Ro‘zixon djalilova tasviriy san’at kompozitsiyaning shaxs ma’naviyatidagi o‘rni

Taqrizchilar


Qurbonova Kamoliddin Bexzod nomidagi milliy rassomlik va dizayin inistituti ilmiy ishlar va inovattsiyalar bo‘yicha prorektor t.d .f(DSe)

Farg‘ona davlat universiteti falsafa kafedrasi mudiri

I.B Sidiqov f.f.d (DSe).dotsent
« Tasviriy san’at kompozittsiyasini shaxs ma’naviyati o‘rni” monografiya ilmiy kengashning 2023 yil -yig‘ilish qaroriga asosan nashrga tavsiya etildi. Farg‘ona 2023 yil.
MUNDARIJA
Kirish....................................................................................................................5-9
I.BOB.TASVIRIY SAN’AT ESTETIKA TARIXINING NAZARIY METADOLOGIK ASOSLARI
1.1.Tasviriy san’at turlari, rangtasvir kompozitstiyani shaxs ma’naviyati, talim tarbiyaasidagi o‘rni………………………………………………………….11-29
1.2.Tasviriy san’atga ilmiy bilish sintez asosida ijodiy yondashuv..........................................................................................................30-26
1.3.Tasviriy san’atni shaxs barkamoligida ilmiy va ijodiy yondashu……..27-44
II .BOB.KOMPOZITSIYA ASOSIY QONUNLARI

2.1.Rangtasvir kompozitsiyasi nazariy asoslari muammo va echimlari…....50-58

2.2.Evropa va O‘zbekiston rassomlarining kompozitstisiya haqida faikir mulohazalar........................................................................................................59-63
2.3.Tasviriy san’at janrlaridan ma’naviy- estetik tarbiya omillari…………64-85


III .BOB. O‘ZBEKISTON va EVROPA RASSOMLARINING KOMPOZITSIYASI

3.1.Tasviriy san’at tarixida minyatura rangtasvir kompozitsiyasi maktablari 86-89

3.2.XX –XXI asr rassomlarining kompozitsiya haqida fikir mulohazalar…..90-96

3.3.Rangirtasvir kompozitsiyalari zamonaviy yo‘nalishlar muamo va echimlari

………………………………………………………………………………97-107
IV.BOB
QALAMTASV RANGTASVIR , KOMPOZITSIYASINI BARKAMOL YOSHLAR IJODIY SHAKILANISHIDAGI MUAMMO VA ECHIMLAR


4.1.Ijodiy shaxsiy ko‘rgazma «San’atdan ilxomlanib” badiiy asar kompozitsiyasi ma’naviy tarbiyaviy ahamiyati………………………………………….108-1119
4.2.O‘zbek tasviriy va amaliy san’ati badiy madaniyati Farg”ona xalq amali san”ati maktablari metodikasi …………………………………………120-133
4.3.Tasviriy san’at rangtasvir qalamtasvir kompozisiya taniqli rassomlar ijodi yoshlar malakaviy amaliyot muammo va echimlari ……………… 134-145
Xulosa............................................................................................................146-148 Tasviriy san’at atamalari izohli luhati...........................................................149-164
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati……………………………………...165-170


KIRISH

Respublika Prezidentining sohaga oid Farmoni bilan mustahkamlangan xalq badiiy hunarmandchiligini yanada rivojlantirishni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi xalq sanʼati oldida keng istiqbolni ochib berdi. Tasviriy san’at xizmat kursatayotgan rangtasvir ustasi, rassom pedagoglarni, ta’lim tarbiya, ilmiy –amaliy tadqiqoti, faolyati, ma’naviy shaxs barkamoligini shakillantirish yulidagi xizmatlari uchun Xalq ustalari nomi, ulug‘landi, ularga e’tibor qaratish va munosib rag‘bartilinish kerak.

Tasviriy va amaliy san’at darslari uchun eng kerak va zarur bulgan fan talabidagi metodik zamonaviy ta’lim ta’rbiya estetik tasir etadi. Shavkat Mirziyoyev o‘qituvchi va murabbiylarning «obro‘i joyiga qo‘yilsa», maktablar, maktabgacha ta’lim tashkilotlari va oliygohlarda sifat o‘zgarishlarin amalga oshirilsa, «butun harakatlarimiz ikki-uch karra o‘zgarishi»ni aytib o‘tdi. «Yutuqlar bizniki bo‘ladi, faqat bilim kerak. Bilim kerak, nimaga desangiz, har birimiz orqamizga qarab, qanday buyuk ajdodlarning farzandi ekanimizni hech qachon unutmasligimiz kerak», - deya qo‘shimcha qildi prezident. SH Mirziyaev
O‘zbekiston yangi tarixi tasviriy san’at zamonaviy pedagogikasi nafaqat ta’lim taraqqiyoti bilan balki, Vatanimiz tarixi bilan chambarchas bog‘liqdir. Shuning uchun ham bo‘lajak tasviriy san’at ijodkor rassom pedagoglar tayyorlashni zamon va makon andozasiga moslashtirish sodir bo‘layotgan voqea hodisalarni yangi g‘oyaa tasvirlarda aks ettirish zamon talabiga mos ravishda amalda qo‘llanilishi maqsadga muvofiqdir.
“Tasviriy san’at kompozitsiyaning shaxs ma’naviyatidagi o‘rni” monografiyasi xozirgi o‘zbek badiiy madaniyati, san’at tarixida, rangtasvirni dolzab muammolari, talim tarbiya estetikasini, o‘tishdagi muammolar va echimlarni ilmiy –amaliy tadqiqot asosida o‘rganilib yoritildi. Hozirgi kunda tasviriy san’at, halq amaliy san’ati yangi g‘oyaalar, tamoillari shaxs ma’naviyati rivojlanishida alohida o‘rniga egadir. Tasviriy san’at ijodiy qobilyaatni rivojlantirishda estetik tarbiyani o‘rni muximdir. Pedagog ijodkor o‘zligini bilishi, o‘z atrofidagi jamiyat,oila, san’at maktabi, inistitut,oliy ta’lim tarbiya metodikasini zamonaviy o‘qitish jarayonlari yoshlarni shakillanishi, shaxis barkamol bo‘lib kamol topishida muxim axamiyatga egadi.
Tasviriy san’at mutaxasis fanlari asosi qalamtasvir, rangtasvir kompozitsiya ijodiy tasvirlari tarixiy va xozirgi kun an’analari ruxida o‘z aksini topmoqda. Tasviriy san’at zamonaviy o‘qitishni uzliksiz ta’lim texnalogiyalarini nazariy san’atshunoslik nazariyasi va metadologiyasi pirintsiplari asosida taxlil etish, xozirgi kundagi dolzab mavzulardandir.Buyuk tasviriy san’at ustalar ijodiy kompozitsiyalar Evropa Italiya, Frantsiya, Germaniya, Ispaniya,O‘rta Sharq tadqiqotlari markazi,faoliyati misolida ko‘rsatilmoqda.Tasviriy san’at zamonaviy yo‘nalishlar falsafiy- estetik ijodkorlik tamoillari, omillariga yangicha yondoshish va tadqiqot tizimini xulosalar chiqarish dolzab muammoli mavzulardandir. Bugungi kunda dunyoda ilmiy faolyat erkinligiga sharoit yaratish,yangi an’analarni shakillantirish bilan birga ulmiy-amaliy nazariy san’atsunoslik asoslarini zamonaviy pedagogika o‘qitish ta’lim tarbiyaga yangi asar g‘olarni metodologiyasini nazariy taxlil etishga o‘rganish, dolzab vazifalardandir.
Tasviriy san’atini shaxs ma’naviyati, estetik tarbiyasini, ijodkorlikka tayorlash metodika yo‘llarini, rivojlantirish O‘zbekistonda tadbirkorlik va innovatsion g‘oyalarini qo‘llab-quvvatlash, investitsiyalar hamda ijtimoiy rivojlanish, ilm-fan va raqamli iqtisodni rivojlantirish, yoshlarni qo‘llab-quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash hamda inson manfaatlarini ta’minlash va mahallani mustahkamlash kabi ezgu maqsadlar qo‘yilgan.
Yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish:
Jismonan sog‘lom, ruhan va aqlan rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, Vatanga sodiq, qat’iy hayotiy nuqtai nazarga ega yoshlarni tarbiyalash, demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish jarayonida ularning ijtimoiy faolligini oshirish;
O‘zbekiston respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida
Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim, fan, innovatsiya va ilmiy-tadqiqotlar natijalarini tijoratlashtirish faoliyatining uzviy bog‘liqligini nazarda tutuvchi “Universitet 3.0” konsepsiyasini bosqichma-bosqich joriy etish;
Oliy ta’lim muassasalari professor-o‘qituvchilari, ilmiy izlanuvchilari, doktorantlari, bakalavriat va magistratura talabalarining yuqori impakt-faktorga ega nufuzli xalqaro ilmiy jurnallarda maqolalar chop etishi, maqolalarga iqtiboslik ko‘rsatkichlari oshishi, shuningdek respublika ilmiy jurnallarini xalqaro ilmiy-texnik ma’lumotlar bazasiga bosqichma-bosqich kiritilishini ta’minlash;
Talaba-yoshlar ta’lim-tarbiyasi uchun qo‘shimcha sharoitlar yaratishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni o‘z ichiga olgan beshta tashabbusni amaliyotga tatbiq etish;
Ma’naviy-ma’rifiy va tarbiyaviy ishlar ta’sirchanligini oshirish
Ma’naviy-ma’rifiy va tarbiyaviy ishlar ta’sirchanligini oshirish bo‘yicha quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi:
Talaba-yoshlar ta’lim-tarbiyasi uchun qo‘shimcha sharoitlar yaratishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni o‘z ichiga olgan beshta tashabbusni amaliyotga tatbiq etish, jumladan talaba-yoshlarni madaniyat va san’at, jismoniy tarbiya va sportga jalb qilish, ularning kompyuter va internet texnologiyalaridan foydalanish savodxonligini oshirish, kitobxonlikni keng targ‘ib qilish, talaba-qizlarning kasbiy ko‘nikmalarini rivojlantirish;
“Maktab -ma’naviyat va ma’rifat o‘chog‘i” konsepsiyasi doirasida oliy ta’lim muassasalarining umumta’lim maktablari bilan o‘quvchi-yoshlarni ma’naviy-ma’rifiy dunyoqarashini shakllantirish, huquqiy savodxonligini oshirish, kasbga yo‘naltirish va mustaqil hayotga tayyorlash kabi masalalarda mentorlik modeli asosida hamkorligini rivojlantirish.
Talaba-yoshlar ta’lim-tarbiyasi uchun qo‘shimcha sharoitlar yaratishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlarni o‘z ichiga olgan beshta tashabbus asosida rivojlantiriladi;
“Tasviriy san’at kompozitsiyaning shaxs ma’naviyatidagi o‘rni” monografiyasi turli texnologiyalar qo‘llashni, shaxsiy ko‘rgazmali asarlar g‘oyasini didaktik tamoil va printsiplar asosida olib borilishni o‘z ichiga oladi. Mustaqillik yillarida tasviriy san’at tarixida shaxs ma’naviyatidagi barkamollikni O‘zbekiston Badiiy Akademiyasida ijodkorlar uyushmasi a’zolarini ijodi, Farg‘ona vodiysi ijodkorlar uyushma a’zolari xamkorligida olib borilmoqda.
Yoshlar davlat dasturi asosida yillarga bag‘ishlangan tadbir va shaxsiy ko‘rgazmalar, Farg‘ona davlat universiteti iste’dodli yoshlarni ijodiy faolyatida o‘sta va shogirt an’analari asosida asarlarida milliy g‘oya ma’naviy madaniyatni yuuksaltirishidagi o‘rni va ahamiyati beqiyosdir. Farg‘ona viloyat uyushmasi ijodkorlari ijodida tasviriy san’atni tur va janrlari, xalq amaliy san’ati ko‘rgazma va tadbirlarni nishonlanishida o‘zgacha shaxs ma’naviyatini shakillantirilishi mujasam etilgan.
Vatanimiz mustaqilligi yillarida tasviriy san’at boshqa barcha sohalar kabi ta’limda innavatsion texnalogiyalarni takomillashtirish ham yangi-yangi ilmiy pedagogik ufiqlar sari intilishga chorlaydi. Yangicha dunyoqarash va mustaqillik yo‘lidagi taraqqiyot ta’lim-tarbiya borasidagi izlanishlar, ilmiy tadqiqotlar olib borishni o‘z ichiga olmoqda. Yoshlarni komil inson bo‘lish uchun ma’naviy pok tuyug‘larni tasviriy, san’at janrlarida go‘zalikni tasvirda aks etirish jarayonlari asar g‘oyasida qalban nozik tug‘ularni oddiy insonlarga nisbatan tez anglaydilar. San’at ijtimoyi ong maxsulidur. Tasviriy san’at janrlarida ranglarni terang anglash uni tasvirlash, borliqdagi go‘zallika nisaban o‘z fikir va g‘oyalar tamoyillarida obrazlar mujassam etiriladi. Ushbu ilmiy tadqiqot bu boradagi dastlabki ish bulib, O‘zbekiston tasviriy san’ati merosi an’analarini ilmiy pedagogik jihatdan o‘rgangan holda va zamonaviy talablar darajasida pedagog–rassomlarni shaxs ma’naviyatidagi o‘rniga qaratilgan. Shu boisi olib borilgan tadqiqot natijasi O‘zbekiston tasviriy san’ati tarixida zamonaviy namunalariga jiddiy yondoshib o‘rganilishini ham taqozo etmoqda. Bullar qo‘ydagilardir.