Ro‘zixon djalilova tasviriy san’at kompozitsiyaning shaxs ma’naviyatidagi o‘rni

Shohimardon-Yardan	1890	1909	1917	1925
1926
Aholi	461	1818	1151	721	424
Millati	Tojiklar	Sartlar	Oʻzbeklar	Oʻzbeklar	Oʻzbeklar

Tasviriy san’at malakaviy amaliyot. Farg‘ona viloyati oddiy insonlar xam xar yili bir marta bulsa guzal va chiroyli tog‘ manzaralini tomosha qilishga intiladi.ira 1970-1976 yillar. Men eshlik chog‘larimda xar yili mahala ayollari, oilam bilan bilan dam olishga borganmiz. Meni mussavira bulishim bejiz emasdir. Chunki chiroyli joylarni kurganda, oddiy insonlar xam tasvirlagisi keladi. 1 kurs talabasi edim.1993yili inistitut 4kurs rangtasvir yunalishi malakaviy amaliyotiga birga borganmiz talabalari bilan. Chiroyli va tasirli xolatlarni tez tasvirlab 30 ta asar tasvirlaganman. Akvarel, moyli buyoq, Zeboopa bilan birga ishlaganman. 2010 yili olam dadam jiyanim bilan birga borganman. Yordon soylarin bir xafta davoldida utirim maroqli va salqin xovo oldida tasvirlab silqin xovodan chuqur tasurot tasvir markazidan joy oldi.
2023yil yozni yaxshi utkazish, dam olish maqsadida chiroyli va salqin joylarga,Farg‘ona, Namangan, Andilon rassomlar sayoxati 2023yil tabiyatga plenerga tasvirlash rejalashtirildi.
Va manzarali xolatlarni tasviraash uchun ilmiy amali mashiqlar rangtasvir, qalamtasvir kompozisiyalar tasvirlanildi. Mussavira R Jalilova tasvirlash xolatlarini xar bir rassom sezishi, xis qilish, dunyo bilan uzviy tabiyat xolatlarini uzgarish tasurotida fikirlarini maqolada yoritdi,
Malika Vidyo intrvyu, va taqdimotlar tayorladi, L Semizorova Umumir rassomlar xayotiga kerak bulgan xar kundagi yashash sharoyitimiz xamda qanday ishlarni amalga oshirishimi kabi rejalar kelajak talaba yoshlarni o‘qitishda malaka kunikma,tassavur oladi, ranglar kompozisiyalarimizi qarab urganishadi. Yangi va xozirgi kun uchun chiroyli tasvirlanilgan daqiqali etyudlar kam,yuqligu uchun eng dolzabdur. Biznin tisvirlagan asarlarimi uchun dolzab va muammoli vazifa echimidir.Chunki yangi asar doim yangicha ta’sir etadi. Manzarali (peyzaj) – ma'lum bir joyning tasviri. Manzarada tabiat tasviri - dengizning ko‘rinishi, daraxtzorlar, qir-adirlar, shahar va qishloqlarning qiyofasi, umuman turli joylarning tasviri orqali kishining xis-tuyg‘ulari badiiy obrazlarda ifodalanadi.
O‘zbekiston Shaxmardon tog‘larini, qishloq fazoviy ranglar xolatini tarixdan ma’lumki musavvirlar asarlari orqali tasavvur etamiz, Xar bir rassom, .amaliy ma’shg‘ulot ,mashqlar davomida ilmiy sintez qilish, ozida shakillantirish yuzaga keladi. Tasviriy san’at musavvir degani -rangtasvir va grafika turida ijod qiluvchi pedagog mutaxasslardir.
Ular dunyodagi voqiya xodisa, xolat kurinishlarni oz’ qarashi, kuzatish, fikir, xis tuyg‘u orqali badiiy obraz, shakil, xajimga soya,yoruqlik, tushuvchi soya, shula va kurinishlarni, ongida qayta ishlash kabi tuyg‘uni matoga, qog‘ozga aks etiradi. Turli texnalogiya ashyolarni, janr, turlar tasviri, rangtasvir qalamtasvirni qullagan xolda tasvirlaydi. Rassom uchun tasvirlash jarayoniga kerak bulgan ashyolarni xozirgi kunda kup yosh pedagoglar uchun muammdir uning echimi o‘zizga kerakli bulban narsalar uchun xech qachon pulizni ayamang. Chunki siz ilim urganishiz uchun sarflaysiz, oz’iz uchun bir umir izIanish, dunyoni estetik-ma’naviy xis qilish, falsafiy fikirlarni rivojlantirasiz bilish uchun, izlanaziz keraklini unitmang. Tabiyatga chiqanizda qulaylik yaratish ushun maxsus etyudnik rassomning ish qurollari va materiallarini solib yuradigan qutisi. Unda mo‘yqalam, bo‘yoq, qog‘oz, karton va boshqa shu kabilar saqlanadi. Etyudnik rassomga manzara, portret, etyud ishlaganda molьbert vazifasini ham o‘taydi. Tasvirlashni boshlang‘ich qismi qoralama - qora qalam, retushь, ko‘mir, sous, sangina kabi ish qurollari bilan tez va qisqa vaqg davomida bajariladigan xomaki rasm, orqali boshlaysiz. Tasviriy san’at asarni boshlanishi etyud - bu so‘z frantsuz tilidan olingan bo‘lib, "mashq qilish" ma'nosini an glatadi. Etyud rassomni kelajakda biror asar yaratishida, dastlabki tayyorgarlik bosqichidir. U tasviriy san'atning deyarli barcha janrlarida ishlatiladi. Bir surat uchun ko‘plab etyudlar ishlanishi mumkin. 1000, 600, 100, 10 lab etyudlar orqali urganamiz va dunyo miqyosidagi chiroyli badiiy asarni matiga tasvirlash kabi kompozisiyalar yuzaga keladi.
Badiiy asar dunyoga tanilgani rassomlar rus rassomi A Ivanov, K Bryulov, I E.Repin, uzbekiston M Nabiev, rahim ahmedom, O‘ Tansiqboev va boshqa xozirgi kunda ko‘plab rassomlarni misol keltirish imiz mumkin.
Qalamtasvir, rangtasvir kompozisiya tasvirlari yosh talabadan kup izlanisga urganishi muximdir, Qulizdagi qalam va kistni birovga bermasdan tasvirlash kabi xisiyotni uzingizda rivojlantirishga urgatishimiz kerak. Amali mashg‘ulot xonada olgan bilimimizi, malakaviy amaliyot, ya’ni plener - frantsuz tilidan olingan bo‘lib, "ochiq joy, keng ko‘rinish" ma'nolarini anglatadi. Ko‘pincha rassomlar o‘z asarlari uchun etyud, qoralama, ranglamalarni plenerda bajaradilar. Ochiq havoda etyud, qoralama ranglamalar ishlashdan maqsad kunduzgi tabiat va boshqa ob'ektlarning shakllari, ranglari haqida aniq tasavvur hosil etishdan iboratdir. Manzara ko‘rinishlari, panorama- yunon tilidan olingan bo‘lib, "ko‘rinish" ma'nosini anglatadi. Panoramada suratlar aylana, yarim aylana shaklidagi uzun devorga ishlanadi. Shuningdek, unda ro‘y berayotgan voqea haqida to‘liq tasavvur hosil qilish maqsadida surat oldiga butafor tasvirlar, uy paketlari, odam, hayvon, tabiat shakllari joylashtiriladi. Panoramalarni tomoshabinlar zaldagi maxsus ajratilgan joydan turib kuzatadilar.Tasvirni birinchi, ikkinchi, uchinchi, turtinchi uzaq masofada, rang tasvirni orqaga intaluvchi ranglar- ranglar doirasida kuzatuvchi e'tiborini o‘ziga tortmaydigan ranglarni qullash, Ular asosan sovuq ranglar zangori, havorang, yashil, binafsha kabi ranglardan foydalanish mumkin.
Biz kuzatyotib tog‘ manzarasi, tasvirida daryo shovullab toshdan – toshga urilib, yoqimli shabada taratib, oqib turar edi. Tog‘ yonbag‘ridagi archazordan ham tus olgani o‘sha eski zamonidan qolgan nursiz, pastqam binolar. Shahar markazida boshida qushlar davra qurgan, haykali kurinishi rassomni tasurot uyg‘otdi, ilxomlantirdi. Tasvirlash jarayonida ranglarni palitiraga tayorlab, qo‘shimcha ranglar - asosiy ranglar hisoblangan qizil, sariq, zangori, shuningdek, oq va qora ranglardan tashqari barcha ranglar.Sovuq ranglar - o‘z rang tuslarining ko‘rinishi bilan kishilarda sovuq taassurotlarni uyg‘otuvchi moviy, havo rang, zangori, binafsha ranglar tayorlab olinadi.Ish qisqa Ranglama - qisqa vaqg ichida bo‘yoqlar bilan ishlanadigan xomaki rasm.dan boshlaniladi.Asarni, ranglar toni - bu ularning och-to‘qligi darajasini,panglar toni bo‘yoqlarning tarkibidagi eritmaning oz yoki ko‘pligiga qarab belgilanadi. To‘q ranglar - qora, zangori, binafsha bo‘lsa, och ranglar - oq, pushti, havorangdan iborat bo‘ladi.
Rang tusi - bu birgina rangni bir necha darajasidagi bir-biridan farq qiluvchi sifatlaridir. Masalan qizil, sariq, yashil, zangori kabilar rang hisoblanadi. Qizil rangning esa qirmizi, pushti, lolaro‘y, gulgun kabi tuslari ham bor. Yoki zangori rangning havorang, moviy, lojuvard tuslari bo‘ladi. Manzara tasvirini tasvirlashda Rang to‘yiimliligi - bo‘yoqlarni yorqinligini bildiradi. Qorishmada qo‘l rang qanchalik kam bo‘lsa, u shunchalik to‘yimli va yorqin, kulrang ko‘p bo‘lsa aksincha, shunchalik to‘yinmagan bo‘ladi.
Erta ton manzarasini tasvirlashga ertalab toqqa tasvirlashga chiaqdik. Farg‘ona rassomlari osmon bulitlar orasidan quyosh sekin asta chiqa boshladi. Baland tog‘lar ortidan quyosh chiqishi ranglar spektri - "spekgr" so‘zi lotin tilidan olingan bo‘lib, "tasavvur" ma'nosini anglatadi. Spektrning boshqa turlari kabi optik turi ham bor. Optik spektrda oddiy quyosh nurini linzadan o‘tkazilganda oyna uni turli -qizil, sariq, zangori, yashil va boshqa ranglarga ajratib beradi. Bu hodisa "ranglar spektri" deb ataladi. Ranglar spektrini tabiatda yomg‘irdan so‘ng osmonda paydo bo‘ladigan kamalakda ham ko‘rish mumkin.
Rassom rangtasvirni tasvirlashdan oldin rangshunoslik hayotda va san'atda ranglarning kishilar kayfiyatiga, ularning his-tuyg‘ulariga ta'sirini o‘rganadigan fan Rangshunoslik sanoat, meditsina muammolari bilan ham shug‘ullan, bilimga ega bulishi kerak. Rassom tasviriy san'atda rangshunoslik fani ranglar yordamida tasviriy obrazlar yaratish, ularning ifodaviyligini oshirish uchun o‘z asarida tasvirlaydi. Rang (havo) perspektivasi - real borliqdan narsa va hodisalarning ranglarida qish ko‘zidan uzoqlashgan sari ro‘y beradigan o‘zgarishlardir. Rang perspekgivasi tufayli ularning ranglari (havo, chang, tuman ta'sirida) o‘zining haqiqiy tusini yo‘qotadi.
Maxoratli rangtasvir rassomlar o‘z asarini tasvirlashda ranglar garmoniyasi dan foydalaniladi "garmoniya" so‘zi yunon tilidan olingan bo‘lib, "bog‘lanish, uyg‘unlik" ma'nolarini anglatadi. Rangtasvir suratlarda ishlatiltan turli ranglar bir-biri bilan uzviy bog‘lansa, hamohang bo‘lsa, ular ranglar garmoniyasini tashkil etadi. Aksincha, ranglar bir-birlarini inkor etsa, bir-birlari bilan bog‘lanmasa disgarmoniyani keltirib chiqaradi. Rassomlar manzara tasvirlari ranglar qarama-qarshiligi (kontrast ranglar) - rangtasvir suvratlarda ishlatiladigan ranglarni bir-birlariga teskari turlari bor. Ular och va to‘q, iliq va sovuq, shaffof va kir, yorqin va xira ranglardir. Ular qarama-qarshi ranglar deb hisoblanadi. Ikki qarama-qarshi rang yonma-yon qo‘yilganda ularning birining yorqinligi kuchayadi, ikkinchisiniki esa susayadi. Bu holat ranglar qarama-qarshligi yoki kontrast deyiladi. Asaryb nasirchan chiqishiga yordam beradi, Xayot lavxa, xolatlarga qarab, maishiy (turmush) janr- deb kishilarning kundalik hayoti, turmushi, mexnatini aks ettiruvchi tasviriy san'at janri asosida kuplab asarlar tasvirlanildi.
2023 yil 08 Yordon manzaralari Farg‘ona, Namahgan, andijon rassomlarini asarlari bir-biriga uxshamas manera - tasviriy san'atda rassom o‘zigagina xos ish uslubiga egaligini Shaxmardon,Yordon kurinish xolatlari mater klasslar utkazildi.
Xar bir mussavi, rassom ustalardan Farg‘ona R Djalilova, o‘zbek ayollar, Ariq suv manzarasi, akvarel texnalogiyasini qulladi,Kul kubon, Tong, manzarali turli akvarel, guash, moy buyoq texnalogiyasini maxorat bilan tasvirladi. G‘ Boltaeb, M , Boltaeb, L Semizorova ijodiy uyushma bulim boshlig‘I, I Batova, Namangan, Latifaka, Ahmedov Muxammaatsoliaka Andijon Murod akalar , Fotogirig Vladiik 10 kun davomida Yordon kurinish va xolatlarni ilmiy tadqiqot asosida kuzatib, izlanib tasvirladilar, ularni tez tasvirlari bir birinika uxshmaydi. 30 minutli 3-4 soatda bita kurinish tasviri yakunlaniladi.
Tog‘ kurinishlari tez xolati uzgarishi sizni tez tashvirlashga urgatadi. Uzizda palitra rang boyligi tozalaniladi.Chqir toza xovo nafasini kartinaga tasvir orqali tushirasiz. Nafas olishiz asarda kurinadi, emosiyanal tasurot olasiz, ma’naviy tomoshabinga xam tasir e’tuvch ranglar yorqinligi sezilarli yorqin etirasiz.Shaxmardon oq. Kuk suvi malla - rang nomi, limon mevasining och tusi. Marinizm janri (Dengiznavislik) - deb dengiz, daryo ko‘rinishlarini va u yerdagi voqea-hodisalarni tasvirlovchi janrga aytiladi. Tasviriy san’at rangtasvir qalamtasvir kompozisiyani malakaviy amaliyot muammo va echimlarinilani tasvirlash, ilmiy izlash orqali bartaraf qilish mumkin.Yoshlar tasvirlanilgan ishlarni kuzatib uzlariga kunikma xosil qiladi, urganadi uziga kerakli xulosa chiaradi, tabiyatga qarab tasvirlash kerakligini tushinadi.Natura xaqiqiy maktab vazifasini utaydi, kup taniqli rasomlarimiz o‘z fikirlarida tasdiqlagan. O‘.Tansikboev ijodiy izlanishi misolida xam kurishimiz mumkin. Chunki, dengiz, osmon va kengli bepoyonligi, koloritning jozibadorligi, mayinligi kishini o‘ziga tortadi. Manzarada suv, chul, tog‘ va fazo yirik xamda umumlashgan xolda berilganligi sababli asar nixoyatda salobatli ko‘rinadi. "Tog‘dagi qishloq, manzaralar. Asar tik xoldagi kompozisiyadan iborat. Unda Respublikamizning go‘zal qishlokdaridan biridagi kechki payt tasvirlangan. O‘zoklarda yastanib yotgan moviy tog‘lar, chiroqlarini endigina yoqqan xonadoilar, qishloq yonidan oqib o‘tgan soy, kishllar va bolalar ko‘zga tashlanadi Kishilar va bolalar tasviri manzaraga xamoxang tarzda unga xayotiylik bag‘ishlaydi. Suratdan ko‘rinib turibdiki, kech kirib, okshom tushgan va tog‘ cho‘qqilari-yu, qoyali toshlarni tun o‘z qa'riga tortmoqda.
Tepaliklardan tushib kelayotgan qo‘larning ma'rashi, soyning shuvillashi, chigirtkalarning chirillashi eshtilayotgandek tuyuladi. Kechki yog‘du bag‘rida, uning zavqini tortayotgan bolalar tasviri, u yer, bu yerlarda ko‘zga tashlanadi. Kech kirib, viqorli tog‘lar orqasiga kuyosh berkingan, uning o‘rniga oy chiqmoqda.
Tepaliklardan tushib kelayotgan qo‘larning ma'rashi, soyning shuvillashi, chigirtkalarning chirillashi eshtilayotgandek tuyuladi. Kechki yog‘du bag‘rida, uning zavqini tortayotgan bolalar tasviri, u yer, bu yerlarda ko‘zga tashlanadi. Kech kirib, viqorli tog‘lar orqasiga kuyosh berkingan, uning o‘rniga oy chiqmoqda. Rassom "Toq yuli", "Tog‘da", kabi biri-biridan jozibali asarlar yaratdi. "Kuz tongi","Mening qushig‘im", kabi asarlari esa rassom ijodining chuqqilari bo‘lib koldi ijodiga xos xususiyatlar egadir.
Farg‘ona rassomlari manzaradagi g‘oyalar.
I Batova zamonaviy rasom ranglarni qurqmay yorqin ton asarini tasvirladi.
R Djalilova, “Yordon soy” , “Tikuvch ayollar”, “Yordon quyosh botishi”, «Kul kibon» xayot yoz salqin suv odamlar lotkani minib maroqli dam olayotgan inson obrazi kompozisiya markazida ona farzandlarini o‘qish, uydagi uglini uqish va ishga kiritish muammolarida dam olib Dilfuzaxonni skamekada utirib uychan xolati rangtasvirda aks etgan.
Yonidagi yosh qiz kulda maroqli chumilyotgan dugonasiga va yigutuga boqishi ranglarni yorqinligi yoshlarni erkin nafas olishi xarakati, asarlar mayin, ranglar realistic yunalish va zamonaviy yorqin kolariti uzaro uyg‘unlashayotganligi, uzoq va yaqin kurinish xolati, kompozisaga mazmunli falsafiy xayot odamlar xarakatidan yanada yaxshi yashash uchun xarakat dinamikasini kuramiz.
“O‘zbek milliy kurpa tikuvchi ayollar”, obrazi
“Yordon soy” inson va soy suv muxim manba undan zavqlanish,dam olish, kuk suv inson qalbidagi guzal tuyg‘ularga ilxom bag‘ishlaydi. Uni pok tuyg‘ulari asosida jilvalantirh adi. Suvni toshlarga urilib oqishi xayot yulini qaytmasdan kurashib topib oqishi yulldagi tusuqlikni yengub urilib oqishi kelajakka ishonish, yulida oqim sari ketishi xayotini mayini baxtli saodatli o‘tkazish kab g‘oyani, ilgom olish tuyg‘ulari quygan musavira uzgacha qarashi asar tasvirini jozibali tasirchan ilxom olish, ma’naviy –estetik ranglar yoz yam yashil, kuk suv, tiniq qalblarni kutarinki dam olishga chorlaydi. Ollox borliqni Insonlar salomatligi uchun xizmat qilishi uchun yaratgan. Uning asrab avaylash odamlar qulidadir, degan- «tabiat va xayot” asarni falsafiy maqsadidir. Yordon Jannat makon ulkadir.
G‘ Boltaeb Yordon soy , Kul kibon, Yordon quyosh botishi, M , Boltaeb Erta tong Erta tong, Kul kibon,Soy,qishloq kurinishlari tezlikda shijoat va g‘ayrati asar rang kalariti realistic,va zamonaviy rangtasvir yunalishi maroq va ilxom ila tasvirlagani asar g‘oyasida sezilarli tasurot oladi inson.
Latifaka moviy osmmon bulitlar uzgarishi , Tong, Daraxt , Toshlar, Anxor soy suvlarini uzgacha aniqlik berib tasvirlash,xar birini burtma rang koloritini quyuq mastixin uzida aks etirish, rassom rang va tasvirni yanada xis va nafas uyg‘unligi birligida tasurotini tsvirda jonli ifodalash va tasvirlaydi.
Ahmedov Muxammaatsoliaka Yorilan don soy, tog‘ kurinishlari o‘zgacha rang kalariti uta uziga xoslik daraxt, toshlar, utlar, suv, soyni jonli burtirilgan mazoklarda tasvrlidi. Andijon Murod akalar asarlari ertak, afsonlrga xos bulgan ranglar yorqinligi yoruq zamonaviy yunalishlar kompozisiyasi qullaganligi, dunyo va uzgach tabiyatni sexirli uzgarishi uning rantasvirida nomoyon etgan.
Farg‘ona vodiy manzarachi rassomlar tinmay kechasi, kunduz tinmay shijoat ila ona-Vatanga muxabbat, uni ulug‘lashi guzal takrolanmaydigon ranglar mutanosibligida «Yordon erta tong”, “Yordon kun botishi”, “Yordon adet” anxor, soy, qishloq, osmonni bulitlar orasida, moviy ranglar, daraxtlar orasida quyosh nurini barglarga urilib, ranglar tovlanishidan yanada yashil-utlar yal, tuslanib o‘zgarisgi, yoz kurinishini rangbarang mevalari, tuslanishi xolatlarini manzarali kurinishlarni tasirladilar.
Rassomlar asarlarida tabiatni keng kamrovli va osmono‘par tog‘lar, uzog‘darga ketgan ilonizi yo‘llar, moviy osmon, ko‘k bilan tutashib ketadigan go‘zal xayotiy manzaralar tasvirlanadi. Ayrim xollarda, kishilar tasvirlari xam yorqin ranglarda ifodalanadi. Sharq xalqlari san'at muzeyi, O‘zbekistan san'ati muzeylaridan o‘rin olgan. Manzara janrida ijod qilib, san'atimiz tarixida uchmas iz qoldirgan musavvirlar .
Xulosa. Tasviriy san’at Shohimardon madaniyat rangtasvir, qalamtasvir kompozisiyalar tasviriy asaarlari tasvirlash uchun eng, malakaviy amaliyot muammo va echimlari x ozigi kunda kup rassomlar ya’ni ish quroli, mastexin yunoncha so‘z bo‘lib, bu ko‘pincha rangtasvirchi rassomlar foydalanadigan ish quroli nomidir. U andavaga o‘xshash shaklda yasaladi va suratga noto‘g‘ri qo‘yilgan, politradagi keraksiz moybo‘yoqlarni sidirib tashlashda ishlatiladi.Rassomlar oldingi qisimni yanada buttirib tasvirlashda mastixindan foydalaniib, gullar, utlar, darat barglari suv tulqini, bulitni aylanib o‘zgarishlarni tezda ranlarni bir biriga aralashtirib tassvrlashi mazok texnalogiyasi asosida tasvilagani etyudlarda kurinib turupti.
Tasviri san’at tez ranttasvirlar, rassom rangni quyuq kop, ishlatishi xam ularni ichki tuyg‘ulari, segisi, qul xarakati kartinani yanada xarakatini buyoq mazoklari orqali seziladi. Tabiat kurinishi ichki xayratlanishga tasir etadi butun vujudimiz diqatimiz borliq tasvirini kartinada namoyon etadi.Tasvirlanilgan asarlar kotta xajimda matoga tasvirlaniladi.Buyuk rassomlar ijodi yoshlar malakaviy amaliyotini urganishida kunikma vazivasini utaydi. Uo‘z asarlari O‘zbekistonning go‘zalligini, uning jozibasini ko‘yladi. Rassomlar asarlari yana o‘zoq yillar bizni va kelajak avlod larni xam Vatanga muxabbat, go‘zallikdan zavqlanishga chorlab turishi shubxasiz.