Reja: Mehnat bozori shakllanishining mintaqaviy xususiyatlari

Mamlakat sanoat tarmoqlari taraqqiyotining hududiy jihatlari 
Ammo bunday muvozanat mavjud emas. Buning asosiy sababi - taklif 
qilingan mehnatga layoqatli aholi sonining unga talab miqdoriga nisbatan tez 
o’sishi.. Tarmoqlar orasida asosiy bo’g’in sanoat ishlab chiqarishi hisoblanadi. 
Sanoat ko’p tarmoqli va kooperatsiyaga asoslanganligi sababli u yaxlit majmua 
tarzida ifodalanadi. Sanoat ishlab chiqarishi majmuasining muhim xususiyati 
shundaki, uning barcha tarmoqlarida mehnat vositalari va iste’mol tovarlari, 
milliy daromadning katta qismi yaratiladi, ilmiy-texnika taraqqiyotiga 
erishiladi. Sanoat - ishlab chiqarishning moddiy asosi hamda uni tashkil etish 
omili bo’lib, tabiat ne’matlarini o’zlashtirish jarayonini anglatadi.
Sanoatning shakllanishi bir necha ming yillik tarixga ega bo’lib, uning 
rivojlanishi turli bosqichlarni bosib o’tgan. Dastlab u tabiat ne’matlarini qazib 
olish va uni birlamchi, sodda ishlov berish orqali namoyon bo’lgan bo’lsa,
keyinchalik Angliyadagi sanoat inqilobi bir necha bosqichli sanoat ishlab 
chiqarishiga asos soldi. Shu bois, ilmiy manbalarda sanoat o’nlab tarmoqlarni 
o’z ichiga olgan ikki turkumga – qazib olish va qayta ishlashga ajratiladi.
Sanoat majmuasining rivojlanishini o’rganishda tarmoq, hududiy va 
texnologik yondoshuvdan foydalaniladi. Sanoatning tarmoq va hududiy 
tarkibidagi o’zgarishlar bir-birini to’ldiradi. Sanoatlashgan mamlakatlarda 
tarmoq texnologik jihatdan quyidagi 4 ta guruhga ajratib ko’rsatiladi:
1. Yuqori texnologik;
2. O’rta darajadagi yuqori texnologik;
3. O’rta darajadan past texnologik;
4. Texnologik darajasi past sanoat tarmoqlari.
Mamlakatda sanoat ishlab chiqarishining bugungi holati uni to’rtta 
bosqichga ajratishga asos bo’ladi

---

1-bosqich qo’l mehnatiga asoslangan oziq ovqat va asosan paxtani 
toylash va birlamchi tozalash manifakturalari hamda mayda ishlab chiqarish 
bilan xarakterlanadi. 2-bosqich mulk, sanoat korxonalarini natsionalizatsiya 
qilish, mahalliy ahamiyatga ega bo’lgan kichik sanoat tarmoqlarini 
shakllantirish va sobiq ittifoq, markaz manfatiga xizmat qiladigan sanoat ishlab 
chiqarishiga asos soldi. 3-bosqich sobiq ittifoqning yevropa qismidagi Nemislar 
tomonidan bosib olingan hududlardan zavod-fabrikalarni O’zbekistonga 
ko’chirib keltirilishi bilan izohlanadi. 4-bosqich mustaqillik yillarida mamlakat 
sanoatining tarmoq va hududiy jihatdan takomillashuviga asos soldi. 
Mamlakatimiz sanoatida 175 tarmoq, 1500 ga yaqin yirik va o’rta sanoat 
korxonalari mavjud, uning industrial qiyofasini energetika, kon-ruda, oltin 
qazib oluvchi va avtomobilsozlik sanoatlari, elekrotexnika va elektron sanoat, 
mashinasozlik va qurilish materiallari sanoati belgilab bermoqda. Bugungi 
kunda O’zbekistonda yuzdan ortiq sanoat mahsulotlari ishlab chiqarilmoqda. 
Bunday ulkan ishlab chiqarish salohiyati mustaqillik yillarida tubdan o’zgardi 
va ma’lum turdagi mahsulotlar bo’yicha har qanday xorijda ishlab chiqarilgan 
mahsulotlar bilan bemalol raqobatlasha oladi. Mustaqillik yillarida mamlakat 
yalpi ichki mahsulotida sanoat mahsulotlarining ulushi muttasil o’sib 
bormoqda. O’zbekiston sanoatining bazaviy tarmoqlari - neft-gaz, oltin qazib 
chiqarish, rangli metallurgiya, kimyo va neft-kimyo sanoatining jadal
rivojlanishi makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga xizmat qildi. 
Natijada O’zbekiston sanoatining tarmoq tuzilmasida sezilarli sifat 
o’zgarishlari ro’y berdi.

---