Research papers

Ключевые слова: 
инновационно-научные методы, познавательная активность, содержание 
обучения, виды речевой деятельности, содержательные стандарты 
 
Summary.
The article notes that students should be able to effectively use new teaching methods in 
teaching the Azerbaijani language. Mastering new teaching methods ensures high cognitive activity of 

---

Azərbaycan dili təlimində innovativ elmi metodlardan istifadə Ģagirdlərin idraki bacarıqlarının yüksəldilməsi vasitəsi kimi 
113 
Azərbaycan Respublikasının Təhsil Ġnstitutunun Elmi əsərləri, Cild 89, № 2, 2022 
students. This is one of the highlights being the focus of interactive. The second task is to achieve the 
duration of cognitive activity. Mechanisms that provide cognitive activity in the learning process include: 
creating a problem situation in the process of active learning; mutual dialogue and cooperation; student-
researcher, guidance and psychological support for teachers, the formation of respect and trust. 
There are different ways of the emergence of cognitive and internal needs. Students' interest in new 
knowledge increases due to the appeal to existing knowledge and skills. This motivates students to search. 
To achieve this goal, it is necessary to choose suitable teaching methods. Teaching methods must be 
consistent with the objectives. The applied teaching methods and techniques form students' understanding, 
logical and creative thinking, skills and abilities of independent work. 
Key words:
 innovative scientific methods, cognitive activity, learning content, types of speech activity, 
content standards 
Azərbaycan dili dərslərində fəal/interaktiv 
təlim texnologiyalarından istifadə Azərbaycan 
Respublikasında təhsilin inkişafı üzrə Dövlət 
Strategiyasının və fənn kurikulumunun tələblə-
rinə uyğun olaraq tətbiq edilən mühüm yenilik-
dir. Şagirdlərin yaradıcı düşünməsini, biliklərə 
sərbəst yiyələnməsi qabiliyyətini inkişaf etdir-
mək üçün təlimedici, tərbiyəedici və inkişafetdi-
rici funksiyaları özündə ehtiva edən təlim texno-
logiyalarından istifadənin səmərəsi inkaredil-
məzdir. Təlimin məzmununu mənimsəməyə 
müvəffəq olmaq üçün şagirdlərdən yeni metod-
lardan səmərəli istifadə bacarığı tələb olunur. 
Bu da onlarda yüksək idraki fəallığı təmin edir. 
Şagirdlərin idrak fəallığının təmin edilməsi fəal 
/inteqrativ dərsdə diqqət mərkəzində saxlanılır. 
Bu məsələ iki cəhətdən maraq doğurur. İdrak 
fəallığının yaradılması məsələnin bir tərəfidirsə, 
onun davamlılığına nail olmaq problemin digər 
bir tərəfidir. Bu mənada, idrak fəallığının yara-
dılması işin bir tərəfidir. Yaradılmış fəallığın 
dərsin bütün mərhələlərində, məqamlarında sax-
lanılması və davamlılığı zəruridir. Təlimdə id-
rak fəallığının təmin edilməsi 
problemli vəziyyə-
tin yaradılması; dialoq və əməkdaşlığa önəm 
verilməsi; şagirdin tədqiqatçı, müəllimin bələd-
çi olması və psixoloji dəstək: hörmət və etibarın 
yaradılması 
mexanizmləri ilə təşkil olunur. 
Azərbaycan dili dərslərində şagirdlərdə 
idraki maraq, problemin həll olunması üçün da-
xili tələbatın yaradılması yollarının müxtəlifliyi 
mövcuddur. Mövcud bilik və bacarıqlara istinad 
etməklə şagirdlərdə yeni biliyə tələbat yaranır. 
Bu, şagirdləri axtarışlara sövq edir. Mövcud və-
ziyyətin təşkili müxtəlif üsul və metodlar vasitə-
si ilə reallaşdırılır. Bu zaman məqsədə nail olaq 
üçün müvafiq təlim metodu seçilə bilər. Bu va-
sitədən məqsədyönlü istifadə edilməsi zəruridir. 
Təlim prosesində təlim metodlarından necə gəl-
di istifadə etmək yox, onları təlim məqsədinə 
uyğun seçmək lazımdır. İnteraktiv metodlarla 
məqsədə daha tez və səmərəli şəkildə nail ol-
maq mümkündür. Metodun seçilməsi zamanı bir 
sıra şərtlər nəzərə alınmalıdır. Seçilmiş metod 
şagirdlərdə problemli məsələləri həll etməyə tə-
ləbat yaratmalı, onlara fikirləşməyi öyrətməli-
dir. Burada şagirdlərin yaş həddinin gözlənilmə-
si, məktəbin maddi bazası və müəllimin öz şəxsi 
hazırlığı da nəzərə alınmalıdır. Bunlarla yanaşı, 
Azərbaycan dili dərslərində bu və ya digər inter-
aktiv metodun seçilməsində təlim materialları-
nın xarakteri, gözlənilən şagird nailiyyətləri ki-
mi amillər də mütləq nəzərə alınmalıdır. Gözlə-
nilən nailiyyətlərinin əldə edilməsi üçün istifadə 
olunan üsul və metodlar şagirdlərdə oxuduğu 
mətni qavramaq, məntiqi və yaradıcı düşünmək, 
ümumiləşdirmək və onlarda sərbəst işləmək ba-
carıq və vərdişləri formalaşdırır.
Azərbaycan dili fənn kurikulumunda təlim 
ənənəvi təhsildən fərqli məzmun kəsb edir. Yeni 
yanaşmada əsas məqsəd dilin daxili quruluşunu 
əks etdirən çoxsaylı tərif və qaydaların mənimsə-
nilməsi deyil, başlıca məqsəd hərtərəfli nitq ba-
carıqları formalaşdırmaqdır. Azərbaycan dilindən 
sistematik kursda nitq mədəniyyəti kurikulumu 
metodikanın səmtini nitq inkişafına doğru yönəlt-
mişdir. Təlimdə düzgün və dəqiq, aydın və səlis, 
eləcə də ifadəli oxumaq, yazmaq və danışmaq 
məqsədi ilə fonetik, leksik, qrammatik və üslubi 
normaların mənimsənilməsi nitq inkişafı metodi-
kası hesab edilir. Mətn üzərində iş məlumatları 
mənimsəmək bacarığını formalaşdırmağa hesab-
lanır. Mətndəki biliyin, informasiyanın yadda 
saxlanılması vacib deyil, onlardan qiymətləndir-
mə obyekti kimi istifadə edilmir. Belə ki, şagird-
lərin diqqəti rabitəli nitq materialı üzərində cəm-
lənir; vasitə xarakterli mətnə görə dinləməyi, an-
lamağı, danışmağı bacarır, bununla yanaşı onlar-

---