Саьламлыг  здоровье

 
AŞAĞI  ATIM FRAKSİYASI OLAN SOL MƏDƏCİK ANEVRİZMALI 
XƏSTƏLƏRDƏ ANEVRİZMA TƏMİRİNDƏN SONRA 
EXOKARDİYOQRAFİYA NƏTİCƏLƏRİ.  
 
Ə
liyev E.Ş., Əliyeva A.M.,  Həsənov A.F., Abbasov F.E. 
 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
43 
Akad. M.A.Tobçubaşov adına Elmi Cərrahiyyə Mərkəzi, Bakı, 
Azərbaycan.  
 
Ön  üz,  apeks,  bəzən  də  posterior  divarda  əmələ  gələn  sol  mədəcik  çapıq 
toxumasınının çoxu rezeksiya edilməsi mümkün olmayan septuma da təsir edir. 
Reperfuzya  həyata  geçirilməzsə  akinetik  və  ya  diskinetik  bir  anevrizmanın 
yaranmasına  səbəb  olur.  Miyokard  yığıldığında  enerjinin  anevrizma  içində  itməsi 
ilə  strok  həcim  və  kardiyak  output  düşərkən  sonradan  sağlam  hissələrdə 
performansın  düşməsi  nəticəsində  sol  mədəciyin  atım  fraksiyasının  (LVEF) 
azalmasına  səbəb  olur.  Paradoksal  yığılan  sahələrdə  əmələ  gələn  kalsifikasyalar 
səbəbindən yırtılma ehtımalı az olur. Mədəcik həcminin gedərək genişləməsi divar 
gərilməsini və miyokardın oksigenə  olan ehtiyacını artırar və bu da  konjestif ürək 
çatmamazlığa  ya  da  anginal  simptomların  yaranmasına  səbəb  olur.  Diskinetik 
segmentdə canlı toxuma varlığı reentrant taxiaritmiyalara yol aça bilər. 
Anevrizma divarı ağ bir fibroz toxuma olub bütün qatlarda rahatlıqla ayırd 
edilə  biləcək  özəllikdədir.  Klassik  anevrizmalar  infakt  sonrası  miyokard  çapiq 
toxumasında  spekturumun  bir  ucunu  əmələ  gətirir.  Digər  ucda  dağınıq,  içində 
canlı əzələ toxuması olan, mədəcik divarının incələşmədiyi, trabekulaların itmədiyi, 
mural trombun olmadığı və transmural olmayan çapıq toxuması vardır. 
Anevrizma  tamamiylə  hiyalinizə  fibroz  bir  toxumadan  yaranır.  Amma  çox 
az  sayda  canlı  əzələ  hüceyrələrinə  rast  gəlinir.  Kollagen  toxumanın  infaktdan  10 
gün sonra ortaya çıxmasına baxmayaraq, fibroz toxumanın tamamiylə yerləşməsi 
ə
n az 1 ay zaman alır. 
Sol  mədəcik  anevrizmalarının  85%`-i  apeksə  yaxın  olaraq  anteriolateral 
yerləşirlər.  5-10%`-i  isə  posteriolateral  yerləşirlər.  Sol  mədəcik  anevrizmaları 
patoloji anatomik quruluşuna göre iki qrupa bölünür: 
 
1.
Endokardiyal  fibroelastozisli  tip.  Bu  tip  anevrizmalarda  mədəcik 
aritmiyaları daha sıx görülür. 
2.
Tromb  təbəqəsinin  mövcut  olduğu  tip.  Bu  anevrizmalarda  daha  çox 
sistemik embolilər görülür. 
Sol  mədəcik  anevrizmalı  xəstənin  98%`nin  sol  enən  arteryasında  (LAD) 
ciddi darlıq olur, bunların da 83 %`də tam tıxanıqlıq mövcutdur. 
Cərrahi  texnika.  Mediyan  sternotomiya  edildi.  Aorta,  sağ  atrium 
kanulyasiya  edildi.  Sağ  superior  pulmonar  venaya  və  aort  kökünə  vent  kanülü 
qoyuldu.  Kardiyopulmonar  aparata  girilərək  kros  klemp  qoyuldu.  Operasya 
müddətində  soyuq  və  isti  qan  kardioplegiyası  istifadə  edildi.  Sol  ön  enən 
arteriyadan  (LAD)  1,5-2  cm  sol  tərəfə  vertikal  olaraq  sol  mədəcik  kəsildi. 
Anevrizmanın  sərhəddi  canlı  və  çapıq  toxuması  ayırımında  bəlirlənərək  buna 
uyğun dakron yamaq hazırlanır. Yamaq implantasiya edildikdən sonra mədəciyin 
divarı  qruplar  tərəfindən  iki  fərqli  üsulla  qapatıldı.  İki  ədət  1-2  cm  uzunluğunda 
teflon  parça  istifadə  edərək  2/0  propilenlə  bütün  qatlardan  keçərək 
ventrikulotomiya kənarları qapatıldı. 
Material ve metod  Çalışmaya  2005-2009  cu  illər  arasında  atım 
fraksiyası  30  və  aşağı  olan,  yaş  ortalaması  62  olan  20  xəstə    alındı.  Xəstələrin 
hamısına  klassik  Dor  anevrizmektomiya  və  aortakoronar  şuntlama  əməliyyatı 
edildi.  Əməliyyatdan  1  ay  sonra  bütün  xəstələr    kontrola    çağırıldı  və  EXO 
müayenəsi edildi.  
Preoperatif dəyərlər. Xəstələrin 18 i kişi, 2 si qadındır. 4 xəstənin yaşı 70 in 
üzərindədir.  Diabetus  mellitus  7  xəstədə  görüldü.  Hipertoniya  10  xəstədə, 
hiperlipidemiya 4 xəstədə vardır.  Periferik aterosklerotik arteriya xəstəliyi heç bir 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
44 
xəstədə görülmədi. 6 xəstə blokator, 7 xəstə ACE ingibitor, 7 xəstə kalsium kanal 
blokatoru, 12 xəstə diqoksin istifadəcisidir. 
Bütün  xəstələr  miyokard  infaktı  keçirmişdir.  Xəstələrin  hamısının  NYHA  
klass 3-4 klinik əlamətləri vardır. 
Preoperatif exokardiyoqramma deyərləndirməsində, 8 xəstədə sol mədəcikdə 
trombus  var  idi.  17  xəstədə  LVEDD  >  55mm    olduğu  görüldü.  Orta    LVEDD  = 
61,4±1,4  mm.  Xəstələrin  hamısında  atım  fraksiyası  30  və  altındadır.  Orta  EF= 
26,5±0,36 %. 
Angioqrafiyada  sol  mədəcik  anevrizması  ilə  bərabər  3  damar  cərrahi 
xəstəlik 16 xəstədə görüldü. 
 
Жядвял  № 1. 
EXO nəticələrinin qarşılaşdırılması. 
VERİLER 
    Preop 
    Postop (1 ay sonra) 
   p değeri 
Düşük EF (%30 altı)              
20 
2 
0,001 
LV trombüs 
8 
0 
  — 
LVEDD > 55mm                
17 
4 
0,001 
 
Peroperatif  dəyərlər.  Anevrizmaektomiya  ilə  bərabər  xəstələrin  hamısına 
aorta  koronar  şuntlanma  əməliyyatı  həyata  keçirildi.  Tək  damar  cərrahiyyə  3 
xəstəyə, iki damar cərrahiyyə 6 xəstəyə, üç vəya dörd damar cərrahiyyə 11 xəstəyə 
edildi. Sol intramamar arterya bütün xəstələrdə istifadə edildi. Hastalarin 12 de X 
klemp müddeti 80 dəqiqənin üzərindədir. 
Postoperatif  dəyərlər.  Əməliyyatdan  sonrakı  dönəmdə  exitus  qeydə 
alınmadı. 9 xəstəyə reanimasyada adrenalin başlandı. 5 xəstəyə intraaortik balon 
pompa (İABP) destəyi gərəkdi. 
Mədəcik  ekstrasistoliyası,  qulaqcıq  səyriməsi  (atrial  fibrilyasya  -AF), 
mədəcik taxikardiyası (VT) kimi aritmiyalar 14 xəstədə görüldü. 24 saatlıq drenaj 
8  xəstədə  1000  ml-in  üzərindədir.  Uzamış 
reanimasya  dövrü  (reanimasya  günü  2 
günün  üzərində)  10  xəstədə  qeydə 
alınmışdır.  Xəstəxana  yatış  müddəti 
ortalama 12±2 gündür. 
Xəstələr  1  ay  sonra  kontrol 
müayenəyə  çağırıldı.  Anamnezdə  ürək 
çatmamazlığı 
şikayətlərinin 
azaldığı 
görülmüşdür  və  buna  bərabər  olaraq  da 
diuretik 
dozası 
azaldılmışdır. 
Exokardiyoqrafiya 
çəkildi. 
Xəstələrin 
çoxunda  sol  mədəcik  həcminin  kiçildiyi, 
atım 
fraksiyasının 
artdığı 
qeydə 
alınmışdır.  2  xəstədə  atım  fraksiyası  <  30 
olduğu  görüldü.  Optalama  EF=  30±0,18. 
Bu  xəstələrdə  preoperatif  atım  fraksiyası 
25`in  altında  idi.  Postoperatif  dönəmdə  bu  xəstələrin  atım  fraksiyası  28-30  
olmuşdur. 
Preoperatif 
və 
postoperatif 
dəyərlərin 
statistik 
 
olaraq 
qarşılaşdirdirdığımız zaman p dəyəri əhəmiyyətli olduğu görüldü ( p<0,001 ). 
4  xəstədə  LVEDD>  55mm  olduğu  görüldü.  Postoperativ  orta  LVEDD= 
48,05±1,08    mm.  

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
45 
Preoperatif və postoperatif dəyərlərin statistik  olaraq qarşılaşdirdirdığımız 
zaman p dəyəri əhəmiyyətli olduğu görüldü ( p<0,001 ). 
Ə
dəbiyyata  baxdığimiz  zaman  sol  mədəcik  anevrizması  cərrahiyyəsi 
mövzusunda dəyərli məqalələr mövcuddur. DOR’a  görə yamaq qoyulduqdan sonra 
artıq  qalan  anevrizma  kisəsi  ya  rezeksiya  edilir,  ya  da  yamağın  üzərini  örtəcək 
şəkildə tikilir (1,2,3). 
Linear  anevrizmektomiya  ve  yama  ile  sirkulyar  endoanevrizmorafiya 
texnikalarının qarşılaşdırmalı analizi ədəbiyyatda yetərli sayıda mövcutdur.  
Ruediger  Langeve,  Thomas  Guenther  etdiyi  çalışmada  özəllikle  böyük 
anevrizmalarda  yamaq  ile  təmir  edilən  xəstə  qrupunun  uzun  müddətli  yaşam 
nisbəti, simptom inkişafı anlamlı derəcədə fərq etmişdir. Anevrizmektomiya kənarı 
iki ədəd teflon felt ilə iki yerindən mattress tikişlərlə tutturulduqdan sonra sərbəst 
kənar 3/0 prolenle tikilmişdir (5, 6).   
Reza Tavakoli və həmkarlarının etdiyi çalışmada yamaq ilə qapatılan xəstə 
qrubunda  anevrizmanın  artıq  qalan  kənarı  rezeksiya  edilib  çıxarılmış  geri  qalan 
hissəsi 3/0 propilen dəvamlı tikişlə yamağın üzərinə qapatılmışdır (4).  
Ruediger  Lange  ve  həmkarlarının  etdiyi  çalışmada  yamaq  ile  qapatılan 
qrup  xəstələrinin  63’nde  mural  tromb  endokarda  möhkəm  yapışıq  olduğundan 
tromb anevrizma divarı ile birlikdə rezeksiya edilib çıxarılmışdır (5).  
Runar  Lundblade  və  həmkarlarının  etdiyi  çalışmada  uzun  dönəm  sonra 
həyatda  qalma  nisbətinə  təsir  edən  faktorlar;  yaşlılıq,  mədəcik  aritmiya 
hekayəsinin  olması,  üç  damar  xəstəliyinin  olması,  sol  mədəcik  aşağı  ejeksiyon 
fraksiyasının olması olarak müəyyənləşmişdir (6). 
Allesia  Alloni  ve  həmkarları  sol  mədəcik  anevrizmalı  7  xəstəyə  mini 
torokotomiya ile yamaq anevrizmoplastika əməliyyatı edilmişdir (7).  
Dor ve həmkarlarının etdiyi çalışmada; inferobazal bölgənin asinergiyası ve 
sistolik  deformasyası,  yüksək  kapilyar  wedge  təzyiqinin  olması  mitral  qapaq 
çatmamazlığı yaranmasında  prognoz müəyyənləşdiricisidir.  
Xəstələrin  preoperatif  və  postoperatif  exokardiyoqrafiya  nəticələrini 
müqayisə  etdiyimizde  atım  fraksiyasında  artma,  sol  mədəcik  boşluğunda  kiçilmə 
görülmüşdür. Əməliyyatdan sonra xəstələrdə özəlliklə atım fraksiyası aşağı, NYHA 
3-4  klinikası  olan  xəstələrdə  ürək  çatmamazlığı  şikayətlərində  azalma  görül-
müşdür. 
Xəstələrin  komforlu  və  uzun  ömürlü  yaşamasını  nəzərə  alarsaq  anevriz-
maektomiya əvəzolunmaz və tək müalicə metodudur. 
 
[e-mail] 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.
 
 Dor V, Sabatier M, Di Donato M et al. Left ventricular reconstruction for ischemic cardiomyopathy . //J Cardiac Surgery 2002  ; 
17 : 180-187.  
2.
 
.  Dor  V,  Sabatier  M,  Di  Donato  M  et  al.  Late  hemodynamic  results  after  left  ventricular  patch  repair  associated  with  coronary 
grafting in patients with postinfaction akinetic or diskinetic aneurysm of the left  ventricle. J  Thoracic and Cardiovascular  Surgery. 
1995 ; 110 1291-1299 
3.
 
Dor V. Left ventricular aneurysms ; the endoventricular circular patch plasty. Semin Thoracic Cardiovascular Surgery. 1997; 9 ; 
123-130.  
4.
 
Pedro  E.  Antunes,  Renato  Silva,  J.  Ferra˜o  de  Oliveira,  Manuel  Left  ventricular  aneurysms:  early  and  long-term  results  of  two 
types of repair* //J.Antunes European Journal of Cardio-thoracic Surgery 27 (2005) 210–215 
5.
 
Ruediger  Lange,  MD,  Thomas  Guenther,  MD,  Norbert  Augustin, MD,  et  al.  Absent  Long-Term  Benefit  of  Patch Versus  Linear 
Reconstruction  in  Left  Ventricular  Aneurysm  Surgery  Department  of  Cardiovascular  Surgery,  German  Heart  Center,  Clinic  at  the 
Technical University, and Institute of Medical Statistics  and Epidemiology,  Technical University,  Munich, Germany //Ann Thorac 
Surg 2005;80:537-542  
6.
 
Runar  Lundblad,  Michel  Abdelnoor  and  Jan  L.  Repair  of  left  ventricular  aneurysm:  surgical  risk  and  long-term  survival. 
Svennevig Ann Thorac Surg 2003;76:719-725 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
46 
7.
 
Alessia Alloni, Mauro Rinaldi, Fabrizio Gazzoli, et al. Left ventricular aneurysm resection  with port-access surgery: a new mini-
invasive  surgical  approach  Andrea  M.  D’Armini  and  Mario  Viganò  Ann  Thorac  Surg  2003;75:786-789  Department  of  Cardiac 
Surgery, IRCCS Policlinico S. Matteo, University of Pavia, Pavia, Italy  
 
Дахил олуб:  6.05.2016. 
 
KORONAR ARTERİYALARIN XRONİKİ TOTAL OKKLÜZİYASI OLAN 
XƏSTƏLƏRDƏ KOLLATERALLARIN İNKİŞAFINA SİDİK TURŞUSU, 
QAMMA-QLUTAMİL TRANSFERAZA VƏ BİLİRUBİN 
SƏVİYYƏLƏRİNİN TƏSİRİ 
 
Səmədov
1
 F.M., Cavadov
2
 S.S., Yeşildağ
3
 O.
 
 
1
Azərbaycan Tibb Universitetinin Tədris-Terapevtik Klinikası. 
2
Azərbaycan Tibb Universitetinin Mikrobiologiya və 
İmmunologiya kafedrası 
3
Mərmərə Universiteti Tibb Fakültəsi Kardiologiya kafedrası 
 
Giriş.  Koronar  kollaterallar  (KK),  tac  arteriyalarında  hemodinamik 
ə
həmiyyətli daralma və ya tam tıxanma olduqda eyni arteriyanın fərqli seqmentləri 
və  ya  fərqli  arteriyalar  arasında  əmələ  gələn,  miokardın  perfuziya  və  canlılığını 
qorunmasına  yönəlmiş    xroniki  adaptiv    damar  strukturlarıdır  (1).  İnkişaf  etmiş 
kollateralların  miokard  işemiyası  və  fibrozunu  azaltdığı,  miokardın  canlılığını 
qoruduğu,  həmçinin  sol  mədəciyin  sistolik  və  diastolik  funksiyalarının 
qorunmasında  mühüm  rol  oynadığı  göstərilmişdir  (2).  Kollateralların  bu 
faydalarından  terapevtik  məqsədlərlə  istifadə  olunması    uzun  zamandan  bəri 
diqqət  mərkəzindədir.  Lakin  kollateralların  inkişaf  dərəcəsinin  hətta  koronar 
damarlarda  eyni  dərəcəli  stenoz  olan  xəstələrdə  belə  çox  geniş  individual  fərqlilik 
göstərməsi,  öncəliklə  KK  inkişafına  təsir  edən  faktorların  düzgün  təyinini  tələb 
etməkdədir.  Bu səbəbdən son illərdə fərqli klinik və biokimyəvi dəyişikliklərin KK 
inkişafına təsiri ilə əlaqədar bir çox tədqiqat aparılmışdır. 
Tac  arteriyalarda  daralma  dərəcəsi  artdıqca  KK-nın  vizualizasiya  ehtimalı 
artmaqdadır.  Tac  arteriyaların  xroniki  total  okklüziyası  (XTO),  epikardial 
arteriyaların  3  aydan  artıq  davam  edən  tam  tıxanıqlarları  ilə  xarakterizə 
olunmaqdadır  (3).  Bu  baxımdan  XTO,  KK  inkişafına  təsir  edən  faktorların 
öyrənilməsi üçün ideal vəziyyətdir.  
Tədqiqatlarda  sidik  turşusunun  (ST)  endotel  disfunksiyasına,  iltihab  və 
oksidativ stressə səbəb olaraq ateroskleroz prosesində rol oynadığı göstərilmiş (4), 
eyni  zamanda  kəskin  koronar  sindromlu  (KKS)  xəstələrdə  artmış  ST  səviyyəsinin 
KK inkişafına mənfi təsir etdiyi irəli sürülmüşdür (5).  
Qamma-qlutamil  transferaza  (QQT)  qlutation  homeostazında  mühüm  rol 
oynayan  və  oksidativ  stress  və  iltihabi  sitokinlərin  təsirindən  səviyyəsi  yüksələn 
antioksidant təsirli fermentdir. Oksidativ stress endotel disfunksiyasında hüceyrə 
səviyyəsində  mühüm  mexanizmdir  və  QQT  səviyyələri  ilə  koronar  ateroskleroz 
arasında  əlaqə  olduğu  iddia  olunmuşdur  (6).  Həmçinin  yüksək  QQT  səviyyəsinin 
KKS-li xəstələrdə kollateral inkişafına mənfi təsir göstərdiyi göstərilmişdir (7). 
Hem  metabolizminin  son  məhsulu  olan  bilirubin  qüvvətli  antioksidant 
təsirə  malikdir.  Bilirubin  səviyyəsi  ilə  aterosklerotik  proses  arasında  tərs 
münasibət  olduğu  bildirilmişdir  (8).  Kollateral  inkişafına  QQT-nin  təsiri  ilə 
ə
laqədar isə təzadlı fikirlər mövcuddur (9).  

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
47 
Hazırki  tədqiqatın  məqsədi  XTO-lu  xəstələrdə  antioksidant  təsirli  ST,  QQT 
və bilirubin səviyyələrinin kollateral inkişafına təsirlərini öyrənməkdir.  
Material  və  metodlar.  Tədqiqata  2011-2013-cü  illər  arasında  Mərmərə 
Universiteti Xəstəxanasında koronar angioqrafiya icra olunan və ən az bir koronar 
XTO  aşkarlanan  xəstələr  daxil  edilmişdir.  Xəstələrin  demoqrafik,  klinik  və 
laborator göstəriciləri tibbi qeydiyyat sistemindən əldə olunmuşdur.  
Şəkərli  diabet  (ŞD)  diaqnozu  üçün  ŞD  anamnezi,  antidiabetik  dərman 
vasitəsindən  istifadə,  aclıq  qan  şəkərinin  ≥7  mmol/l  və  ya  qlikohemoqlobin 
(hemoqlobin A1c) ≥6.5%  kriteriyalarının hər hansı biri qəbul olundu. Hipertenziv 
xəstələr  dedikdə  arterial  hipertenziya  anamnezi  olan,  antihipertenziv  dərman 
vasitələrindən  istifadə  edən  və  ya  arterial  təzyiqi  ≥140/90  mm  c.s.  olan  xəstələr 
nəzərdə  tutulmuşdur.    Son  3  ay  ərzində  KKS  keçirən,  dekompensasiya  olunmuş 
ürək  çatışmazlığı  olan,  aortokoronar  şuntlama  əməliyyatı  keçirmiş,  ağır  dərəcəli 
aortal  və  ya  mitral  qapaq  qüsuru  olan,  kəskin  və  ya  xroniki  böyrək  çatışmazlığı 
olan,  podaqra  diaqnozu,  hemolitik  anemiya  və  ya  aktiv  bədxassəli  şiş  anamnezi 
olan,  qaraciyər  fermentlərində  yüksəlmə  aşkarlanan  (alanin  amin  transferaza  və 
ya  aspartat amin transferaza səviyyəsi  > 60 IU/L), alkoqoldan sui-istifadə edən 
və  ya  koronar  angioqramları  texniki  baxımdan  qeyri-qənaətbəxş  olan  xəstələr 
tədqiqata  daxil  edilməmişdir.  Tədqiqatın  protokolu  Mərmərə  Universiteti  Etik 
Komitəsi tərəfindən təsdiqlənmişdir.  
Xəstələrin  hamısında  koronar  angioqrafiya  bud  arteriyası  vasitəsilə 
Judkins texnikası əsasında icra olunmuşdur. Hər bir angioqram, xəstələrin klinik 
və  laborator  göstəricilərindən  xəbərdar  olmayan  iki  təcrübəli  invaziv  kardioloq 
tərəfindən  dəyərləndirildi.  Kollaterallar  Rentrop  sisteminə  müvafiq  olaraq 
dərəcələndirildi:  0  -  kontrast  maddə  verildikdən  sonra  dolan  kollateral  damar 
yoxdur;  1  -  kollaterallar  tıxalı  damarın  şaxələrində  doluma  səbəb  olsa  da 
epikardial  seqmentdə  vizualizasiya  qeyd  olunmur;  2  -  tıxalı  damarın  distal 
epikardial  seqmentində  kollaterallarla  natamam  dolma  müşahidə  olunur;  və  3  - 
kollaterallar tıxalı damarın distal seqmentini tamamilə doldurur. Tıxalı arteriyaya 
doğru birdən çox kollateral müşahidə edildikdə Rentrop dərəcəsi daha yüksək olan 
kollateral analizdə istifadə olunmuşdur. Birdən çox XTO müşahidə olunduqda ən 
yüksək  Rentrop  dərəcəli  kollaterala  malik  XTO  dəyərləndirilmişdir.  Rentrop 
kollateral  dərəcəsinə  əsasən  xəstələr  2  qrupa  ayrıldı:  Rentrop  dərəcəsi  0-2  olanlar 
zəif  kollateral  qrupunu,  Rentrop  dərəcəsi  3  olanlar  isə  inkişaf  etmiş  kollateral 
qrupunu təşkil etmişdir.  
Qan  nümunələri  xəstələrin  koronar  angioqrafiya  məqsədi  ilə  xəstəxanaya 
qəbulu  zamanı  əldə  olunmuşdur.    Biokimyəvi  laboratoriya  göstəriciləri  tam 
avtomat analizatordan istifadə olunaraq ölçülmüşdür  (Roche Diagnostic Modular 
Systems, Tokio, Yaponiya). 
Ə
ldə  olunan  məlumatların  statistik  işlənməsi    SPSS  version  15.0  (IBM 
Corporation,  USA)  proqram  paketinin  vasitəsilə  yerinə  yetirilmişdir.  Nəticələrin 
təhlili  zamanı  orta  riyazi  rəqəm  (M),  orta  xəta  (m)  təyin  olunmuş,  iki  riyazi 
göstəricinin  fərqlərinin  əhəmiyyəti  müstəqil  t  meyarı  ilə  qiymətləndirilmiş,  xətti 
korrelyasiya əmsalı və onun dürüstlüyü hesablanmışdır. Variasiya ardıcıllığı orta 
standartdan  kənaraçıxma  (±SD),  variasiya  dərəcəsi  isə  faiz  şəklində  təyin  edildi.
 
Variasiya  genişliyi  Kolmoqorov-Smirnov  testinin  köməkliyi  ilə  yoxlanıldı.  Qeyri 
parametrik  göstəricilər  üçün  müstəqil  t  testi  ilə  bərabər  “Mann-Whitney  U”  testi, 
variasiya  dərəcəsi  üçün  isə  -  χ2  testi  istifadə  edildi.
 
Korrelyasiya  analizi  zamanı 
Pearson  modelindən  istifadə  edildi.
 
Müqayisə  olunan  göstəricilərin  fərqi  P<0,05 
olduqda dürüst qəbul edilmişdir.
 
Nəticələr.  İyun  2011  -  Mart  2013-cü  il  tarixləri  arasında  koronar  angio-
qrafiya icra olunan və XTO aşkarlanan 310 ardıcıl xəstədən, tədqiqatdan çıxarma 

            
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4. 
48 
kriteriyaları  tətbiq  olunduqdan  sonra  yekunda  199  xəstənin  nəticələri  dəyərlən-
dirildi.  
Müxtəlif  demoqrafik,  klinik,  angioqrafik  və  laborator  göstəricilərin 
rastgəlmə  tezliyi  Cədvəl  1-də  verilmişdir.  Bazal  göstəricilər  baxımdan  iki  qrup 
arasında heç bir fərq aşkarlanmamışdır. 
 
Жядвял  № 1. 
Qruplar arasında klinik və laborator göstəricilərin təsviri 
 
 
     İnkişaf etmiş KK 
         M±m                                       
Zəif KK  
  M±m 
P dəyəri 
Yaş (il) 
     62,6 ± 9,9 
62,1 ± 9,6 
0,709 
Cinsiyyət, kişi (n,%) 
     74 (85.1) 
90 (80,4) 
0,390 
Şəkərli diabet (n,%) 
     27 (31) 
40 (35,7) 
0,491 
Hipertenziya (n,%) 
     61 (70.1)  
80 (71.4) 
0,841 
Tütün istifadəsi(n,%) 
     66 (75.9)  
80 (71.4) 
0,485 
Statin istifadəsi (n,%) 
     14 (16.1)  
28 (25) 
0,128 
Xəstə damar sayı  
     1,97 ± 0,81 
2,02 ± 0,80 
0,595 
SMAF, %  
     56.0± 10.3 
54.8±12.1 
0.162 
Hemoqlobin, q/dl 
     13.56± 1.42 
13.49± 1.86 
0.756 
Kreatinin, mq/dl 
     0,95 ± 0,28 
1,04 ± 0,38 
0.089 
Ümumi xolesterol, mq/dl 
     212.18± 53.14 
205.73± 56.63 
0.449 
Aşağı sıxlıqlı liporotein, mq/dl 
     130.15± 53.14 
125.86± 48.64 
0.563 
Yuxarı sıxlıqlı liporotein, mq/dl 
     43.47±14.46 
41.17±11.26 
0.244 
Triqliseridlər, mq/dl 
     196.90±158.38 
205.11±157.40 
0.737 
Alanin amin transferaza, BV/l 
     25.06±13.87 
26.85±10.53 
0.560 
Aspartat amin transferaza, BV/l 
     29,38±12.45 
30.25±11.96 
0.286 
Qələvi fosfataza  
     79.91±26.92 
82.52±36.85 
0.574 
 
Qeyd: KK- koronar kollateral, LVEF - - coronary collaterals, SMAF - sol mədəciyin atım 
fraksiyası, BV- beynəlxalq vahid. 
Rentrop 0 kollaterallar heç bir xəstəmizdə müşahidə olunmamışdır. On altı 
xəstədə Rentrop 1, doxsan yeddi xəstədə (49%) Rentrop 2 və yerdə qalan 86 xəstədə 
isə Rentrop 3 kollateral aşkarlanmışdır. İnkişaf etmiş kollateral qrupunu Rentrop 
2  və  3  kollaterallardan  ibarət  olduğu  öncəki  bənzər  tədqiqatlardan  fərqli  olaraq, 
çalışmamızda  inkişaf  etmiş  kollateral  qrupuna  sadəcə  Rentrop  3  kollaterallı 
xəstələr  daxil  edilmişdir.  Beləliklə,  inkişaf  etmiş  kollateral  qrupu  86  xəstə,  zəif 
kollateral qrupu isə 113 xəstədən ibarət olmuşdur.  
XTO  xəstələrin  54.8%  -  də  sağ  koronar  arteriyada,  31.2%  -  də  ön  enən 
arteriyada  və  15.1%  -də  dolanan  arteriyada  aşkarlanmışdır.  Şəkil  1  də  XTO-lu 
damarların  qruplarda  yayılması  təsvir  olunmuşdur.  İnkişaf  etmiş  kollaterallar 
daha çox sağ koronar arteriya XTO-larında müşahidə olunmuşdur.  
Qruplar  arasında  serum  ST  səviyyəsi  baxımından  statistik  mühüm  fərq 
aşkarlanmamışdır  (p=0.500)  (Şəkil  2).  ST  səviyyəsinin  cinsiyyətə  görə  fərqlilik 
göstərdiyini  nəzərə  alaraq  cinsiyyətə  görə  düzəltmə  aparıldıqdan  sonra,  həmçinin 
kişi  və  qadın  xəstələrdə  ayrı-ayrı  analiz  olunduqda  qruplar  arasında  yenə  də  fərq 
aşkarlanmadı  (kişilər  -  inkişaf  etmiş  kollateral  qrupunda  ST  səviyyəsi    6.10  ± 
1.50mg/dL,  zəif  kollateral  qrupunda  isə  5.66  ±  1.97mg/dL,  p=0.281,  qadınlar  - 
inkişaf etmiş kollateral qrupunda ST səviyyəsi  5.28 ± 1.38mg/dL, zəif kollateral 
qrupunda  isə  6.10  ±  2.05mg/dL,  p=0.440).  ST  səviyyəsinin  ŞD  xəstələrində  daha 
yüksək ola biləcəyini nəzərə alaraq ŞD olmayan xəstələrdə ST səviyyəsinin qruplar 
arasında  fərqi  dəyərləndirildi  və  statistik  əhəmiyyətli  fərq  aşkarlanmadı  (inkişaf 
etmiş  kollateral  qrupunda  ST  səviyyəsi    6.04  ±  1.51mg/dL,  zəif  kollateral 
qrupunda isə 6.18 ± 2.13mg/dL, p=0.762).  
 

САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 4.
 
 
49