Reje: I. Kirisiw II. Tiykarg’i bo’lim

2.2.Vertikal integraciya strategiyası hám báseki ústinligi
Kompaniya qarjıların vertikal integraciyaǵa investiciya islewdiń tiykarǵı sebebi onıń báseki poziciyasınıń kúsheyiwi sanaladı. Eger vertikal integraciya kompaniya qárejetlerin sezilerli dárejede páseyiwine yamasa qosımsha báseki ústinligine erisiwge alıp kelmes eken, onda ol strategiya esaplanbaydı hám oǵan qarjı sarıplawdıń paydası joq.
«Arqaǵa» vertikal integraciya sonday jaǵdayda qárejetlerdiń páseyiwine alıp keledi, onda islep shıǵarıwdıń talap etiletuǵın kólemi sol dárejede joqarı boladı, ol tap jetkizip beriwshiler sıyaqlı islep shıǵarıw sheńberinde sonday únemlilikti támiinleydi.
«Aldınǵa» vertikal integraciyası da sonday negizlerge iye. Vertikal integraciyanıń kemshiliklerine tómendegiler kiredi:
1. Integrallasqan firmalar jańa texnologiyalarga áste aqırınlıq penen kónigiw tendenciyasına iye boladı, sebebi bul úlken qárejetler menen baylanıslılı.
2. Integraciya jetkizip beriwshilerdi erkin tańlaw barısında firmanıń imkaniyatların shekleydi.
3. Vertikal integraciya úrip-ádetler shınjırındaǵı hár bir basqıshta quwatlılıqlardıń balanslılıǵı menen baylanıslı bolǵan mashqalalaraǵa alıp keledi.
4. «Aldınǵa» yamasa «Arqaǵa» integraciya ha’rqiyli mamanlıq, sheberlik hám jumıs, tájriybe qábiletlerin talap etedi.
Solay etip, vertikal integraciya strategiyasınıń hám kúshli, hám kúshsiz tárepleri bolıwı múmkin. Integraciyanıń qanday baǵdar hám qanday sheńberlerin tańlaw tómendegilerge baylanıslı:
1. Integraciya kompaniyanıń strategiyalıq jaqtan áhmiyetli bolǵan jumıs tarawlarınıń qárejetlerin arzanlatıw yamasa diversifikaciyalardı tereńlestiriw processine jaqsılawǵa uqıplıma?
2. Kapital qarjılar juwap reakciyasınıń operativligine, hákimshilik qárejetlerine qanday tásir kórsetedi?
• báseki ústinligin jaratıwǵa uqıplı ma?
• liderliktiń ústunlikleri hám kemshilikleri.
Waqıt faktorı strategiyanı tańlawda sheshiwshi rol oynaydı: Ústinlikke erisiw ushın «qarlıǵash» firmanıń «waqıt tıǵız waqıtta strategiyalıq háreket islewi kerek pe yamasa kerek emes pe?» degen sorawına juwap beredi.
Strategiyalıq qádemlerdi birinshi bolıp qoyǵan firma tómendegidey sharayatlarda jokarı nátiyjelerge eriwi múmkin:
1. Iniciativa firmanıń abıroyın arttırıwǵa járdem berse.
2. Shiyki zat, jańa texnologiyalardı jetkizip beriwshiler, satıw tarmaqları menen erteden ornatılǵan baylanıslar absalyut ústinlikti iyelewge imkaniyat jaratıwı múmkin.
3. Birinshi qarıydarlar qayta tákrar satıp alıwlardı ámelge asırıp kompaniyaǵa kúshli ıqlasbenlikti saqlap qaladı.
Biraq kútiw hárdayım da sátsiz qatnas bola bermeydi. «Qarlıǵash»lar ushın qıyınshılıqlar payda boladı:
1. Birinshi bolıp júriw, jol basshılardan keyin júriwge qaraǵanda bir qansha qımbatqa tu’sedi.
2. Texnologiyalıq úzilisler sonshelli dárejede tez ámelge asadı, sonlıqtan dáslepki investiciyalar tez waqıt aralıǵında nátiyjesiz bolıp qaladı.
3. Kútip atırǵanlarǵa bazarǵa kiriw jeńil keshedi, sebebi qarıydar hár dayım da «Qarlıǵash»larǵa ózleriniń sadıqlıǵın saqlap qala bermeydi.
4. Ilgerilep ketip atırǵanlardıń sheberliklerinen ańsat nusxa kóshiriwi múmkin yamasa hátte arqada qalıp atırǵanlar tárepinen jetilistiriliwi de múmkin.