Research papers

Key words: 
Khojaly, genocide, security, war, international parties 
 
200 ilə yaxın müddətdə Azərbaycan xalqı 
erməni şovinistləri tərəfindən daim etnik təmiz-
ləməyə və soyqırım siyasətinə məruz qalmışdır. 
Azərbaycanlılar tarixi torpaqlarından qovulmuş, 
qaçqın və məcburi köçkünə çevrilmiş və bütün 
bunlar ermənilərin törətdikləri qırğınlarla müşa-
yiət olunmuşdur. Azərbaycanlıların tarixi və et-
nik torpaqlarından qovulması 1948-1953-cü il-
lərdə Sovet dönəmində də davam etmişdir. Kür-
Araz ovalığına yerləşdirilən 150 min azərbay-
canlı Ermənistandan deportasiya olunmuş və 
1988-ci ildə tarixi torpaqlarında yaşayan 250 
min azərbaycanlı bu ərazidən uzaqlaşdırılmış-
dır. Beləliklə, Ermənistan monoetnik bir dövlətə 
çevrilmişdir. 1988-ci ildən bəri Dağlıq Qarabağ 
ətrafında cərəyan edən hadisələr, erməni ide-
oloqlarının “Ermənistan dənizdən dənizə” çılğın 
ideyasını həyata keçirmə istəkləri kəndlərin, şə-
hərlərin dağıdılmasına, on minlərlə günahsız in-
sanın ölümünə, ölkədən çıxarılmasına səbəb ol-
muşdur. Bu səbəbdən yüz minlərlə azərbaycanlı 
öz tarixi torpaqlarından uzaqlaşdırılmışdır [2]. 
Ermənistan dövləti bütün beynəlxalq nor-
maların əksinə olaraq, cinayətlərə və vəhşiliklə-
rə hazır olduğunu nümayiş etdirməklə, Dağlıq 
Qarabağı uzun müddət zəbt etməyə çalışmışdır. 
20-ci əsrin faciəsi olan Xocalı soyqırımı erməni-
lərin bu təcavüzkar və cinayətkar siyasətinin nə-
ticəsidir. İyirminci əsrin sonunda baş verən Xo-
calı faciəsi təkcə Azərbaycan xalqına deyil, bü-
tün insanlığa qarşı yönəlmiş ən ağır cinayətlər-
dən biridir. Xocalı soyqırımı Xirosima, Naqasa-
ki və Songmi kimi əsrin dəhşətli faciələri ilə bir 
səviyyədə qiymətləndirilə bilər. 
Xocalı şəhərini hədəf seçən ermənilərin də 
xüsusi məqsədi var idi. Əgər bir tərəfdən məqsəd 
Qarabağın dağlıq hissəsindəki strateji maneələri 
məhv etmək idisə, digər tərəfdən ermənilər sadəcə 
qədim zamanlardan bəri xalqın tarixi və mədəni 
ənənələrini əks etdirən bir yaşayış məskəni olan 
Xocalını tamamilə məhv etmək istəyirdi. 
Xocalıda yerləşən kromlexlər, dolmenlər, 
sikloplar, kurqanlar və digər abidələr, habelə 
müxtəlif ev əşyaları insan cəmiyyətinin inkişaf 
dinamikasını əks etdirən mədəniyyət nümunələ-
ridir. Erməni işğalından sonra bütün bu mədə-
niyyət abidələrinin, ən qədim dəfn yerlərindən 
biri sayılan Xocalı qəbiristanlığının yeni müha-
ribə texnologiyaları vasitəsilə erməni vandaliz-
minin bariz nümunəsi kimi dağıdılması dünya 
mədəniyyətinə qarşı yönəlmiş bir zorakılıqdır. 
26 fevral 1992-ci ildə 7 min əhalisi olan Xo-
calı şəhərindəki erməni hərbi birləşmələri soyqı-
rım aktı həyata keçirdi. Hərbi hissələr tərəfindən 
şəhərə hücum zamanı burada yalnız üç min nəfər 
var idi. Çünki sözügedən şəhər 4 aydan çoxdur ki, 
mühasirədə olduğundan, əhalinin əksəriyyəti bu-
ranı tərk etmək məcburiyyətində qalmışdı. 
Hücum mayor Ohanyan Seyran Mişeqovi-
çin rəhbərliyi altında 366-cı alayın 2-ci taboru 
(bu anda Ohanyan Seyran Dağlıq Qarabağdakı 
qanunsuz rejimin “müdafiə naziri” idi), 3-cü ta-
bor komandirliyində baş tutmuşdur. Yevgeny 
Nabokikhin 1-ci taborun qərargah rəisi Chitch-
yan Valery Isaevich və alayın 50-dən çox ermə-
ni zabitini toplamışdır. (“Xocalının işğalı ilə 
bağlı istintaq materiallarından.”) 
Qaçmaq istəyən əhalinin bir hissəsi əvvəl-
cədən hazırlanmış pusqularda öldürülmüşdür. 
Rusiya İnsan Haqları Mərkəzi “Memorial”ın 
verdiyi məlumata görə, 4 gündə Xocalıdan 200 
cəsəd Ağdama gətirildi, onlarla cəsədin təhqir 
olunması faktları qeydə alındı. Ağdamda 181 
cəsəd (13-ü uşaq olmaqla 130 kişi və 51 qadın) 
məhkəmə-tibbi ekspertizadan keçirildi. Müayinə 
zamanı məlum olmuşdur ki, 151 nəfərin ölümü-
nə səbəb güllə yaraları səbəb olmuş, 20 nəfər 
qəlpə yaraları ilə, 10 nəfər küt əşyalarla vurula-
raq öldürülmüşdür. Qanuni Müdafiə Mərkəzi də 
canlı insanların saç dərisinin soyulması faktını 
qeyd etmişdi [16, s. 34]. 
Xocalı soyqırımı epizodları dəhşətli fakt-
ları əks etdirir. Erməni hərbçilərinin tələb etdiyi 
“Bu torpaqlar Böyük Ermənistanın bir hissəsi-
dir” sözlərini söyləməkdən imtina edən Xocalı, 
Antiga sakini diri-diri yandırıldı. Digər bir Xo-
calı sakini Səriyyə Talıbova 4 Ahıska Türkünün 
və 3 azərbaycanlının bir erməninin qəbri üstün-

---