Research papers

Ключевые слова: 
дети дошкольного возраста, толерантное сознание, эмоциональное 
воображение, психофизические особенности, вид детской деятельности, билингвальное и бикультурное 
развитие ребенка 
 
Summary. 
Analysis of ways of formation the moral and aesthetic feelings of preschool children 
shows, that when working with children of this age, more attention should be paid to art pedagogy, as it not 
only introduces the child to world culture, beauty of works of art, folk traditions, but also participation in art, 
allows you to learn to understand the language of painting, music, literature. 

---

Səbinə Akif qızı Qurbanova
176 
Research Papers of the Institute of Education of the Republic of Azerbaijan, Volume: 89, Number: 2, 2022
 
Given the range of approaches to tolerance education available for preschoolers, young schoolchildren 
and adolescents, the importance of sustainability in the formation of tolerance in preschool and primary 
school children is the foundation for all future aesthetic, cultural and spiritual development of the child. 
Key words:
preschool children, tolerant consciousness, emotional imagination, psychophysical 
characteristics, type of child activity, bilingual and bicultural development of the child 
Məlum pedaqoji konsepsiyaya (A.V.Zapo-
rojesin) görə, məktəbəqədər yaşda formalaşma-
ğa başlayan uşaq fəaliyyətinin mürəkkəb forma-
larında emosionallıq, öncə duyma (qabaqcadan 
hiss etmə, düşünmə) mühüm rol oynayır. Nəzə-
riyyə sahibi iddia edir ki, “emosiyalar həyat və 
tərbiyənin sosial şəraitinin təsiri altında getdikcə 
daha zəngin məzmun və daha mürəkkəb təzahür 
formaları əldə edərək mütərəqqi inkişaf yolu ke-
çir” [1, s.10]. Uşaqların duyğuları uşağın prakti-
ki fəaliyyəti prosesində, onun ətrafdakı insanlar 
və obyektlər aləmi ilə qarşılıqlı əlaqəsi zamanı 
formalaşır. Həmyaşıdları ilə birgə fəaliyyət uşaq 
üçün xüsusilə vacibdir. O zaman o, “etik davra-
nış standartlarından (davranış qaydaları və nor-
maları, ədalətli – ədalətsiz hərəkətlər)” istifadə 
etməyə başlayır [1, s. 66]. 
Gələcəkdə emosional təcrübə əsasında 
uşaqda emosional təxəyyül formalaşacaq. Sosial 
həyat şəraitinin təsiri ilə onda mənəvi, estetik və 
intellektual hisslər yaranır və inkişaf edir. Hiss-
lərin tərbiyəsini A.V. Zaporojes hətta uşağa 
müxtəlif bilik və bacarıqları öyrətməkdən daha 
vacib məsələlərdən biri hesab edir. O, hisslərin 
tərbiyəsinin üstünlüyünü bilik və bacarıqlarla 
müqayisədə gələcəkdə istifadə olunacaq məq-
sədlər üçün daha vacib olması ilə izah edir. Bu 
məqsədlər “subyektin ətrafdakı insanlara və onu 
əhatə edən maddi reallığa emosional münasibə-
tindən” asılıdır [1, s. 7]. 
Şəxsiyyət tərbiyəsi məktəbəqədər dövrün 
əsas vəzifəsidir. Uşaq şəxsiyyətinin strukturun-
da yeni səviyyələrin – zehni obrazların və dav-
ranışın sosial və mənəvi tənzimlənməsinin əsas-
larını inkişaf etdirir. Onlar, A.V. Zaporojesə gö-
rə, üç əsas fəaliyyət növündə həyata keçirilir: 
oyun, məhsuldar fəaliyyət və bədii qavrayış. 
Bundan əlavə, müəllif uşaq şəxsiyyətinin bədii 
vasitələrlə tərbiyəsinə böyük əhəmiyyət verirdi. 
O, incəsənətin insana təsirinin həyata keçirildiyi 
konkret “kanallar” müəyyən etmiş, bu təsiri 
gücləndirən pedaqoji texnikalar işləyib hazırla-
mışdır. Bədii fəaliyyətin üç əsas formasını 
müəyyən edərək: qavrayış, icra və yaradıcılıq, 
A.V. Zaporojes bədii qavrayışın öyrənilməsinə 
diqqət yetirdi. 
A.V. Zaporojesin ideyaları təkcə Rusiya 
Təhsil Akademiyasının Məktəbəqədər Tərbiyə 
İnstitutunda və məktəbəqədər tərbiyə fakültələ-
rinin kafedralarında deyil, həm də Rusiya Təhsil 
Akademiyasının İncəsənət Təhsili İnstitutunda 
daha da inkişaf etdirildi. Bu elmi müəssisələrdə 
müasir şəraitdə məktəbəqədər təhsilin inkişafı 
problemlərinin işlənməsində maraqlı dəyişiklik-
lər qeydə alınıb. Rusiya Təhsil Akademiyasının 
İncəsənət Təhsili İnstitutunda yaradılmış bir sıra 
proqramlarda və tədris vəsaitlərində müxtəlif 
sənət növlərinin inteqrasiyasına və sintezinə 
əsaslanaraq, tələbələrin əxlaqi, o cümlədən tole-
rantlıq tərbiyəsinin müxtəlif üsulları təqdim olu-
nur, məktəbəqədəryaşlı uşaqların xüsusiyyətləri 
nəzərə alınır. Belə ki, İ.A. Lıkovanın proqra-
mında məktəbəqədəryaşlı uşaqların tərbiyəsinə 
poliestetik yanaşma nəzərə alınmaqla, bütün 
məktəbəqədəryaşlı uşaqların yaş qrupları üçün 
modelləşdirmə, tətbiqetmə və rəsm kursu təq-
dim olunur [2]. 
İ.V. Malseva uşağın bilinqvist və bikultu-
ral inkişafına öz yanaşmasında tolerant şüurun 
formalaşmasına təkan verən incə motorika baca-
rıqlarının inkişafına əsaslanır [3]. Bir anda iki 
(və ya bir neçə) mədəniyyətin qavranılması kon-
tekstində ümumi faydalı (əhəmiyyətinə heç ki-
min şübhə etmədiyi) bacarıq və qabiliyyətləri 
inkişaf etdirərək, uşaq dünyanın mədəni müxtə-
lifliyinə hörmət etməyi öyrənir. 
Uşaqların ilkin biliyə marağının formalaş-
ması kiçikyaşlı uşaqların psixofiziki xüsusiyyət-
lərini nəzərə alınmadan mümkün deyil. Uşaqlar 
əla təqlidçilərdir, bu isə o deməkdir ki, onların 
təqlid etmək qabiliyyəti xüsusilə erkən yaşlarda 
son dərəcə yüksəkdir. Əvvəlcə uşaq yeni bir hə-
rəkətin icrasının müşahidə prosesinə daxil edil-
məli, sonra bu hərəkətin təkrarlama mərhələsin-
də onun səylərini dəstəkləməlidir. Bütün uşaqlar 
yaxşı olmaq istəyirlər. Buna görə də uşağı ən ki-
çik uğuru, səyi, sadəcə ona nail olmaq istəyi 
üçün mümkün qədər tez-tez tərifləmək lazımdır, 
onun diqqətini bir tədris fəaliyyət növündən di-

---