ma'nolari va mohiyatini aniqlash; jahon bozorining hozirgi holati va uning rivojlanish tendentsiyalarini o'rganish.


Kurs ishining vazifalari:
1. Jahon bozori rivojlanishi , tuzilishi, vazifalari, shakllari haqidagi malumotlar to’plash va o’rganish.
2. Jahon bozori konhyukturasini, jahon eksporti va importini o’rganish.
3. Hozirgi bosqichda jahon bozori tarkibi xususiyatlarini aniqlash; amaldagi xalqaro savdo siyosatini ko'rib chiqish.
Kurs ishining tuzilishi: Ma'ruza matni ko'rsatilgan maqsad va vazifalarga muvofiq tuzilgan: 5 bob, kirish, asosiy qism, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar, tayanch iboralar ro'yxatidan iborat.


1. Jahon bozori va uning rivojlanishi
Jahon bozori — xalqaro mehnat taqsimotida ishtirok etish bilan oʻzaro bogʻlangan mamlakatlar oʻrtasidagi barqaror tovar-pul munosabatlari tizimi. Xalqaro savdo munosabatlari qadimda ham mavjud boʻlgan, mamlakatlar oʻrtasida iqtisodiy va siyosiy aloqalar milliy davlatlarning paydo boʻlishi bilan yuzaga kelgan, ammo koʻpgina mamlakatlar, soʻngra jaxondagi barcha mamlakatlar savdosini qamraydigan Jahon bozori (uning negizida jahon xoʻjaligi) faqat yirik mashinalashgan industriyaga oʻtish bilan shakllana boshladi va 20-asr boshiga kelib qaror topdi. Yirik mashinalashgan ishlab chiqarishga oʻtish milliy bozor chegaralarini kengaytirdi, tashqi savdo u yoki bu mamlakatning ichki taraqqiyotini toʻldiradigan omildan mamlakat xoʻjaligi taraqqiyotining zaruriy shartiga aylandi. Ixtisoslashuv bir mamlakatda muayyan tovarni arzon va sifatli ishlab chiqarish imkonini bersa, tovarlarni ishlab chiqarishda resurslardan samarali foydalanishni taʼminlasa, shu tovarlar koʻplab yaratiladi va Jahon bozoriga yetkazib beriladi. Biror mamlakatda resurslarni sarflash qulay boʻlmagan yoki ishlab chiqarish imkoni bo’lmagan tovarlar Jahon bozoridan sotib olinadi. Jahon bozorida alohida narxlar — jahon narxlari amal qiladi; ayirboshlash ulgurji shaklda va xalqaro birjalar vositasida olib boriladi.
Jahon bozori tovar, mehnat, kapital va valyuta bozorlari majmuyidan tashkil topadi ( mehnat bozori, Ishchi kuchi bozori). Jahon bozorida barcha mamlakatlar tashqi savdosining majmuini ifoda etadigan xalqaro savdo amalga oshiriladi. Bu tarkiban jahon miqyosidagi eksport va importdan iborat, ularning qiymat boʻyicha nisbati savdo balansi deb yuritiladi. Jahon bozori xalqaro birjalar, savdo uylari, banklar, sugʻurta kompaniyalaridan iborat bo’lgan oʻz infratuzilmasiga ega. Jahon bozori toʻlovlar va hisob-kitoblar xalqaro pul vazifasini oʻtovchi barqaror, erkin almashtiriladigan valyutalar, maye, AQSH dollari, Yaponiya iyenasi va yevroda olib boriladi. Jahon bozori ixtisoslashgan xalqaro birjalardan iborat yirik segmentlariga ega. Maye, Chikago don birjasi, Liverpul paxta birjasi va London rangli metallar birjasi va boshqalar. Jahon bozorida savdo-sotiq xalqaro birja bitimlari, ikki tomonlama yoki koʻp tomonlama birjadan tashqari bitimlar yoʻnalishlarida boradi.
Jahon bozoridagi savdo-sotiqni maxsus tashkilot — Jahon savdo tashkiloti boshqarib boradi, davlatlararo savdo tartibi va qoidalarini belgilab beradi, unga aʼzo boʻlganlar oʻzlari uchun qulay savdo qilish huquqini oladilar.
Jahon bozorida investitsiya harakati ham yuz beradi, bu chet elda yangi korxonalarni qurish, eski korxonalarni sotib olish yoki oʻziga birlashtirish shakllariga ega. Bu ishni asosan transmilliy xalqaro korporatsiyalar olib boradi. 2000-yil jahondagi bevosita xorij investitsiyalari 865 mlrd. AQSH dollariga teng boʻldi. Ular amalga oshirgan oldi-sotdi operatsiyalari 1999-yilda 14 trillion dollarni tashkil etdi. Jahon bozorining ulkan salohiyati milliy bozorlarga juda katta taʼsir oʻtkazadi, bu taʼsir mamlakatlarning manfaatlari nuqtai nazaridan ijobiy yoki salbiy boʻlishi mumkin. Jahon bozori sigʻimi jami mamlakatlar bozor talabining import hisobiga qondiriladigan qismlari yigʻindisiga teng. Jahon bozorida sanoati rivojlangan mamlakatlar ishtiroki ustunlik qiladi va ular tayyor mahsulot bilan (jahon tovar eksportining 70 % dan koʻprogʻi) qatnashadilar, rivojlanayotgan mamlakatlar asosan xom ashyo va ishchi kuchi eksporti bilan ishtirok etadilar.
Jahon bozorida ishtirok etadigan jami mamlakatlarning eksporti 6,48 trillion dollarni, importi 6,41 trillion dollarni tashkil qildi (1996; 1980-yilda tegishlicha 2,44 va 2,42 trillion dollar). Oʻzbekiston Jahon bozorida xom ashyo, energiya, rangli metall va b. eksporti bilan qatnashadi, aksariyat texnologiya, kimyo mahsulotlari, oziq-ovqat tovarlarini import qiladi.
Global bozori tovarlarning o'zaro bog'liq bo'lgan bozorlarining umumiyligini tashkil qila boshladi. Jahon bozori individual mamlakatlarning xalqaro ishlab chiqarish ixtisosligiga asoslanadi va u keng tarqalgan ko'payishni ta'minlash uchun u bitta mamlakat, boshqa mahsulotlar tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlar bilan almashtiriladi. Global bozorda tovarlar almashinuvi - bu kengayishning uzluksizligini ta'minlaydigan jarayon. Shu sababli, turli mamlakatlarning tovarlar almashinuvi orqali amalga oshiriladigan aloqalarni kengaytirish, miqyosda o'sish sur'atlar bilan o'sib borayotgani bilan bog'liq. .
Uning rivojlanishidagi jahon bozorida ishlab chiqarish rivojlanishi bilan belgilanadigan uchta bosqichda:
- kapitalistik ishlab chiqarishni tayyorlash bosqichi (manofonlar davri);
- yakka tartibdagi korxonalar mashinasozlik bosqichmasi;
- korporativ kapitalizmning bosqichi
Jahon kapitalistik bozorni rivojlantirishdagi har bir bosqich kapitalistik mahsulotning o'zi tomonidan belgilangan o'ziga xos xususiyatlarga ega. Kapitalli ishlab chiqarish usulini tayyorlash bosqichida jahon bozorida bolalik rivojlanmaganligi. Ushbu bosqichda tashqi savdo aylanmasining aniqlanish chizig'i, savdogar kapitalining asosiy roli, asosan kichik ishlab chiqaruvchilar va qisman kapitalli ishlab chiqaradigan tovarlar aylanishi jarayonida vositachi sifatida gapirdi. 1-jadval.