Repsublikasi raqamli texnologiyalar vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

2.2 Oliy Ta’lim muassasasida kasbiy o‘qitish ko‘rsatkichlari tizimini aniqlash.
Dissertatsiya tadqiqotlari doirasida o‘qituvchilik faoliyatini baholash metodologiyasini ishlab chiqish uchun ushbu masala bo‘yicha baholash sub'ektlari va ob'ektlarining fikrlarini hisobga olishi kerak edi. Bundan tashqari, baholash sub'ektlari nafaqat boshqaruv organlari (fakultet dekanlari, mudir. kafedralar, attestatsiya komissiyalari a'zolari), shuningdek, oliy o‘quv yurtlari talabalari, chunki aynan talabalar o‘qituvchilik xizmatlaridan foydalanuvchilardir. O‘DIU ijtimoiy boshqaruv fakulteti negizida 2008-2010 yillarda o‘quv jarayoni sifati, o‘qituvchilarning kasbiy faoliyati sifati, o‘qitish faoliyatini baholash metodikasi va mezonlari, tadqiqot paytida qo‘llaniladigan metodikalarning afzalliklari va kamchiliklari, o‘qitish faoliyatini baholashning yanada samarali metodologiyasini ishlab chiqish maqsadida sotsiologik tadqiqotlar o‘tkazildi.:
- o‘qituvchilar mehnatini rivojlantirish,
- o‘qituvchilar tomonidan qo 'llanilayotgan yangi ta' lim texnologiyalari, metodikalarini ko 'paytirish yo‘ li bilan ta 'lim jarayoni sifatini yaxshilash,
- OTM professor-o‘qituvchilarini doimiy ravishda o‘zini takomillashtirish va o‘zini rivojlantirishga undash,
- o‘qituvchining byudjetdan tashqari ish haqini hisoblash uchun yangi ko‘rsatkichlarni joriy etish,
- muayyan fan sohasidagi mutaxassislarni o‘qitish faoliyatiga jalb qilish va boshqalar.
Talabalarga o‘qituvchilar va o‘quv jarayonining sifatini quyidagi xususiyatlar bo‘yicha baholash taklif qilindi:
* O‘qituvchining savollarga javob berishga tayyorligi
Tadqiqot davomida o‘qituvchilar tarkibini so‘roq qilishda o‘qituvchilarning o‘z faoliyatini baholash usullari to‘g'risida fikrlarini aniqlash, baholanishi kerak bo‘lgan fazilatlarni, o‘qituvchining kasbiy faoliyatini qanday ko‘rsatkichlar bo‘yicha baholash kerakligini va boshqalarni aniqlash kerak edi.
O‘qituvchilarga, ularning fikriga ko‘ra, quyida sanab o‘tilganlardan o‘qituvchining eng muhim fazilatlarini tanlash taklif qilindi: a) fanlar o‘qitadigan sohada ilmiy ishlar olib borish; B) kompetentsiya, uning mavzusi (lar) ni bilish; C) talabalarga talabchan munosabat; (1) o‘z mavzusiga qiziqish istagi; e) ijodiy darslarga yondashuv; ^ yangi usul va texnologiyalarni qo‘llash; o‘quv materialini taqdim etishning mavjudligi; B) tinglovchilar bilan muloqot qilish qobiliyati; talabalarni darsdan tashqari ishlarga jalb qilish qobiliyati (ilmiy-tadqiqot va tashkiliy); k) maqolalar va monografiyalar yozish.
Respondentlarning 100 foizi "kompetentsiya, o‘z fanlarini(fanlarini) bilish, fanlar o‘qitadigan sohada ilmiy ishlar olib borish", 70 foizi "darslarga ijodiy yondashish, yangi usul va texnologiyalarni qo‘llash", 55 foizi "tinglovchilar bilan muloqot qilish qobiliyati", 40 foizi - "talabalarni darsdan tashqari ishlarga (ilmiy-tadqiqot va tashkiliy) jalb qilish qobiliyati". Aytishimiz mumkinki, o‘qitish faoliyatini baholashda aniq kompetentsiyaga asoslangan yondashuvni qo‘llash eng muvaffaqiyatli hisoblanadi va o‘qituvchining kasbiy faoliyatini baholashning butun metodologiyasi kasbiy kompetentsiyani baholash — o‘qituvchining bilim va ko‘nikmalari tizimi, uning qiymat yo‘nalishlari, faoliyat motivlari, nutq, aloqa madaniyati asosida qurilishi kerak.
Bundan tashqari, o‘qituvchilarning uchinchi guruhi (past darajadagi o‘qituvchilar) maqolalar va monografiyalar yozishni (30%) yuqoridagi ko‘rsatkichlarga kiritdilar va birinchi guruh (yuqori darajadagi o‘qituvchilar) o‘quv materiallari taqdimotining mavjudligini muhim deb hisobladilar (35%). Bu shuni ko‘rsatadiki, past darajadagi o‘qituvchilar ilmiy faoliyatga e'tibor berishadi va o‘zlarini birinchi navbatda fanda ko‘rishadi, yuqori darajadagi o‘qituvchilar esa o‘qish mumkin bo‘lgan materialning mavjudligiga va ijodkorlikka pul tikish, shu bilan birga o‘zini birinchi navbatda o‘qituvchi sifatida ko‘rsatish.
Shuningdek, so‘rovnomada o‘qituvchilarning o‘zini o‘zi qadrlashi masalasi ham mavjud edi. Kasbiy fazilatlaringiz, ko‘nikmalaringiz va ko‘nikmalaringizni quyidagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha 5 balli shkala bo‘yicha baholash taklif qilindi: a)malaka, o‘z mavzusini bilish; (lar) b) talabalarga talabchan munosabat; C) o‘z mavzusiga qiziqish istagi; C!) materialning zamonaviy tendentsiyalarga yo‘naltirilganligi; f) darslarni o‘tkazishda ijodiy yondashuv; 1} zamonaviy texnik vositalardan foydalanish; g) aql va xulq-atvor madaniyati; B) o‘quv materialini taqdim etishning mavjudligi; 1) tinglovchilar bilan muloqot qilish qobiliyati.
O‘qituvchining kasbiy faoliyat turlaridan biri bu ilmiy-tadqiqot ishlari. Yuqorida aytib o‘tilganidek, bu o‘quv faoliyatiga qaraganda ilmiy izlanishlarga ko‘proq vaqt ajratadigan past darajadagi o‘qituvchilar. Ushbu bayonot tadqiqot natijalari bilan tasdiqlangan. O‘z-o‘zini hurmat qilish haqida so‘ralganda
so‘nggi 2 yil ichida ilmiy-tadqiqot ishlarining o‘qituvchilari, ilmiy-tadqiqot ishlarida eng faollari past darajadagi o‘qituvchilar edi.
So‘rov davomida o‘qituvchilarning ilmiy faoliyatining eng keng tarqalgan turi ilmiy maqolalarni nashr etish (barcha o‘qituvchilar orasida so‘nggi 2 yil ichida bajarilgan ishlarning umumiy sonining 57%) va ilmiy konferentsiyalarda nutq so‘zlash (so‘nggi 2 yil ichida bajarilgan ilmiy-tadqiqot ishlarining 37%) ekanligi aniqlandi. Garchi u yoki bu o‘qituvchi kim sifatida savolga javob berganda ko‘proq muvaffaqiyatga erishgan bo‘lsa ham: olim sifatida-maqolalar, monografiyalar, o‘quv qo‘llanmalari muallifi, tadqiqot ishlab chiqaruvchisi sifatida;) ma'ruzalar, seminarlar o‘qituvchisi sifatida. Shu bilan birga, o‘qituvchilarning aksariyati o‘zlarini o‘qituvchi rolida ko‘rishadi — respondentlarning umumiy sonining 65 foizi. Buning sababi, ilmiy maqolalarni nashr etadigan, ilmiy - tadqiqot loyihalari ustida ishlaydigan o‘qituvchilar hali ham o‘qituvchilik ishlariga ko‘proq vaqt sarflashlari va shuning uchun o‘zlarini ko‘proq o‘qituvchi sifatida ko‘rsatishlari bilan bog'liq.
Shuningdek, tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, past darajadagi o‘qituvchilar uchun eng qiziqarli faoliyat - ilmiy maqolalar tayyorlash va ilmiy tadqiqotlarda ishtirok etish — so‘rovda qatnashganlarning umumiy sonining 15% va 20%. Ushbu ma'lumotlar ushbu o‘qituvchilar birinchi navbatda o‘zlarini olimlar, ilmiy arboblar sifatida ko‘rishadi, degan xulosaga kelishimizga imkon beradi, bu ularning passivligini, o‘qitishning yangi usullarini joriy etishni istamasligi va qobiliyatsizligini, talabalarning o‘z fanlarini o‘rganishga past motivatsiyasini, ilmiy konferentsiyalarda qatnashish kabi ko‘rsatkichlarni o‘z faoliyatini baholashga kiritish istagini va ilmiy qo‘llanmalar chiqarish. Yuqori baholangan o‘qituvchilar, aksincha, "ma'ruzalar va seminarlar o‘tkazish" variantlarini tanladilar - respondentlarning umumiy sonining 45% va o‘z toifasidagi o‘qituvchilar sonining katta qismi. Aynan shu o‘qituvchilar guruhi" innovatorlar " bo‘lib, talabalarni o‘z fanlari bilan qiziqtirishga intiladi, seminar mashg'ulotlariga tayyorgarlik ko‘rish uchun ko‘p vaqt sarflaydi va talabalarning ijodiy rivojlanishiga har tomonlama hissa qo‘shadi. O‘rtacha reytingga ega bo‘lgan o‘qituvchilar ko‘pincha o‘zlarining sa'y-harakatlarini qo‘llash sohasi to‘g'risida qaror qabul qila olmaydilar yoki haddan tashqari auditorlik yuki tufayli o‘zlarining potentsiallarini to‘g'ri ochib berolmaydilar.
Shunday qilib, o‘qituvchilar va talabalar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rov quyidagi xulosalar chiqarishga imkon berdi:
- sinf mashg'ulotlariga tayyorgarlik ko‘rish uchun vaqt yo‘qligi va bir vaqtning o‘zida bir nechta fanlarni o‘qish zarurati tug'ilganda, o‘qituvchilar ilmiy tadqiqotlarni to‘g'ri olib borolmaydilar, o‘zlarining ijodiy va pedagogik salohiyatlarini ochib bera olmaydilar. Bu nafaqat o‘qilayotgan kurslarning sifatini, balki umuman o‘quv jarayonini yomonlashtiradigan og'irlikdagi yuk bo‘lib, bu o‘rta va past reytingli guruhga kirgan o‘qituvchilar tomonidan darslarning sifatiga ta'sir qilgan bo‘lishi mumkin;
- o‘qituvchilar va talabalarning professor-o‘qituvchilar faoliyati sifatini baholash ko‘rsatkichlari bo‘yicha fikrlarini taqqoslashda bir qator qonuniyatlarni aniqlash mumkin bo‘ldi. Shunday qilib, talabalar ham, o‘qituvchilar ham quyidagi ko‘rsatkichlarni eng muhim deb bilishadi: talabalarga nisbatan ob'ektivlik( 21%); ularning mavzusini bilish( 24%); xayrixohlik va xushmuomalalik (11%); biznes o‘yinlari va treninglar o‘tkazish (12%); o‘qiladigan fanlarning ilmiy faoliyat sohasi bilan aloqasi (11%). Bu yuqoridagi ko‘rsatkichlardan talabalar so‘rovlari natijalariga ko‘ra o‘qituvchilarni baholash uchun asos sifatida foydalanishga imkon beradi;
- talabalarning fikrlarini o‘rganish jarayonida past darajadagi guruhga kirgan o‘qituvchilar, birinchi navbatda, o‘zlarini olimlar, olimlar deb bilishadi, ehtimol bu o‘qituvchilar bilan talabalar bilan ishlash muvaffaqiyatli rivojlanmaganligi bilan bog'liq. Ilmiy-tadqiqot ishlari va o‘qitish faoliyati-bu asosan bir-birini istisno qiladigan turli xil psixologik fazilatlarga asoslangan faoliyat turlari.
- yuqori darajadagi o‘qituvchilar, aksincha, birinchi navbatda, o‘zlarini o‘qituvchi deb bilishadi, shuning uchun ular ta'lim jarayoniga yangi texnologiyalarni joriy etishdan manfaatdor. Aynan shu o‘qituvchilar guruhi "innovatorlar" bo‘lib, talabalarni o‘z mavzulariga qiziqtirishga intiladi, seminar mashg'ulotlariga tayyorgarlik ko‘rish uchun ko‘p vaqt sarflaydi va talabalarning ijodiy rivojlanishiga har tomonlama hissa qo‘shadi;
- o‘rtacha reytingga ega bo‘lgan o‘qituvchilar ko‘pincha o‘zlarining sa'y-harakatlarini qo‘llash sohasi to‘g'risida qaror qabul qila olmaydilar yoki haddan tashqari auditorlik yuki tufayli o‘z potentsiallarini to‘g'ri ochib berolmaydilar.
Ammo shuni unutmangki," fanlar o‘qitadigan sohada ilmiy ishlar olib borish " o‘qituvchilar va talabalar tomonidan universitet o‘qituvchisi faoliyatining muhim ko‘rsatkichlaridan biri sifatida qayd etilgan, shuning uchun reyting bahosini o‘tkazishda o‘quv va ilmiy faoliyat ko‘rsatkichlari teng bo‘lishi kerak. Oliy maktab o‘qituvchisi o‘z faoliyatida ilmiy va pedagogik tarkibiy qismlarni birlashtira olishi kerak.
Shuningdek, o‘tkazilgan tadqiqot muallifning o‘qituvchilik faoliyatini baholash to‘rt yo‘nalishda amalga oshirilishi kerakligi haqidagi nazariy taxminini tasdiqladi: o‘quv, o‘quv, uslubiy va ilmiy-tadqiqot, chunki menejerlar ham, o‘qituvchilar ham, talabalar ham ushbu faoliyat yo‘nalishlarida oliy o‘quv yurtlarida o‘qituvchilik faoliyatining butun mohiyati ochib berilishiga rozi.
Bob bo‘yicha xulosalar:
Shunday qilib, O‘zbekiston universitetlarida o‘qituvchilarni baholashning turli usullarini ko‘rib chiqish va tahlil qilish, o‘qituvchilar va talabalarning o‘quv jarayonining sifati, o‘qituvchilik kompetentsiyasining universitetdagi ta'lim sifatiga ta'siri haqidagi fikrlarini o‘rganib chiqib, amaldagi usullar o‘quv jarayonining barcha jihatlarini hisobga olmaydi degan xulosaga kelishimiz mumkin.
Muallif tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, nafaqat o‘qituvchilar ta'lim sifatini yaxshilash yo‘nalishlari to‘g'risida zamonaviy tushunchaga ega emaslar, balki boshqaruv tarkibining aksariyati universitetning zaif tomonlarini aniqlashga qaratilgan emas, chunki zamonaviy sharoitda o‘qituvchilar tarkibining sifati uning raqobatbardoshligiga ta'sir qilmaydi va aksariyat universitetlar o‘z faoliyatining moliyaviy tarkibiy qismiga e'tibor qaratadilar. natijada (ishlab chiqarilgan mahsulot sifati uchun). Mamlakat universitetlari sonini keskin qisqartirish siyosatini amalga oshirish sharoitida ham o‘qituvchilar tarkibining sifati sifat jihatidan emas, balki faqat malaka xususiyatlari bilan baholanadi.
Talabalar o‘rtasida o‘tkazilgan so‘rovnoma materiallarini tahlil qilish shuni ko‘rsatdiki, talabalar fikri professor-o‘qituvchilar faoliyatini baholashda muhim rol o‘ynashi mumkin. Talabalar tomonidan o‘qituvchilar faoliyatini baholash tizimlari g'arbiy universitetlarda o‘qitish sifatini nazorat qilish va rag'batlantirishning eng keng tarqalgan vositalaridan biridir. Biroq, O‘zbekiston amaliyoti talabalarning bir tomondan u yoki bu o‘qituvchini, ilmiy rahbarni mustaqil ravishda tanlash, universitetni tugatgandan so‘ng ularga yaxshi mutaxassis bo‘lishga yordam beradigan kurslar to‘plamini aniqlash va boshqa tomondan o‘qituvchilar faoliyatini baholash imkoniyatlarini sezilarli darajada cheklaydi. O‘qituvchilar faoliyatini bunday baholash ularning o‘zini o‘zi baholash yo‘nalishlarini ajratib ko‘rsatish, yuqori, past va o‘rtacha baholarga ega bo‘lgan o‘qituvchilar guruhlarini aniqlash imkonini beradi, bu esa o‘qitish sifatining har bir o‘qituvchining o‘ziga xos xususiyatlariga bog'liqligini aniqlashga imkon beradi va professor-o‘qituvchilarning mehnatini baholash ko‘rsatkichlari va mezonlarini ishlab chiqishga yanada ob'ektiv yondashadi.
Qiyosiy tahlil jarayonida muallif professor - o‘qituvchilarni baholashning eng maqbul usullari reyting tizimiga asoslanganligini aniqladi. Bu mehnatni baholashning asosiy tamoyillariga javob beradigan va oliy maktab o‘qituvchisi faoliyatining barcha asosiy yo‘nalishlarini aks ettirishga va tavsiflashga qodir bo‘lgan reyting tizimi.
Tadqiqot davomida olingan natijalarni tahlil qilish zamonaviy o‘qitish faoliyatining quyidagi ko‘rsatkichlarini aniqlashga imkon berdi: o‘qitish faoliyatida yangi texnologiyalardan foydalanish; o‘qitilayotgan materialning mavjudligi, ilmiy asosliligi, amaliy yo‘nalishidir.
O‘qituvchilar ko‘pchilik talabalar uchun mavjud bo‘lgan o‘quv jarayonining asosiy manbai hisoblanadi. Ular o‘qitilayotgan mavzu bo‘yicha to‘liq bilim va tushunchaga ega bo‘lishlari, o‘quv jarayoni doirasida talabalarga bilimlarni samarali etkazish uchun zarur ko‘nikma va tajribaga ega bo‘lishlari, shuningdek ularni o‘qitish sifati to‘g'risida fikr-mulohazalarni tashkil etishlari muhimdir. O‘qituvchilar tarkibi pedagogik mahoratni takomillashtirish va rivojlantirish va ularning professionalligini qadrlash imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Ta'lim muassasalari malakasi past bo‘lgan o‘qituvchilarga kasbiy o‘sish imkoniyatini berishi kerak. Bundan tashqari, mahorat va fidoyilik ko‘rsatadigan o‘qituvchilarni moddiy jihatdan rag'batlantirish kerak.
Barcha universitetlar ta'lim darajasi va sifatini yaxshilash va yaxshilashga intilishlari kerak. Professor-o‘qituvchilar tarkibining ilmiy faoliyati kompetentsiyasini nazorat qilishni avtomatlashtirish, reyting baholari asosida rag' batlantiruvchi ustamalarni taqsimlash va PPS ilmiy-tadqiqot ishlari to ' g 'risida hisobotlar tuzish oliy ta' limning professor-o‘qituvchilar tarkibining (PPS) ilmiy-tadqiqot faoliyatini boshqarish, monitoring qilish va baholashning avtomatlashtirilgan tizimini ishlab chiqish uchun zarur shartga aylandi, bu professor-o‘ qituvchilar tarkibining ilmiy faoliyati samaradorligini baholash jarayonini soddalashtiradi..
Ushbu maqsadga erishish uchun ACS uchun quyidagi vazifalar qo‘yildi:
* PPP ilmiy faoliyati natijalarini baholash ko‘rsatkichlari tizimini ishlab chiqish;
* PPP reytingini hisoblash uchun og'irlik koeffitsientlari va me'yoriy baholarning shakllanishini asoslash;
* PPP reytingini hisoblash modelini loyihalash;
* universitetning PPP faoliyatini baholash metodologiyasini ishlab chiqish;
* ma'lumotlarni yig'ish, ko‘rsatkichlarni hisoblash va reyting protseduralari asosida ishlaydigan biznes jarayonlarini tavsiflang;
* ma'lumotlarni to‘plash, yutuqlarni hisobga olish va PPP faoliyatini reyting bahosini hisoblashni ta'minlaydigan ko‘rsatkichlarni moslashuvchan sozlash va biznes jarayonlarini avtomatlashtirishni ta'minlaydigan texnik echimni ishlab chiqish.
Ro‘yxatda keltirilgan jihatlar tabiatda xilma-xil bo‘lgan katta hajmdagi ma'lumotlarni to‘plash va qayta ishlash bilan bog'liq va kompyuterlardan foydalanmasdan vazifalarni hal qilish ko‘p vaqt talab qiladigan jarayondir. Shuning uchun ishda o‘rganilgan muammolar universitet samaradorligini oshirish uchun dolzarbdir.
PPS ilmiy faoliyat turlarini tasniflash modeli, iloji bo‘lsa, mehnat faoliyati sifati va samaradorligi standartlariga erishish uchun zarur bo‘lgan PPS ilmiy faoliyatining barcha turlarini tavsiflovchi to‘liq reytingli ro‘yxat bo‘lishi kerak.
Hozirgi vaqtda ilmiy ishlarga uning innovatsion xarakterga ega bo‘lishi talablari qo‘yilmoqda, shuning uchun olimlar o‘z qarashlarini qayta ko‘rib chiqishlari va fanni fan uchun emas, balki jamiyat manfaati uchun rivojlantirishlari kerak, ya'ni yakuniy iste'molchiga ega bo‘lgan yangiliklarni ishlab chiqarishlari kerak. Shuning uchun ilm-fan sohasida tijorat yo‘nalishi, shartnomalar olish, uy-joy shartnomalarini tuzish, grantlarda ishtirok etish rivojlanishi kerak.
Reyting tizimi modeli jarayoni presnetsova dissertatsiyasida taklif qilingan model asosida ko‘rib chiqiladi chunki ushbu modeldagi ushbu ish uchun PPP faoliyatini baholash tizimi uchun zarur bo‘lgan bosqichlar mavjud.
Tizimning dastlabki bosqichida kirish ma'lumotlarini kiritish jarayonida hosil bo‘lgan universitetning PPP faoliyatini shakllantirish kerak, ya'ni PPP ilmiy faoliyati turlari (dastlabki ma'lumotlar) kiritiladi, buning asosida tizim oxir-oqibat PPP reytingini baholashi va chiqarishi kerak.
Oxir oqibat, universitet faoliyati samaradorligini tahlil qilish amalga oshiriladi, ya'ni.faoliyat samaradorligi mezoni me'yoriy qiymatlarni bajarish koeffitsienti bilan taqqoslanadi va ushbu ma'lumotlarga ko‘ra, universitetning PPSNI har qanday ish haqi yoki lavozimga ko‘tarilish bilan rag'batlantirish, shuningdek universitetni ta'limda yangi bosqichga ko‘tarish masalasi hal qilinadi.