Rəyçilər: Yeganə Qəhrəmanova

Qeyd: Beyin hücumu hər hansı problemin həlli yollarını aramaq üçün ekspertlərin (iştirakçıların) yaradıcı fəallığının stimullaşdırılmasına əsaslanan operativ metoddur. Beyin hücumunun məqsədi problemlərin həlli üçün ən gərəkli olanları seçməkdir. Hal-hazırda beyin hücumu ifadəsi çox geniş şəkildə işlənir. Əgər bir neçə nəfər yığılıb hər hansı bir problemin müzakirəsində iştirak edirsə, onlar beyin hücumunda iştirak edirlər.

Dialoji janrlar əsasən qarşılıqlı əlaqə formasıdır. İşgüzar ünsiyyətin dialoq janrının hər bir formasının xüsusiyyətləri aşağıdakı meyarları əhatə edir.

• tədbirin məqsədi (niyə?);
•iştirakçıların kontingenti (kim? kimlə? kim üçün?);
• qaydalar (nə qədər?);
• niyyətlərin həyata keçirilməsinin kommunikativ vasitələri (necə?);
• məkan mühitinin təşkili (harada?);
• gözlənilən nəticə (nədir?).
Dialoq formalarının həyata keçirilməsində bu xüsusiyyətlər nəzərə alınmalıdır.
İşgüzar söhbət. İşgüzar ünsiyyətdə ən çox yayılmış əlaqə metodu işgüzar söhbətdir.
İşgüzar söhbətdə aydın və mənalı məqsədlər, intuitiv səbəblər, motivlər dəyişir. Bu cür ünsiyyətin məqsədi müəyyən bir mövzuda məlumat mübadiləsi etməkdir. Bu zaman hər hansı bir söhbət üçün tipikdir: irad, sual və cavab, fikir və qiymətləndirmə mübadiləsi.
İşgüzar söhbət aşağıdakı elementləri əhatə edir:
• müraciət;
• sorğu (sual, məlumat üçün sorğu və ya vəziyyətin təsviri);
• cavab (məlumatın təqdim edilməsi və ya vəziyyətin təsviri);
• hərəkətlərin əlaqələndirilməsi (qarşılıqlı əlaqə);
• gözlənilən nəticə (birgə tədbirlər, razılaşmalar, qərarlar).
Gözlənilən nəticəni əldə etmək üçün söhbətin bütün komponentlərinin əsaslandırılmış olması, məkan mühitə xarici müdaxilənin olmaması və zərurət olduqda (şahidlər olmadan) məxfiliyin qorunması lazımdır. Söhbətin səmərəliliyi, bütün ünsiyyət janrları kimi, təkcə iştirakçıların səriştəsindən deyil, həm də davam etmə tərzindən, nitq mədəniyyətindən və dinləmə qabiliyyətindən, özünüidarəetmədən, öz mülahizəsini formalaşdırmaqdan, etirazlarını əsaslandırmaqdan və s.-dən asılıdır. Söhbət aparmaq bacarığı hər hansı bir şəxsin peşəkarlığının vacib bir xüsusiyyətidir. Bu bacarığı mənimsəmək insanın ümumi mədəniyyətini əks etdirən mürəkkəb və çoxşaxəli bir prosesdir.
Fransız filosofu Montenyanın dediyini xatırlamaq kifayətdir: “Ağılın ən məhsuldar və təbii məşqi söhbətdir. Canlı söz öyrədir və məşq edir”. İsveçrə mütəfəkkiri Lafater deyirdi: "Ağıllı olmağı, ağıllı bir şəkildə soruşmağı, diqqətlə qulaq asmağı, sakit cavab verməyi və danışmaqdan başqa bir şey olmadıqda danışmağı istəyirsən".
Qeyd: Hər bir xalqın işgüzar ünsiyyətdə nəzərə alınması lazım olan xüsusiyyətləri vardır. İngilislər dürüst, mühakiməli, nəzakətli hesab olunur. Onlar təmkin, təcrid, səmərəlilik və təşəbbüskarlıq ilə xarakterizə olunur. Şəxsi mövzulara toxunmamağı üstün tuturlar. Mühafizəkardırlar, problemləri telefonla deyil, bir qayda olaraq məktublarla həll edirlər. Onların sözünə etibar etmək olar.
Amerikalılar enerjili, müstəqil və zəhməti sevən olurlar. Onlar vətənpərvərdirlər. Amerikalıların fəlsəfəsi mümkün qədər çox və sürətli qazanmaqdır. Onların üslubları yüksək peşəkarlıqdır, fərdi fərdlərdir, üstünlüklərindən asılı olmayaraq hərəkət etməyi sevirlər. Demokratikdirlər, çox vaxt qeyri-rəsmi davranırlar, zarafat kimi, dürüstlük və səmimiyyəti qiymətləndirirlər. Vaxta qənaət edir və dəqiq olurlar. Fasilələri sevmirlər, qərarları tez qəbul edir və nadir hallarda onu dəyişdirirlər.
Yaponlar çox nəzakətli insanlardır. Buna görə də “yox” demirlər. Onların gözlərinə baxmaq pis davranış hesab olunur, əl sıxmaları qəbul etmirlər. Bir komanda ilə danışıqlar aparırlar, dərhal qərarlar qəbul etmirlər. Əgər onlara qarşı nəzakət göstərsələr, ümumiyyətlə, güzəştə gedərlər.

Bir qayda olaraq, işgüzar söhbətlər əvvəlcədən planlaşdırılır. Hazırlıq prosesində söhbətin mövzusu, müzakirə olunacaq məsələlərin əhatəsi, gerçəkləşməsi lazım olan əsas niyyətlər müəyyənləşdirilir. Söhbətlər apararkən müxtəlif sənədlər və materiallar tez-tez istifadə olunur, onlar da əvvəlcədən hazırlanmalıdır. Söhbətin hazırlanması zamanı aşağıdakılara xüsusi diqqət yetirilməlidir:

• həmsöhbətə verilməli olan suallar üzərində düşünmək;
• istədiyiniz son nəticəni müəyyənləşdirmək;
• söhbətin cədvəlini və yerini müəyyənləşdirmək;
• söhbətin strategiyasını və taktikasını müəyyənləşdirmək.
Digər tərəfdən, hədəflərinizə çatmaq üçün söhbət əsnasında edə bilməzsiniz:
• həmsöhbətin nitqini kəsmək bacarığına sahib olmaq;
• həmsöhbətinin ifadələrini düzgün qiymətləndirmək bacarığına sahib olmaq;
• özünüzlə ortağınız arasındakı fərqi vurğulamaq qabiliyyəti;
• söhbətin tempini kəskin sürətləndirmək;
• tərəfdaşın həyəcanlanmasına diqqət yetirmədən, məsələni müzakirə etməyə çalışmaq;
• söhbət zamanı tərəfdaşın ruhi vəziyyətini başa düşmək istəməmək.
İşgüzar söhbətlərin düzgün aparılması fəaliyyət məhsuldarlığının 20-30% artmasına şərait yaradır.
İşgüzar söhbət ümumiyyətlə, beş mərhələdən ibarətdir: 1) söhbətin başlanğıcı; 2) məlumat ötürülməsi; 3) mübahisə; 4) həmsöhbətin dəlillərinin təkzib edilməsi; 5) qərar vermə.
Söhbətin çox vacib bir hissəsi onun başlanğıcıdır. Söhbətin təşəbbüskarı söhbətə düzgün başlamalı və düzgün münasibətdə inkişaf etdirməlidir. Belə olarsa, söhbətin başlanğıcı işgüzar ünsiyyət tərəfdaşları arasında "körpü" rolunu oynayır.
Söhbətin birinci mərhələsinin özünəməxsus vəzifələri var. Həmin vəzifələr aşağıdakılardır:
• həmsöhbətlə əlaqə qurmaq;
• söhbət üçün xoş bir atmosfer yaratmaq;
• müsahibə mövzusuna diqqət çəkmək;
• söhbətə maraq oyatmaq;
• təşəbbüsün yaradılması (lazım gələrsə).
Tədqiqatçılar iş söhbətinin uğurlu olmasına imkan verən bəzi amilləri də qeyd edirlər:
• peşəkar bilik məlumatın yüksək obyektivliyini, etibarlılığını və təqdimetmə dərinliyini həyata keçirməyə, vəziyyəti yaxşı mənimsəməyə imkan verir;
• aydınlıq qeyri-müəyyənlikdən, qarışıqlıqdan, alt-üst olmaqdan çəkinərək faktlar və detalları əlaqələndirməyə imkan verir;
• görüntü–illüstrativ materiallardan (sənədlər, məlumat mənbələri, cədvəllər, diaqramlar və s.) istifadə, həm də maksimum istifadə məlumatların təqdim olunmasının mücərrədliyini azaldır;
• daimi diqqət (söhbətin əsas vəzifələrini daim unutmamalı və bir qədər həmsöhbətlə tanış olmalısınız) söhbətin istənilən tempini qorumağa və lazımi nəticələrə nail olmağa imkan verir;
• əsas fikirlərin və düşüncələrin təkrarlanması həmsöhbətə məlumatı qəbul etməyə kömək edir;
• yumor və istehza (müəyyən bir dozada və uyğun vəziyyətdə) həmsöhbətlərin ruhunu, söhbətin xoşagəlməz tərəflərini də dərk etməyə yardımçı olur.
İşgüzar söhbət fikir və məlumat mübadiləsini əhatə edir, ancaq müqavilələrin bağlanmasını və ya məcburi qərarların hazırlanmasını nəzərdə tutmur. İşgüzar söhbət müstəqil ola bilər, danışıqlardan əvvəl ola bilər və ya danışıqlar prosesinin elementi ola bilər.