Reja: Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarining turlari

Lsosii turlari

Masofaviy ta’lim texnologiyalari цuyidagicha asosiy talablarga javob bera olishi zarur (30-rasm):	Muxnm tolaAlar ■
] F		If 'G
Pedagogik talaylar ■ J		Ukua-usyauyiy tallblvd ^ J		1 Funцianal taldyaar

ZЫ-OySsh. MiicudjiiHHti ga’.shm it\]io_Lji»[ ыnlaysha kFVnlashnav iA.iziij.iAu




Shu bilan birga masofaviy ta’lim texnologiyalari цuyidagi цushimcha talablarga javob bera olishi zarur:

1. 
   Adaptaцiya (ta’lim oluvchining uz shaxsi, turar-joy sharoiti, moliyaviy axvoli, psixologik va fiziologik xususiyatlari ko’ra ta’lim jaraёniga moslasha olishi zarurligini ifodalaydi).
   
2. 
   Iktisodiy muvofiklik (bu talab ta’lim tizimini moliyalashtirishda mablaglar miцdorining cheklanganligini bildiradi).
   
3. 
   Uzgaruvchanlik (u ta’lim sifati va mazmunini tezkor, izchil, uzluksiz yangilab borish, uцuv manbalari va materiallarini modernizaцiyalash zarurligini anglatadi).
   
4. 
   Nazorat (uцitishning barcha bosцichlarida ta’lim natijalarini sifatli nazorat цilish, tinglovchi shaxsini aniцlash muximligini ifodalaydi)
   

Axborot texnologiyalarini ta’lim jaraёniga tatbiц эtishda bu tizimda faoliyat olib boruvchi uцituvchilar malakasini oshirishga yuцori talablar цuyiladi. Uцituvchi malaka oshirish tizimiga kelishlari bilan ta’lim berish sub’ektidan ta’lim olish ob’ektiga aylanadi va uцuv jaraёnidagi uzaro munosabatlar xarakteri uzgaradi.

6. 
   Blended learning (aralash ukitish) zamonaviy ta’limning nisbatan yangi, biroц, tobora ommalashib boraёtgan shakli sanaladi.
   

Ushbu shakldagi uцitish jaraёnida talaba mustaцil ta’lim oladi, ammo ayni vaцtda unga gurux va uцituvchi tomonidan ёrdam kursatiladi. Guruxli mashgulotlar davomida “blended learning” (aralash uцitish)ning цullanilishi tufayli xar bir talaba uцuv materiallarini o’zlashtirish borasida uzida ruy beraёtgan ijobiy uzgarishlarni namoёn эtgan xolda


muloцot kunikmalarini o’zlashtirib boradi, utilgan materiallarni takrorlaydi va yangi mavzuni o’rganiqhga tayёrlanadi.

Blended learning (aralash uцitish) kup xolatlarda topshiriцlarga tayanadi va asosiy, muxim ma’lumotlar negizida tashkil эtiladi, цushimcha materiallar эsa talabaga onlayn platforma orцali uzatib beriladi.

Talaba mustaцil ta’lim olar эkan, guruxning boshцa a’zolari bilan onlayn rejimda tashkil эtilaёtgan muxokamada ishtirok эtish orцali xamkorlik цiladi. Auditoriyada va onlayn rejimda tashkil эtilaёtgan mashgulotlar vaцt miцdori buyicha uzaro mos kelishi turlicha uzgarib turishi mumkin. Ta’limning turli bosцichlarida masofaviy va mustaцil ta’lim samarali ravishda цorishtirib yuboriladi.

Aralash ta’lima uцituvchi raxbarligida tashkil эtiladigan mashgulotlar uchun soatlar xajmi kamaytiriladi degan faraz notugridir.

Blended learning (aralash uцitish)ning muvaffaцiyati ta’lim vositalarining tugri tanlaniqhi bilan belgilanadi. Bu ta’lim shaklining afzalligi shundaki, talabaning uzi uцuv materialini o’zlashtirish tezligi va ta’lim jaraёnining intensivligini uzi belgilaydi.

Aralash uцitish uzida цuyidagi Evropa ta’limi modellarini jamlaydi:

1. 
   Masofaviy ta’lim (distance learning).
   
2. 
   Auditoriya ta’limi (face-to face learning).
   
3. 
   Internet ta’limi (online learning).
   
4. 
   Uzluksiz ta’lim (lifelong learning)
   

Bu shakldagi ta’lim цuyidagi shaxslar uchun nixoyatda axamiyatlidir: ish vaцti цat’iy tartibga solinmagan soxalarning xodimlari; ishlab

chiцarish ajralmagan xolda ta’lim olishlari lozim bo’lgan korxona, tashkilot va firmalarning xodimlari; “jonli muloцotga asoslangan ta’lim” muxitida uцishni xoxlovchi shaxslar uchun.

Aralash ta’limning tarkibiy tuzilmasi xam uzgaruvchan xisoblanadi.

Ayni vaцtda xorijiy mamlakatlarda aralash ta’limning undan ortiц shakllari mavjud.

Uцitish amaliёtida aralash ta’lim uz “ulcham” (kursatkich)lariga эga.

Ular цuyidagilardir:

• 
  malakali kadrlar guruxining shakllantirilganligi;
  
• 
  maxorat darslariga asoslangan ta’lim;
  
• 
  yuцori darajadagi yutuцlari kafolatlovchi muxit;
  
• 
  talabalarning uz shaxsiy ta’limiy yutuцlari uchun javobgarligi
  

OTMda blended learning (aralash ukitish) kuyidagilarga asoslanadi:

1. 
   Onlayn ma’ruza mashgulotlari.
   
2. 
   Onlan amaliy mashgulotlar.
   
3. 
   Internet tarmogida mudokama qilinadigan loyida va gurud ishlari.
   
4. 
   Onlayn rejimda tashkil эtiladigan laboratoriya mashgulotlari.
   
5. 
   Onlayn rejimda mustaqil topshiriladigan test.
   
6. 
   Onlayn rejimda tashkil эtiladigan masladat
   

6. 
   Madorat darslari zamonaviy ta’limning yana bir tobora
   

ommalashaёtgan shakli sanaladi.

Max,orat darslari - ochik tashkil эtilib, ilgor pedagogik

tajribalarni targib эtishga yo’naltirilgan samarali ukitish shakli


Bu shakldagi ukitish bir martalik sanaladi. Madorat darslarini tashkil эtishda kup yillik ish tajribasiga эga, shuningdek, samarali metodika ёki texnologiyaga эga innovator pedagoglarning kasbiy malakalari ochik tarzda, interfaol mulokot asosida damkasb pedagoglar damda talabalarga namoyish эtiladi.

Malakali pedagoglar tomonidan madorat darslarini tashkil эtishda kuyidagi vazifalar bajariladi:

• 
  muayyan muammo buyicha tajribali, madoratli pedagogning ish tajribasining ommalashtirilishi;
  
• 
  tajribali, madoratli pedagog tomonidan izchil darakatlarning tugridan tugri va izodli namoyish эtish orkali pedagogik faoliyatda samarali shakl, metod va vositalardan foydalaniqh tartibining kursatilishi;
  
• 
  malakali, madorali pedagogning metodik ёndashuvlarini belgilangan muammoni dal эtish uqullari bilan uzaro muvofiklashtirish;
  
• 
  madorali pedagog tomonidan o’zining kasbiy malakalarining shogird (talaba)larga urgatilishi;
  
• 
  talabalarning kasbiy takomillashuvlari uchun madorali pedagog tomonidan ёram kursatilishi;
  
• 
  pedagog xodimlar urtasida innovaцion goya, texnologiyalarni ommalashtirish;
  
• 
  madorat darslari ishtirokchilari (talabalar)ning kasbiy kompetentliklarini oshirish;
  
• 
  madorat darslarning dar bir ishtirokchisida individual ijodiy pedagogik faoliyat uslubini shakllantirish
  

Madorat darslarini tashkil эtish natijasi sifatida kuyidagi

maxsulotlar yaratilishi mumkin:

• 
  pedagoglarning ijodiy ishlari maxsuli (dastur, metodik цullanma);
  
• 
  mashgulotlar uchun tarцatma materiallar;
  
• 
  pedagogik adabiёt va manbalar kartotekasi;
  
• 
  ta’lim va tarbiyaning yangi shakllarini metodik jixatdan asoslash;
  
• 
  yangi pedagogik texnologiyalarni shakllantirish;
  
• 
  malaka oshirish kurslari, seminarlar, praktikumlarning dasturlari;
  
• 
  ijodiy va ommaviy xarakterdagi tadbirlar Nizomi va b.
  

3. 
   Ta’lim jaraёnida цullaniladigan innovaцion metodlar.
   

Zamonaviy sharoitda ta’lim tizimida innovaцion xarakterga эga metodlar xam цullanilmoцda. Ular orasida эng keng ommalashgan

metodlar yagona nom bilan nomlanuvchi interfaol metodlar sanaladi.

Interfaol metodlar - talabalarning bilim, kunikma, malaka va muayyan axloцiy sifatlarni o’zlashtirish yulidagi uzaro xarakatini xamda uцituvchi bilan xamkorliklarini tashkil эtishga

xizmat цiladigan metodlar

Bu turdagi metodlar interfaol ta’limning muxim tarkibiy эlementi xisoblanadi. Xrzirgi kunda interfaol metodlarning 100 dan ortiц turi mavjud bulib, uцuv materialining xarakteri, talabalarning ёsh va psixologik xususiyatlaridan kelib chiццan xolda ta’lim jaraёnida ularning xar biridan samarali foydalaniqh mumkin. OTM pedagoglarining malakasini oshirish kursida uцitilishi yulga цuyilgan “Innovaцion ta’lim texnologiyalari va pedagogik kompetentlik” moduli doirasida interfaol metodlardan o’rinli, samarali foydalaniqh imkoniyati mavjud. Ushbu UMMning 2-цismida bevosita modulni uцitish jaraёnida samarali цullash imkoniyati bo’lgan interfaol metodlar tugrisida suz yuritilishi sababli ayni o’rinda ularning moxiyatiga batafsil tuxtalib utilmadi.

Sunggi vaцtlarda “Keys-stadi” metodi xorijiy mamlakatlar ta’limi amaliёtida muvaffaцiyatli цullanib kelinmoцda va bugungi kunda respublika ta’limida xam tobora ommalashib bormoцda. Shu sababli ayni o’rinda ushbu metod (texnologiya)b moxiyati xaцida suz yuritiladi.


“Keys-stadi” texnologiyasi (ingl. “case” - chemodan, metod, “study” - muammoli vaziyat; vaziyatli taxlil ёki muammoli vaziyatlarni taxlil цilish) - 1) talabalarda aniц, real muammoli vaziyatni taxlil цilish orцali эng maцbul variantlarini topish kunikmalarini





shakllantirishga xizmat qiladigan texnologiya;

2. 
   real vaziyatlarni baёn эtishda kullaniladigan ukitish texnikasi
   

Texnologiyaning asosiy vazifalari7 kuyidagilardan iborat:

6. 
   Innovaцion ta’lim texnologiyalari / Muslimov N.A., Usmonboeva M.X,., Sayfurov D.M., Turaev A.B. - T.: “Sano standart” nashriёti, 2015. - 81-b.; Sbornik keysov dlya vuzov po disцiplinam gumanitarnogo i soцialno­эkonomicheskogo цikla / Ucheb.-met.posobie. - SPb.:
   

Izd-o Sankt-Peterburgskogo universiteta upravleniya i эkonomiki, 2015. - S. 3.

6. 
   Saveleva M.G. Pedagogicheskie keysы: konstruirovanie i ispolzovanie v proцesse obucheniya i oцenki kompetenцiy studentov / Ucheb.-met.posobie. - Ijevsk: FGBOUVPO “Udmurtskiy
   

universitet”, 2013. - S. 9.

1. 
   Tadlil kunikmalari va tankidiy tafakkurni rivojlantirish.
   
2. 
   Nazariya va amaliёt birligini ta’minlash.
   
3. 
   Muammo yuzasidan turli karashlar va ёndashuvlarni namoyish qilish.
   
4. 
   Kdrorlar kabul qilish va uning okibatlariga doir mulodazalarni takdim эtish.
   
5. 
   Noanikliklar mavjud bo’lgan sharoitda muqobil
   

variantlarni badolash kunikmalarini shakllantirish


Dardakikat, keys-stadi talabalarni dar kanday mazmunga эga vaziyatni o’rganiqh va tadlil qilishga. urgatadi. Uning negizida muayyan muammoli vaziyatni dal qilish jaraёnining umumiy modiyatini aks эttiruvchi эlementlar ёtadi. Bular kuyidagilardir: ta’lim shakllari, ta’lim metodlari, ta’lim vositalari, ta’lim jaraёnini boshkarish usul va vositalari, muammoni dal qilish yuzasidan olib borilaёtgan ilmiy izlaniqhning usul va vositalari, axborotlarni tuplash, ularni o’rganiqh usul va vositalari, ilmiy tadlilning usul va vositalari, ukituvchi va talaba (talaba) urtasidagi ta’limiy alokaning usul va vositalari, o’quv natijalari.

“Keys-stadi” texnologiyasi dastlab 1870 yilda AKShning Garvard universitetining dukuk maktabida ta’lim jaraёnida kullanilgan. Ushbu texnologiya Garvard universitetining biznes maktabida 1920 yilda

kullanila boshlangan. Keyslarning ilk tuplami 1925 yilda biznes

dakidagi Garvard universiteta disobotlari asosida chop эtilgan . Xrzirda texnologiya xorijiy mamlakatlarda iktisodiёt, biznes sodalarida dam keng kullanilmokda. Uzbekistonda mazkur texnologiyani ta’lim jaraёniga tatbik эtish yulidagi darakatlar mustaqillik yillarida faollashdi.

Zamonaviy ukitish amaliёtida o’quv keyslarining kuyidagi turlari

kullanilmokda (31-rasm):

Asosny l ypjiipH
Muammoning echnmi va karorlarnn k taxdil mrpishga yo’naltirilgan keyslar	*■ Karor ёki yaxlit muammo ni ifodalovchi keyslar
'	^g
* > Talaba faoliyatini taxlil qilish va baxolash nmkonnyatini beruichi keyslar ^ j

• 
  
  /
  
  
  31-raem. O’quv kenslarnning asosiy turlari
  
  I d
  
  
  6. 
     Dolgorukov A. Metod case-study kak sovremennaya texnologiya professionalno- orientirovannogo obucheniya: http://www.vshu.ru/lections. php?tab_id=3&a=info&id=2600.
     
  
  Ta’limda цullaniladigan “Keys-stadi”ning tayёr variantlari xammavjud bulib, ularni sotib olish mumkin. Biroц, эng samarali yul xar bir fan buyicha keyslarning mustaцil yaratilishiga эrishishdir. Birgina Garvard universitetida yiliga 700 ta keys ishlab chiцiladi. Ularning narxi 10 $. Ammo ba’zi keyslarning narxi 500 ta 1000 $ gacha. London biznes maktabi va boshцa biznes maktablar uzlarida 340 nafarga yaцin ishtirokchilarni birlashtirgan xolda keyslarni yaratish bilan shugullanadi.

  Texnologiya talabalarda predmetni o’zlashtirishga bo’lgan цiziцishni, amaliy kunikmalarni, vaziyatni taxlil цilish va tugri цaror цabul цilishga nisbatan ijodiy ёndashish malakalarini rivojlantiradi, turli muammoli vaziyatlar va ularni xal цilish asosida ular tomonidan bilimlarning faol o’zlashtirilishi uchun imkoniyat yaratadi.

  
  
  “Keys-stadi” ёrdamida talabalar цuyidagi kunikma, malakalar ga эga buladi:
  
  
  1. 
     Taxliliy kunikmalar (ma’lumotlarni axborotlardan ajrata olish, ularni turkumlashtirish, ma’lumotlarni zarur va nozarurga ajratish, taxlil цilish, taцdim эtish; buning uchun shaxs aniц, mantiцiy fikrlay olishi kerak).
     
  2. 
     Amaliy kunikmalar (muammoning murakkabligidan kelib chiцib, real vaziyatni taxlil цila olish, эng muxim nazariya, metod va tamoyillarni цullay bilit).
     
  3. 
     Ijodiy kunikmalar (bunda mantiцiylik asosida vaziyat (muammo)ni echish muxim эmas, balki ijodiy ёndashuv
     
  
  
  asosida muammoning bir necha echimlarini topish va ularni tadlil qilish talab эtiladi).
  
  4. 
     Mulokot kunikmalari (unga ko’ra talaba bads-munozara olib borish, uz nuktai nazarini dimoya qilish, karoriga boshkalarni ishontirish, juda kiska va ishonarli disobotni tayёrlash kunikmalarini o’zlashtira bilishi zarur).
     
  5. 
     Ijtimoiy kunikmalar (karorni mudokama qilish jaraёnida talabalar boshkalarning xatti-darakatini tadlil qilish, boshkalarni tinglay bilish, badsda uzgalarning fikrlarini kullab -kuvvatlash, ilgari surilgan fikrga karama-karshi fikrni bildira olish
     
  
  va o’zini boshkara olishi lozim).
  
  6. 
     Uz-o’zini tadlil (bads-munozara jaraёnida o’zini tuta bilishi, boshkalarga namuna bo’lishi mudim)
     
  
  
  Xar ukituvchi keys-stadiga asoslangan o’quv topshiriklarining puxta asoslaniqhiga эrisha olishi lozim. Keys topshiriklarining amaliy - didaktik xarakterga эga bo’lishi uchun ularni ishlab chikishda. kuyidagilarga э’tiborni qaratish talab эtiladi:
  
  
  Innovaцion ta’lim texnologiyalari / Muslimov N.A., Usmonboeva M.X,., Sayfurov D.M., Turaev A.B. - T.: “Sano standart” nashriёti, 2015. - 81-b.
  
  maksad anik ifoda эtish (maksad ikki xil
  

(ёki undan ortik) tushunilmasligi;

• 
  savol ёki topshiriklar ma’lum darajada murakkab bo’lishi;
  
• 
  ijtimoiy, iktisodiy, madaniy daёtning bir necha jidatini ёrita olishi;
  
• 
  tezda o’zining amaliy adamiyatini yukotmasligi;
  
• 
  milliy xususiyatlarni uzida namoёn эta olishi;
  
• 
  ta’limning barcha yo’nalish ёki sodalariga oid tipik vaziyatlarni ifodalashi;
  
• 
  dolzarb adamiyatga эga bo’lishi;
  
• 
  talabalarda tadliliy tafakkurni rivojlantirishi;
  
• 
  bads-munozarani tashkil эtish imkoniyatini yaratishi;
  
• 
  bir necha echim (karor)ni ilgari surish imkoniyatini ta’minlay olishi
  

O’quv keyslarining mudim xarakterli jidatlari talabalarga muammoli vaziyatni dal эtish yuzasidan talabalar э’tiboriga adabiёtlar ruyxatining takdim эtilishi, ularga metodik kursatma, yuriknomalarning berilishi va albatta, ukituvchi tomonidan muammoning echimi buyicha uz variantining takdim эtilishi sanaladi.

Adabiёtlar ruyxati o’rganilaёtgan muammoga bevosita taallukli bo’lishi zarur. Keyslarni echishga doir metodik kursatma, yuriknomalar taxminan shunday bo’lishi mumkin:

1. 
   Keys (muammo) bilan taniqhing.
   
2. 
   Muammoning dolzarbligini baxolang.
   
3. 
   Muammoning dolzarbligini dalillar ёrdamida izoxlang.
   
4. 
   Keys (muammo)ni samarali echish yullarini aniцlang.
   
5. 
   Keys (muammo)ning samarali echimini belgilovchi metod va texnologiyalarnitanlang.
   
6. 
   Keys (muammo)ning samarali echimini kafolatlovchi
   

faraz (ilmiy faraz)larni shaklantiring


Xorijiy mamlakatlar ta’limi amaliёtida keyslar amaliy va ilmiy tadцiцotlarini tashkil эtish maцsadida цullanilishi sababli ular odatda murakkab tarkibiy tuzilma xamda urtacha (Evropa), katta (A^Sh) xajmga эga buladi. Kup xolatlarda keyslar birgina mashgulot jaraёnida xal цilinmay, balki butun bir semestr, xatto uцuv yili davomida echiladi. Ularning bu boradagi tajribalaridan bitiruv malakaviy ishlari (bakalavriat), magistrlik dissertaцiyalari (magistratura), bitiruv loyixa ishlari (malaka oshirish kurslari)da foydalaniqh maцsadga muvofiцir. Uцuv materialining xarakteridan kelib chiццan xolda oddiy, murakkab tarkibiy tuzilishga эga bulmagan, ya’ni mini testlardan xam foydalaniqh amaliy цiymatga эgaligi ta’lim amaliёtida uz tasdigini topgan.

Aytib utilganidek, xorijiy mamlakatlar katta xajmli, murakkab ilmiy - tadцiцot xarakteriga эga keyslar kup цullaniladi va ularni xal эtish butun bir semestr, xatto uцuv yili davomida amalga oshiriladi. Uzbekistan sharoitida

xam ushbu keyslaran samarali foyalaniqh mumkin. Shu bilan birga o’rganilgan mavzuni mustaxkamlash maцsadida kichik xajmli, sodda - mini keyslardan xam foydalaniqh foydadan xoli эmas. Murakkab va oddiy mini keyslar urtasidagi эng muxim farцlar - ularning xajmi, murakkablik darajasi va tarkibiy tuzilmasida aks эtadi.

Murakkab keys (muammoli vaziyat)lar цuyidagi tarkibiy tuzilmaga эga buladi:

1. 
   Pedagogik annotaцiya.
   
2. 
   Kirish.
   
3. 
   Keys (muammo)ning baёni.
   
4. 
   Keys (muammo)ni echish yuzasidan topshiriц (ёki savol)lar.
   
5. 
   Foydalaniqh uchun adabiёtlar ruyxati.
   
6. 
   Metodik kursatmalar.
   
7. 
   Keysni echish jaraёni (taxlil va echim variantlarini ilgari surish, variantlar maцbulligini tekshirish).
   
8. 
   Keys echimi buyicha taцdimotni tashkil эtish.
   

9. 
   Keys echimini tadlil qilish.
   
10. 
    Ukituvchi (keysolog)ning echimi
    

Mini keyslar uchun kuyidagi tarkibiy tuzilmaga эgalik xarakter lidir:

1. 
   Keys (muammo)ning baёni.
   
2. 
   Keys (muammo)ni echish yuzasidan topshirik (ёki savol)lar.
   
3. 
   Foydalaniqh uchun adabiёtlar ruyxati.
   
4. 
   Metodik kursatmalar.
   
5. 
   Keysni echish jaraёni (tadlil va echim variantlarini ilgari surish, variantlar makbulligini tekshirish).
   
6. 
   Keys echimi buyicha takdimotni tashkil эtish.
   
7. 
   Keys echimini tadlil qilish.
   
8. 
   Ukituvchi (keysolog)ning echimi
   

Anglanganidek, ta’lim jaraёnida o’quv keyslarini kullashda jaraёn (mashgulot) yakunida albatta ukituvchi (keyolog)ning echimi takdim эtilishi zarur. Buning didaktik adamiyati bu echim asosida talabalarning uz o’quv -bilit darakatlarining kanchalik tugri, samarali, maksadga muvofik amalga oshira olganliklarini tadlil qilish, solishtirish, yul kuygan xatolarini aniklash imkoniyatini yaratishi bilan belgilanadi.

Keyslar tipologiyasida o’quv topshirigini takdim эtish usuli savolli damda topshirikli bo’lishi kursatilgan. Shunga ko’ra talabalarning э’tiborlariga davola эtiladigan keyslar ёki savolli, ёki topshirikli bo’lishi mumkin.

Agar keys savolli-keys bo’lsa, u dolda muammo ёki muammoli vaziyatni tadlil qilish va echishga oid bir necha savollar keltiriladi. M:

1. 
   Yoshlarning “ommaviy madaniyat” ta’siriga berilishining asosiy omillari nimalardan iborat?
   
2. 
   Yoshlarning “ommaviy madaniyat”ta’siriga berilishlarida OAVning urni va rolini kanday anik dalillar asosida badolay olasiz?
   

Agar keys topshirikli-keys bo’lsa, u dolda keysni echish jaraёnida bajarilishi zarur bo’lgan topshiriklar beriladi. M:

1. 
   Yoshlarni “ommaviy madaniyat”ning salbiy ta’siridan dimoyalash omillarini aniklang.
   
2. 
   Yoshlarda “ommaviy madaniyat”ga karshi immunitetni samarali shakllantirish yullarini belgilang.
   

Odatda keyslarni tayёrlashda darslik va o’quv kullanmalardan, balki ommaviy axborot vositalari, jumladan, Internet materiallaridan dam maksadli foydalaniqh mumkin.

Pedagogik turkum fanlarni ukitishda kullaniladigan keyslarni ularning xarakteriga ko’ra B.Blum taksonomiyasi (bilish-tushunish-

anglash-taxlil-sintez-цullash tizimi)ga muvofiц bir necha guruxga ajratish mumkin (32-rasm):

Pedagogik turkum fanlarni uцitishda ushbu keyslardan samarali, maцsadli va o’rinli foydalaniqh uchun zarur sharoitlar mavjudligi aniцlandi. Цuyidagi misollar ushbu fikrning tugriligini tasdiцlaydi.

1. 
   Pedagogik bilimlardan xabardorlikni aniklashga ёrdam beradigan keys.
   

Keys baёni. Sobir urta maktabning 9 -sinfini tamomladi. Shaxodatnomasida “uch” baxolar kup bo’lganligi, salbiy xulццa эgaligi sababli, Sobir xech bir kasb-xunar kollejiga цabul цilinmadi. Har bir kollejning raxbari Sobirni boshцa akademik liцey va kasb -xunar kollejiga kirishini tavsiya эtdi. Biroц, Sobirning ota-onasi xar gal ugillarini uzlari yashaydigan tumandagi kasb-xunar kollejida ta’lim olishini, shundagina uni nazorat цilib turishlari mumkinligi aytishardi.

Keys savollari:

1. 
   Ayting-chi, kasb-xunar kollejlarining raxbarlari Sobirni uцishga цabul цilmaslikka xaцlimilar?
   
2. 
   Ayni vaziyatda Sobirning цanday xuцuцlari buzilyapti?
   

Ukituvchining echimi. Kasb-xunar kolleji raxbarlari ijtimoiy

xavf bulmagan xolda “uch” baxoga uцiganligi va xulцida salbiy xolatlar kuzga tashlaniqhi uchungina Sobirni uцitishga цabul цilmaslikka xaцli

эmaslar. Ular shaxsning bilim olishga bo’lgan dukukini poymol etishgan. Kolaversa, kasb-dunar kollejlarida ta’lim olish majburiy-ixtiёriy xarakterga эga. Shu sababli Sobir va uning ota-onasi kasb-dunar kollejini uzlari tanlay oladi.

Bordi-yu, kollejga kabul qilish sinov, imtidonlar asosida olib borilsa va Sobirning uzi ularga puxta tayёrlanmaganligi sababli sinovdan uta olmasa, u dolda ana shu kasb-dunar kollejiga kabul qilinmaydi.

Bu vaziyatda Sobirning bilim olish dukuki (Uzbekistan Respublikasi “Ta’lim tugrisida”gi Konunining 4-moddasi) poymol эtganliklari sababli kasb-dunar kollejlarining radbarlari ma’muriy javobgarlikka tortiladi.

2. 
   Pedagogik faoliyat, xodisa ёki jaraёn moxiyatini tushunish xolatini belgilashga xizmat qiladigan keys.
   

Keys baёni. Uzok yillik ish tajribasiga damda talabalar urtasida alodida durmatga эga tarix fani ukituvchi auditoriyaga kirib, doskada o’zining karikatura janrida ishlangan rasmini ko’ra di. Karikatura ёrkin ishlangan, dar bir shtrix anik ishlangan, kolaversa, rasm juda kulgili chikkan. Butun gurud ukituvchining karikaturagaya, uning ijodkoriga nisbatan munosabatini kutyapti. Birok, ukituvchi shoshilmasdan, katta kizikish bilan karikaturani tomosha qiladi va shunday dedi: “Karikatura shunchalik yaxshi chikibdiki, uni datto uchirgim kelmayapti. Rasm ijodkori

• 
  ёsh rassom uni kogozga kuchirib olishi kerak. Men karikaturist (rassom)ni munosib badolayman!”.
  

Keys savollari: 1. Ukituvchining mavjud vaziyatdagi dolatini shaxsan Siz kanday badolaysiz?

2. 
   Bu vaziyatda ukituvchi kanday tarbiya metodini kulladi?
   

Ukituvchining echimi. Bu vaziyatda ukituvchi o’zining tarjribali va pedagogik nazokatga эgaligini namoёn эta oldi. U karikaturani o’zining ustidan kulish vositasi deb эmas, aksincha, san’at asari sifatida kabul kildi. Natijada ukituvchi aybdor talabani kidirib, unga tanbed berishni istamadi. Buning urniga o’zining san’atga bo’lgan mudabbatini kursatdi. Bunday ёndashuv talabalarga ukituvchining irodali, o’ziga durmat bilan munosabatda bo’lishi, dissiёtlarini jilovlay olish, uz -o’zini boshkara bilish qobiliyatiga эgaligini kursatdi. Okibatda talabalar

ukituvchining rudan barkaror эkanliklarini angladi. Shu sababli keyingi safar ular ukituvchini kamsitish ёki ustidan kulishni istashmaydi.

Baёn эtilgan vaziyatda ukituvchi: 1) izodlash (uzida muayyan gurud ёki alodida shaxsga yo’naltirilganlikni ifodalovchi dissiy -ogzaki ta’sir





эtish usuli); 2) xulц va faoliyatni ragbatlantirish metodlaridan biri bo’lgan - цullab-цuvvatlash metodidan foydalandi.

2. 
   Ta’lim-tarbiya jaraёnlari, pedagogik faoliyat xamda xodisalarning tarkibiy эlementlari urtasidagi uzaro birlik va aloцadorlikni anglash xamda taxlil цilishga yo’naltirilgan keys.
   

Keys baёni. Tarix fani uцituvchisi bir soatlik darsida цuyidagi xatti-xarakatlarni amalga oshirdi:

1) ma’lumotlarni izchil baёn цildi;

2. 
   zarur o’rinlarda tayanch tushunchalarga aloxida urgu berdi;
   
3. 
   xaritadan tarixiy voцelar sodir bo’lgan joylarni kursatdi;
   
4. 
   vaцti-vaцti bilan talabalarga savollar berib, ulardan javoblar oldi;
   
5. 
   uцuv filmi orцali tarixiy voцelikka oid dalillarni namoyish эtdi.
   

Keys topshirigi. Uцituvchining xatti-xarakatlari цanday metodlar ёrdamida amalga oshirilganligini aniцlang.

Uцituvchining echimi. Tarix fani uцituvchisi цullagan metodlar: 1) xikoya; 2) tushuntirish; 3) tasvirlash; 4) suxbat; 5) namoyish.

2. 
   Ta’lim-tarbiya jaraёnlari, pedagogik faoliyat xamda xodisaning tarkibiy эlementlarini tizimlashtirish, sintezlash, bosцichlarni izchil ifodalashni taцozo эtadigan keys.
   

Keys baёni. Mashц bajarishni tashkil эtish bosцichlari:

1. 
   uцituvchi nazorati ostida talabalar tomonidan uцuv xarakatining;
   
2. 
   zarur kunikma va malakalar shakllangunicha uцuv xarakatlarning kup bora takrorlaniqhi;
   
3. 
   dastlabki bajarilishi uцituvchining faoliyat maцsadi va mazmunini tushuntirishi;
   
4. 
   topshiriцni bajarish ketma-ketligini kursatishi.
   

Ushbu xolatda mashц bajarishni tashkil эtish bosцichlari notugri kursatilgan.

Keys topshirigi. Mashц bajarishni tashkil эtish bosцichlarini zarur izchillikda ifodalang.

Uцituvchining echimi. Mashц bajarishni tashkil эtish bosцichlari:

1. 
   uцituvchining faoliyat maцsadi va mazmunini tushuntirishi;
   
2. 
   topshiriцni bajarish ketma-ketligini kursatishi;
   
3. 
   uцituvchi nazorati ostida talabalar tomonidan uцuv xarakatining dastlabki bajarilishi;
   
4. 
   zarur kunikma va malakalar shakllangunicha uцuv xarakatlarning kup
   

bora takrorlaniqhi.

2. 
   Pedagogik bilimlarni amalda kullash, mavjud kunikma va malakalarni tulakonli namoёn эtishga doir keys.
   

Keys baёni. Ogzaki baёn qilish metodlari talabalarning umumiy

madaniyati, mantikiy fikrlash va bilish qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qiladi.

Keys topshir^i. Ogzaki baёn qilish metodi turlarini “Balik skeleti” grafik organayzerida ifodalang.

Ukituvchining echimi:

Bugungi kunda respublika ta’lim muassasalaria ta’lim oluvchilar faoliyatini nazorat qilishda. “assesment” sinovi keng kullanilmokda.


“Assesment” texnologiyasi (ingl. “essesment” - “bado”, “badolash”) - talabalarning bilim, kunikma va malakalari darajasini dar tomonlama, xolis badolash imkoniyatini

ta’minlovchi topshiriklar tuplami


Mazkur texnologiya shaxsning kasbiy tayёrgarligi, mutaxassis sifatida shakllanganlik darajasi damda kasbiy kompetentlik sifatlariga эgaligini aniklash, badolashga xizmat qiladi.

Bozor munosabatlari sharoitida mednat bozorida ustuvor o’rin эgallagan kuchli rakobatga bardoshli bo’lish dar bir mutaxassisdan kasbiy kompetentlikka эga bo’lish, uni izchil ravishda oshirib borishni takozo эtmokda.

“Assesment” texnologiyaning yaratilish tarixi utgan asrning 30-40- yillariga borib takaladi. Dastlab texnologiya mavjud darbiy vaziyatlarni tugri badolay oladigan, darbiy darakatlar jaraёnini samarali boshkaradigan, zarur o’rinlarda okilona darakatni tashkil эta oladigan ingliz damda nemis darbiylari orasidan bilimdon, tadbirkor, madoratli darbiylar, shuningdek, ofiцerlarni tanlash maksadida kullanilgan. Keyinchalik ushbu texnologiya tadbirkorlik sodasiga dam