Rusiya imperiyasının Şimali Azarbaycanı işğal etmasi

XIX asrin 30-40-cı illarinda Şimali Azarbaycanda müstəmləkə rejiminin mahiyyəti

Azərbaycan çar Rusiyası zadəganlarının və sənaye sahiblərinin xammal bazasına, tacirlərinin isə satış bazarına çevrildi. Azərbaycan iqtisadiyyatı müstəmləkə iqtisadiyyatı xarakteri aldı. O yalnız Rusiya sənayesi üçün xammal istehsal etməli idi. Şimali Azərbaycan Rusiyanın ucqar müstəmləkəsinə çevrildi. Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən zəbt edilməsi ilə Şimali Azərbaycan
Rusiyanın tərkibində kapitalizmin inkişaf yoluna düşdü. Bakı kimi neft mərkəzinin olması Azərbaycanda kapitalist münasibətlərinin XIX əsrdə inkişaf etməsinin əsas amillərindən biri idi. Rusiyanın tərkibində Azərbaycan xalqının dünya mədəniyyəti ilə qovuşması prosesi də sürətləndi. Azərbaycan xanlıqlarında mövcud olan müxtəlif pul sistemləri vahid rus pul sistemi ilə əvəz edildi. Bu tədbir ölkənin ayrı-ayrı rayonları arasında ticarətin və XIX əsrin
birinci yarısında əmtəə-pul münasibətlərinin inkişafında mühüm rol oynadı. Azərbaycan Rusiyanın iqtisadi inkişaf axınına cəlb olundu, onun bazarına qoşuldu və bu bazar vasitəsilə dünya əmtəə dövriyyəsində iştirak etməyə başladı. Azərbaycandakı çar ekspansiyası Rusiya hərbi feodal dövlətinin zəif inkişaf etmiş ölkələrin işğalına və bu ölkələrdə yaşayan xalqların əsarət altına alınmasına yönəldilmiş bir siyasəti idi. Çarizm hər vasitə ilə ucqarlarda, o cümlədən Azərbaycanda feodal münasibətlərini, geriliyi qoruyub saxlamağa,
rus kapitalı tərəfindən ölkənin müstəmləkə qaydası ilə qarət olunmasına, kapitalizmə qədərki münasibətlərin saxlanılmasına çalışırdı.
Ucqarların xalq kütlələri ikiqat zülmə-çarizmin və yerli istismarçıların zülmünə məruz qalırdılar. Yerli mülkədarların və burjuaziyanın bəzilərinin simasında özünə müttəfiq tapan və onlara arxalanan çarizm Azərbaycanda müstəmləkə siyasəti yeridirdi.
XIX əsrin 30-cu illərində çar Rusiyası tərəfindən Azərbaycanda aparılan feodal istismari, müstəmləkə zülmü və ağır vergilər xalqın narazılığına səbəb olmuşdur. Ilk çıxışlar 1826-cı ildə Gəncədə, 1830-cu ildə Car-Balakəndə baş versə də, bu üsyanlar çar qoşunları tərəfindən boğulmuşdur. Lənkərandakı üsyan iki ayadək davam etsə də amansızcasına yatırılmışdır. 1837-ci ildə Quba
əyalətində Azərbaycan kəndlilərinin ən böyük silahlı üsyanı-kəndli çıxışları alovlandı. 12 mindən çox üsyançının iştirak etdiyi bu böyük hərəkata Quba kəndlərinin kəndxudası Hacı Məhəmməd və camaatın nüfuzunu qazanmış Yarəli başçılıq edirdi. Çar qoşunları tərəfindən üsyan yatırılmış, Hacı Məhəmməd tutulub edam edilmiş, Yarəli qaçıb canını qurtarmışdır. 1838-ci ildə Şəki əyalətində müstəmləkə zülmünə qarşı qalxmış üsyana İrana qaçmış Şəki xanı Səlim xanın oğlunun göndərdiyi Məşədi Məhəmməd başçılıq edirdi. O, dağıstanlıların köməyi ilə Şəki əyalətinə gələrək əhalini ayağa qaldırmış, lakin üsyan çar qoşunları tərəfindən yatırılmışdır. XIX yüzilliyin 30-cu illərində Azərbaycanın müxtəlif yerlərində müstəmləkə zülmünə və feodal istismarına qarşı silahlı çıxışlar qalxsa da, çar qoşunları tərəfindən amansızcasına boğulmuşdur.

6.