1. MAHİYYƏT və
TƏZAHÜR
I
F
ə
ls
ə
f
ə
–
Varlığın Mahiyyəti haqqında Fikirdir.
Varlığın Mahiyyə
ti – Mütl
əqdir, Əbə
didir, Sonsuzdur, Kamildir.
T
ə
zahürü – nisbidir, ölümlüdür, keçicidir, qeyri-kamildir.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
nisbiy
ə
, keçiciy
ə
, maddiy
ə
ə
saslanan Materializm
vasit
ə
siyl
ə
Mahiyy
ə
ti d
ə
rk etm
ə
k olmaz – T
ə
zahürü d
ə
rk etm
ə
k olar.
İdealizm
vasit
ə
siyl
ə
d
ə
Mahiyy
ə
t d
ə
rk olunmaz, çünki Mahiyy
ə
t
ə
qliyy
ə
t
ə
b
ə
rab
ə
r deyil, ondan h
ə
dsiz d
ə
r
ə
c
ə
d
ə
böyük, yüks
ə
k v
ə
qüdr
ə
tlidir. F
ə
ls
ə
fi c
ə
r
əyanların heç biriylə
Mahiyy
ə
t d
ə
rk olunmaz.
Mahiyy
əti yalnız Ruhani İ
drak d
ə
rk ed
ə
bil
ə
r.
F
ə
ls
ə
f
ə
nin
ə
sas m
ə
s
ə
l
ə
si – Madd
iyyatın (materiyanın) Şüura
münasib
ə
ti deyil, T
ə
zahürün Mahiyy
ə
t
ə
münasib
ə
tidir.
T
ə
zahür – Mahiyy
ə
t
ə
b
ə
rab
ə
r olmur, gerç
ə
klikd
ə
Mahiyy
ə
t özünd
ə
n
aşağı, kiçik, mə
hdud t
ə
zahür edir.
Dünya, H
əyat, İnsan gerçə
klikd
ə
özl
ə
rind
ə
n balaca görünürl
ə
r.
Gerç
ə
k hadis
ə
l
ə
rin
ə
n kamili bel
ə, Dünyanın Mahiyyə
tini tam ifad
ə
ed
ə
bilmir, H
əyatın Mahiyyə
tini tam ifad
ə
ed
ə
bilmir, İnsanın Mahiyyə
tini
tam ifad
ə
ed
ə
bilmir.
Buna gör
ə
d
ə
bizi
ə
hat
ə
ed
ə
n Dünya, H
əyat, İnsanlar öz
Mahiyy
ə
tl
ə
rind
ə
n
ə
skikdirl
ə
r.
Dünyanın Mahiyyə
tini d
ə
rk etm
ə
k üçün T
ə
zahürd
ə
n k
ənara çıxmaq
lazımdır.
H
əyatın Mahiyyə
tini d
ə
rk etm
ə
k üçün T
ə
zahürd
ə
n k
ənara çıxmaq
lazımdır.
İnsanın Mahiy
y
ə
tini d
ə
rk etm
ə
k üçün T
ə
zahürd
ə
n k
ənara çıxmaq
lazımdır.
T
ə
zahürl
ə
kifay
ə
tl
ə
n
ə
n, T
ə
zahür
ə
qapılıb qalan Fə
ls
ə
f
ə
– F
ə
ls
ə
f
ə
deyil.
Bu nöqteyi-n
ə
z
ə
rd
ə
n, materializmi
ə
sil m
ə
nada f
ə
ls
ə
f
ə
saymaq
olmaz.
İdealizm
– Mahiyy
ə
ti T
ə
zahürl
ə
eynil
əşdirmir, ancaq onu ə
qliyy
ə
tl
ə
m
əhdudlaşdırır.
F
ə
ls
ə
fi Fikir – bu c
ə
r
əyanların hə
r ikisind
ən artıqdır, böyük
dür,
yüks
ə
kdir.
H
ə
min c
ə
r
ə
yanlar F
ə
ls
ə
f
ə
y
ə
b
ə
rab
ə
r deyil.
Mahiyy
ə
ti d
ə
rk ed
ə
n F
ə
ls
ə
f
ə
– Mütl
ə
qi d
ə
rk ed
ə
n F
ə
ls
ə
f
ə
olur.
166
II
Var olmaq – Mahiyy
ə
t
ə
b
ə
rab
ər olmaqdır.
Mahiyy
ə
t Gerç
ə
klikd
ə
tam Olmur.
O, gerç
əkliyin imkanlarından artıqdır.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
olan (gerç
ə
klik)
ə
slind
ə
Olm
ayandır.
Olmayan – y
ə
ni Mahiyy
ə
t –
ə
slind
ə
olandır.
Y
ə
ni gerç
ə
klik olur, ancaq olmur.
Mahiyy
ə
t – Olmur, ancaq olur.
III
Mahiyy
ə
t gerç
ə
kliy
ə
– nisbiy
ə
b
ə
rab
ər olsaydı,
Dünya, H
ə
yat, B
əşə
r
tez bir vaxtda bit
ərdi, qurtarardı, məhv olardı.
Mahiyy
ə
t, Mütl
ə
q
ə
b
ə
rab
ə
rdir.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
o bitmir, qurtarmır, mə
hv olmur.
IV
Mahiyy
ə
t gerç
ə
kliy
ə
– qeyri-kamil
ə
b
ə
rab
ər olsaydı,
Dünya, H
ə
yat,
B
əşə
r naqislikd
ə
ilişib qalardı.
Mahiyy
ə
t – Mütl
ə
q
ə
b
ə
rab
ə
rdir.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
Dünya, H
ə
yat,
İ
nsan naqislikd
ə
ilişib qalmır,
kamilliy
ə
can atır.
V
Mahiyy
ə
t gerç
ə
kliy
ə
– sonluya b
ə
rab
ər olsaydı, D
ünya, H
ə
yat, B
əşə
r
sonluda dayanıb qalardı.
Mahiyy
ə
t – Mütl
ə
q
ə
b
ə
rab
ə
rdir.
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
dünya, h
ə
yat, b
əşər sonluda dayanıb qalmır,
sonsuzluğa can atır.
2. İMKAN və
GERÇƏKLİK
Gerç
ə
klik –
İmkandan mə
hduddur.
İmkan
– gerç
ə
klikd
ən genişdir.
Dünya, H
ə
yat,
İ
nsan – gerç
ə
klikd
ə
öz imkanlarına bə
rab
ə
r olmurlar.
Olan h
əmişə
ola bil
ə
c
ə
kd
ə
n az olur.
Dünya gerç
ə
klikd
ə
öz Düny
ə
viliyin
ə
heç vaxt tam çatmır.
H
ə
yat gerç
ə
klikd
ə
öz H
ə
yatiliyin
ə
heç vaxt t
am çatmır.
İnsan gerçə
klikd
ə
öz İnsaniliyinə
heç vaxt tam çatmır.
Dünya, İnsan, Hə
yat h
əmişə
gerç
ə
klikd
ən artıq olur.
3. AZADLIQ v
ə
ZƏRURİYYƏT
Z
ə
ruriyy
ə
t – H
ə
yata gerç
ə
kliyin gözüyl
ə
baxmaqdır.
Azadlıq
– H
ə
yata Mahiyy
ə
tin gözüyl
ə
baxmaqdır.
167
Bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
z
ə
ruriyy
ə
t –
imkansızlıqdır.
Azadlıq
– z
ə
ruriyy
ə
ti r
ə
dd etm
ə
kl
ə
imkansızlığı rə
dd edir.
Gerç
ə
kliyin m
ə
ntiqind
ə
A
zadlığa yer yoxdur.
Çünki gerç
əklik Olanı tə
sdiq edir, A
zadlıq isə
ola bil
ə
c
ə
yin, Mahiyy
ə
t
etibariyl
ə
olmalının mə
ntiqin
ə
əsaslanır.
Azadlıq
– z
ə
ruriyy
ə
tin ölçüsünü, q
ə
na
ə
tini, t
ə
s
ə
vvürl
ə
rini alt-üst
el
ə
yir.
Azadlıq
– Gerç
əkliyi sarsıdır.
“Azadlıq
– d
ərk olunmuş zə
ruriyy
ə
tdir” –
fikri yanlışdır.
“Azadlıq
– r
ədd olunmuş zə
ruriyy
ə
tdir” –
fikri doğrudur.
Azadlıq
– z
ə
ruriyy
ə
ti mane
ə
kimi n
ə
z
ə
r
ə
alır.
Z
ə
ruriyy
ə
t A
zadlığa havadar olmur.
“Z
ə
ruriyy
ə
t olmayan yerd
ə
– A
zadlıq yoxdur”
–
iddiası
qorxaqların tə
skinliyidir.
Azadlıq
qeyri-z
ə
ruri hadis
ə
kimi yaranır,
z
ə
ruriyy
ə
tin
ə
leyhin
ə
yaranır,
z
ə
ruriyy
əti taxtdan salır, zə
ruriyy
ətin taxtına yiyə
l
ə
nir.
Z
ə
ruriyy
ə
t A
zadlığa tə
slim olur.
4. NƏTİCƏ və
SƏBƏB
N
ə
tic
ə
S
ə
b
ə
bd
ə
n tör
ə
yirs
ə
d
ə
– S
ə
b
ə
b
ə
tabe olmur.
N
ə
tic
ə
yl
ə
S
ə
b
əb arasında Kölə
–
Ağa münasibə
tl
ə
ri yoxdur.
S
ə
b
ə
biyy
ə
t Amirliyi –
Xurafatdır.
N
ə
tic
ə
S
ə
b
ə
b
ə
zidd çıxa bilə
r.
N
ə
tic
ə
S
ə
b
ə
bi t
əə
ccübl
ə
ndir
ə
bil
ə
r.
“S
ə
b
ə
bin labüd n
ə
tic
əsi” anlayışı
–
fatalizmin qalığıdır.
N
ə
tic
ə
S
ə
b
ə
biyy
ə
t m
ə
ntiqini çox hallarda pozur.
Dünya S
ə
b
əbin yaratdığı dünya yox, nə
tic
ə
nin tör
ə
tdiyi dünya olur.
5. TƏSADÜF və
QANUNAUYĞUNLUQ
T
ə
sadüf –
qanunauyğunluğun ifadə
si yox, t
ə
sdi
qi yox, İnkarıdır.
T
ə
sadüf – sübut edir ki, D
ünya qanunauyğunluqlara sığmır.
T
ə
sadüf –
qanunauyğunluqların pozulmasıdır.
“Qanunauyğunluq
– h
ər şeydir; bu sə
b
ə
bd
ə
n d
ə
t
ə
sadüfün özü
d
ə
qanunauyğunluğun ifadə
sidir” – fikrind
ə
h
ə
qiq
ə
t yoxdur.
Ə
g
ə
r h
ə
yatda t
ə
sadüf mövcuddursa, dem
ə
li, Dünya qanunauy-
ğunluqlar mə
ng
ə
n
ə
sin
ə
salınmayıb.
T
ə
sadüf
əsasında qə
l
ə
b
ə
yarana bil
ə
r v
ə
bunun qanuna
uyğunluğa
aiddiyyatı olmaz.
T
ə
sadüf D
ünyanın qanunlardan artıq olduğunu sübut edir.
168
6. VƏHDƏT və
ZİDDİYYƏT
Ziddiyy
ə
t – V
ə
hd
ə
tin t
ə
sdiqi deyil –
inkarıdır.
Ziddiyy
ə
tli V
ə
hd
ət anlayışı
–
uydurmadır.
V
ə
hd
ə
t – ziddiyy
ə
tsizlik dem
ə
kdir.
Ziddiyy
ə
t – v
ə
hd
ə
tsizlikdir.
Gerç
ə
klik – v
ə
hd
ət tanımır, çünki ziddiyyə
tlidir.
Ziddiyy
ə
tl
ərin münaqişə
siyl
ə
s
ə
ciyy
ə
l
ə
n
ə
n c
ə
miyy
ə
t v
ə
hd
ə
td
ə
n
m
ə
hrum olan c
ə
miyy
ə
tdir.
“Əksliklə
rd
ə
n yaranan v
ə
hd
ət” anlayışı xurafatdır.
Ziddiyy
ə
tli olan Vahid ola bilm
ə
z.
Gerç
ə
klik Vahid deyil – çünki Ziddiyy
ə
tlidir.
Mahiyy
ə
t Vahiddir – çünki Ziddiyy
ə
tsizdir.
Yalnız bütöv olan
– Vahiddir.
7. SABİTLİK və
DƏYİŞKƏNLİK
Var olmaq –
ə
slind
ə
Sabit olmaqdır.
D
əyişkə
nlik – Özümsüzlükdür. Müxt
ə
lif M
ə
qamlarda müxt
ə
lif cür
olmaq – böyük m
ə
nada olmamaq dem
ə
kdir.
Bu baxımdan
– gerç
ə
klik var olmur.
Ə
sil m
ə
nada
İnsan yaşamır
–
İnsanlıq yaşayır.
Hadis
ə
yaşamır
–
tarixi gediş yaşayır.
“H
ər şey dəyişilirsə
” –
heç şey yaşamır!
“Eyni çaya iki d
ə
f
ə
girm
ə
k olmursa” – çay Yoxdur.
Yalnız dəyişmə
y
ən yaşayır.
8. MÜTLƏQ və
NİSBİ
Nisbi Xeyir –
Şə
rdir.
Nisbi Göz
ə
llik – Eyb
ə
c
ə
rlikdir.
Nisbi Saflıq
–
Günahdır
.
Nisbi H
ə
qiq
ə
t –
Yalandır.
Nisbi İnam
–
Şübhə
dir.
Nisbi T
ə
sdiq –
İnkardır.
Nisbi Ədalə
t – Zülmdür.
Nisbi S
ə
daq
ə
t – X
ə
yan
ə
tdir.
Nisbi M
ə
h
ə
bb
ə
t – Nifr
ə
tdir.
Nisbi Azadlıq
–
Ə
sar
ə
tdir.
Nisbi L
ə
yaq
ə
t – Q
ə
bah
ə
tdir.
Nisbi Müdriklik –
Naşılıqdır.
Nisbi Qeyr
ə
t – Qeyr
ə
tsizlikdir.
169
Nisbi Dostluq –
Düşmə
nçilikdir.
Nisbi M
ə
drlik – Müx
ə
nn
ə
tlikdir.
Nisbi Müst
ə
qillik – Köl
ə
likdir.
Nisbi Böyüklük – Kiçiklikdir.
Nisbi İdrak
–
İdraksızlıqdır.
Nisbi İstedad
–
İstedadsızlıqdır.
Nisbi Q
ə
l
ə
b
ə
– M
əğlubiyyə
tdir.
Nisbi Doğmalıq
–
Yadlıqdır.
Nisbi Hörm
ə
t – Hörm
ə
tsizlikdir.
Nisbi F
ə
dailik – F
ə
rarilikdir.
Gerç
ə
k olan – Var olmur.
Mütl
ə
q olan – Var olur.
9. MÜTLƏQ
FƏLSƏFƏSİ
Din – Mütl
əqi uydurur. Dünyanı yaradan, insan taleyini müə
yy
ə
n
ed
ə
n Allah –
Yalandır.
İdealizm
– Mütl
ə
q
i Əqliyyə
tl
ə
eynil
əşdirir, ə
slind
ə
is
ə
Ə
qliyy
ə
t Mütl
ə
q
deyil, çünki Ruha, Əbə
diy
ə
, Sonsuza, Kamil
ə
b
ə
rab
ə
r deyil.
Panteizm – T
ə
bi
ə
ti Mütl
ə
ql
əşdirir; ancaq Tə
bi
ə
t Mütl
ə
qin özü yox,
T
ə
zahürüdür.
Materializm – Mütl
ə
qi görmür, T
ə
zahürü – y
ə
ni nisbini, keçicini,
sonlunu, qeyri-kamili görür.
Mütl
əqi yalnız Ruhani İdrak də
rk etm
ə
y
ə
qadirdir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – Mütl
ə
q F
ə
ls
ə
f
ə
sidir, Mütl
ə
qi d
ə
rk ed
ə
n F
ə
ls
ə
f
ə
dir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – h
ə
m d
ə
İnsan Fə
ls
ə
f
ə
sidir, y
əni İnsanın Mütlə
q
Mahiyy
əti haqqında tə
limdir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – h
ə
m d
ə
M
ə
n
ə
viyyat F
ə
ls
ə
f
əsidir, İnsanın Özünə
çatması haqqında tə
limdir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – h
ə
m d
ə
İdrak Fə
ls
ə
f
əsidir, Ruhani İdrak haqqında
t
ə
limdir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – h
ə
m d
ə
C
ə
miyy
ə
t F
ə
ls
ə
f
ə
sidir, Ruhani Dövl
ə
t
haqqında tə
limdir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – n
ə
materializmdir, n
ə
d
ə
idealizm.
O, Dünyaya Ruhun gözüyl
ə
baxmaqdır.
Ruh anlayışında Xurafat yoxdur.
Ruh – Mütl
əqin İnsanda ifadə
sidir.
M
ə
n
əviyyatın yaradıcısıdır, Hə
qiq
ətin, Ədalətin carçısıdır, hə
m
d
ə
Z
ə
kadan yüks
ə
k
İ
drak növüdür; Mütl
ə
qi, Sonsuzu,
Ə
b
ə
dini,
Kamili d
ə
rk ed
ə
n Qüdr
ə
tdir.
170
Din Ruhdan öz m
ə
qs
ə
di üçün istifad
ə
etm
ə
y
ə
çalışır, ancaq Ruh
–
dinin m
ə
hsulu deyil!
Ruh – insaniliyin t
ə
sdiqidir.
Müasir hakim F
ə
ls
ə
f
ə
–
Dini aradan qaldıra bilmir, çünki Mütlə
qi
r
ə
dd edir, bu s
ə
b
ə
bd
ə
n d
ə
F
ə
ls
əfi İnam yarada bilmir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si –
Dini aradan qaldıra bilə
r, çünki Mütl
ə
qi t
ə
sdiq edir,
F
ə
ls
əfi İnam yaradır.
Müasir hakim F
ə
ls
ə
f
ə
– M
ə
n
əvi şə
xsiyy
ə
t yarada bilmir. Çünki
İnsanı maddiyyata pə
rçiml
ə
yir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – M
ə
n
əvi şə
xsiyy
ət yaratmağa qadirdir, çünki İnsanı
Ruhani xilq
ət sayır, onu Mütlə
q Mahiyy
ə
t
ə
b
ə
rab
ər olmağa çağırır.
Müasir Hakim F
ə
ls
ə
f
ə
–
ə
slind
ə
H
ə
qiq
ət tanımır, çünki Mütlə
q
tanımır.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si – H
ə
qiq
ət tanıyır, çünki Mütlə
qlidir.
Müasir Hakim F
ə
ls
ə
f
ə
–
İnsani cə
miyy
ə
t yarada bilmir, çünki maddi
t
ə
r
ə
qqid
ə
İnsanı itirir.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si –
İnsani cə
miyy
ət yaratmağa qadirdir, çünki tə
r
ə
qqinin
m
ənasını ruhaniliyin tə
sdiqind
ə
görür.
Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si –
İdrak tarixində
n t
ə
crid deyil, ancaq onu –
ə
n çox
h
əyatın Tə
l
əbi yaratdı.
İnamsızlıq ə
v
ə
zin
ə
–
İnam, insansızlıq ə
v
ə
zin
ə
–
İ
nsan,
m
ə
n
əviyyatsızlıq ə
v
ə
zin
ə
– M
ə
n
əviyyat, idraksızlıq ə
v
ə
zin
ə
–
İ
drak,
ə
dal
ə
tsizlik
ə
v
ə
zin
ə
–
Ə
dal
ə
t t
ə
l
ə
bi!
“Ata F
ə
ls
ə
f
ə
si” sözünd
ə
inadkar bir niyy
ə
t d
ə
yaşayır: Ata
F
ə
ls
ə
f
ə
sinin Övladlar F
ə
ls
ə
f
ə
sin
ə
çevrilm
ə
si!
Dostları ilə paylaş: |