97
daraxt.
Tanasi
qoramtir-kulrang
po‘stloqli, sershox. Kesib turilmasa,
ildizpoyasidan ko‘plab bachki novdalar chiqarib ko‘payib ketadi. Dastlab, ular
ko‘z ilg‘amas mayda tukli bo‘ladi, ammo keyinchalik ular to‘kilib ketib,
yalang‘och qoladi. Barglari tuxumsimon yoki cho‘ziq luxumsimon, pastki tomoni
sertuk kulrang, usti to‘q yashil, qisqa bandi bilan poya va shoxlarida ketma-ket j
oyl ashgan.
Gullari och pushti, besh bo‘lakli, yakka, yirik gulkosachasi mevasi
uchida saqlanib qoladi. Mevasi har xil shaklda, katta-kichikligiham har xil. Sariq,
to‘qsariq, ba’zan qizg‘ish. Beshta uyachasida urug‘i joylashgan. Behi suvsiz, shirin
burishtiruvchi ta’mga ega bo‘lib, hidi yoqimli. Behi aprel oyida gullab, oklabr-
noyabrda mevasi pishib yetiladi. Behi yovvoyi holda Markaziy Osiyoning
jantibidagi quruq subtropiklarda mintaqasida tog‘ vodiylarida uchraydi.
Dorivorlik xususiyati
. Xalq tabobatida mevasining o‘zi, urug‘i ishlatiladi. Ushbu
o‘simlik urug‘i tarkibida 20% gacha shilliq modda, 0,58% amigdalin glikozidi va
boshqa birikmalar bor. Yetilgan mevasi tarkibida 10% gacha qandlar (6,2%
fruktozA., 5% atrofida pectin va 0,6% oshlovchi moddalar, 3% dan ortiqroq
organik (olma, vino va limon) kislotalar, efirmoyi, 10-20 mg % vitamin S, temir,
mis tuzlari va boshqa birikmalar bo‘ladi. Urug‘ining qaynatmasi o‘rab oluvchi
vosita sifatida m e’da va ichak devorlari ta’sirlanishini kamaytirish hamda dori
moddalarning so‘rilishini (shimilishini) cho‘zishda qo‘llaniladi. Bundan tashqari,
qabziyatda surgi, nafas yo‘llari kasal1iklarida (ayniqsa, bolalar kasallangandA.
ko‘krakni yumshatuvchi va balg‘am ko‘chiruvchi dori sifatida ishlatiladi. Behi
mevasi xalq tabobatida turli kasalliklarni davolash uchun qadimdan ishlatib
kelinadi. Behi mevasining damlarna va qaynatmasini Abu Ali ibn Sino ich ketish
kasallikni davolashda lshlatgan. Ishtaha ochuvchi, burishtiruvchi va siydik
haydovchi dori sifatida ichishga bergan. Meva shirasi bilan qon tupurish, astma va
boshqa kasalliklarni, urug‘ qaynatmasi bilan o‘pka va yuqori nafas yo‘llari
kasalliklarini davolagan. Behi mevasi qaynatmasi hamda dimlab pishirilgan behi
jigar, qon tupurish, yo‘tal va boshqa ko‘krak kasalliklarini davolash, ovqat hazmini
yaxshilash, qusish va qon oqishini to‘xtatish uchun ishlatiladi. Shu bilan birga
undan yana siydik haydovchi va burishtiruvchi vosita sifatida, urug‘
qaynatmasidan esa ich ketishni to‘xtatish maqsadida foydaianiladi.
Dostları ilə paylaş: 
