Research papers

Miryusif Abbas oğlu Məmmədov 
114 
Research Papers of the Institute of Education of the Republic of Azerbaijan, Volume: 89, Number: 2, 2022
 
da düzgün şüurlu, ifadəli oxu vərdişləri formala-
şır və onlar yeni mətn tərtib etmək qabiliyyətinə 
yiyələnirlər. Bu, qarşıya qoyulmuş məqsədə uy-
ğun şagird nailiyyətləri ilə tamamlanmalıdır. 
Gözlənilən şagird nailiyyətləri əsas bilik və baca-
rıq formasında əsas və alt-standartlarda öz ifadə-
sini tapır ki, bu da təlimdə fənnin məzmun stan-
dartı adı ilə dövlət tələbidir. 
Azərbaycan dili dərslərində bədii və el-
mi-kütləvi mətnlər vasitəsi ilə reallaşdırılan 
məzmun standartlarından əldə ediləcək təlim 
nəticələrinin hasil olması üçün istifadə edilən 
interaktiv metodlar şagirdlərin mətni asan qav-
ramasına kömək edir. Məsələn, şifahi nitqin 
qavranılması, beyində mənalandırılması şagird-
də fiziki şəkildə mövcud olur ki, buna dinləmə 
mətnləri üzrə iş aparmaqla nail olmaq olar. Bu-
na 
debat
və 
müzakirələr
təşkil etməklə və mətn 
üzrə iş aparmaqla nail olmaq olar. 
Azərbaycan dili fənninin əsas məqsədlərin-
dən biri şagirdlərin ümumi intellektini, dünyagö-
rüşünü inkişaf etdirməkdir. Buna isə ilk növbədə, 
yaş həddinə uyğun mətnlərin oxunması ilə nail ol-
maq olar. Bu, iki istiqamətdə inkişaf etdirilir: 
1) oxu texnikasının inkişafı ilə; 2) şüurlu 
oxumaqla. 
Hər iki istiqamət ümumilikdə şagirdlərdə 
səlis, düzgün, ifadəli oxu bacarığına yiyələnmə 
və oxuyub anlama, əsas fikri müəyyənetmə qa-
biliyyəti formalaşdırır. Məsələn, ”
Təxminetmə”
üsulunun oxu prosesində tətbiqi imkan verir ki, 
şagirdlər mətnin başlığını oxumaqla onun möv-
zusunu müəyyən etsinlər. Mətnə aid illüstrasiya-
lar nəzərdən keçirilir, mətnin məzmunu təxmin 
edilir. Bu da şagirdin yaradıcı təfəkkürünün in-
kişafına xidmət edir. 
Yazı şagirdlərin özünüifadə bacarıqların-
dan biridir. Duyğu və düşüncələr dil normaları-
na tabe tutularaq yazılı şəkildə ifadə olunur. 
Mətnin düzgün tərtib edilməsi və hissələrinin 
əlaqələndirilməsi əsas tələblərdəndir. 
Yazı standartları müxtəlif yazı formaları 
üzrə bacarıqları müxtəlif üsullarla inkişaf etdir-
məyi tələb edir. Şagirdlər 
inşa, ifadə, hekayə, 
esse 
yazmaqla, 
təqdimat, məruzə 
hazırlamaqla 
yazı bacarıqlarını inkişaf etdirirlər. Yazının 
müxtəlif üsulları var ki, bunlardan 
cəld yazı, 
sərbəst yazı və yazılı debatı 
göstərmək olar.
 
Çoxsaylı interaktiv təlim metodlarının 
məzmun xətləri üzrə bölgüsü müxtəlif üsul və 
metodların istifadə imkanlarını yalnız müəyyən 
bir məzmun xəttinin reallaşdırılması üzrə məh-
dudlaşdırmır. Məsələn,
 “ziqzaq” 
üsulu dinləmə, 
danışma və oxu məzmun xətləri üzrə tətbiq olu-
maqla mətnin məzmununun şagirdlər tərəfindən 
mənimsənilməsini təmin edir.
 
Azərbaycan dili dərslərində hər bir məz-
mun xətti üzrə seçilmiş fəal/interaktiv metod şa-
girdlərdə nitq bacarığını formalaşdırmağa və in-
kişafa istiqamətlənmiş və təlim nəticələri ilə 
qarşılıqlı əlaqədə olub, dinləyib-anlama və da-
nışma qabiliyyəti, oxuyub-yazma bacarıqları 
formalaşdırır.