Саьламлыг  здоровье

Yekun 
1.Oftalmologiyada  və  fotorefraksion  cərrahiyyədə  QSĠƏV-in  tətbiqi  zamanı 
iĢığa  yüksək  həssaslığın  inkiĢafını,  xarici  UBġ-nın  və  ablyasiya  ilə  induksiya 
edilmiĢ  ikincili  UBġ-nın  təsiri  altında  birincili  və  təxirə  salınmıĢ  yerli  toksik-
allergik  reaksiyalar  nəticəsində  QSĠƏV-dən  yaranmıĢ  toksik  məhsulların 
mümkünlüyünü nəzərə almaq lazımdır. 

 
2.Epitelial pik həcminin dəyiĢikliyi nəzərə alınaraq buynuz qiĢanın dinamik 
densitometriyası  QSĠƏV-in  dözümlülüyünün  obyektiv  meyarıdır  və  onu  lazer 
keratotopoqrafik  əməliyyatlardan  öncə  və  müxtəlif  müddətlərdən  sonra  epibulbar 
tətbiqi zamanı keçirmək lazımdır. 
3.Fotorefraksion  əməliyyatlardan  öncə  QSĠƏV-in  təyini  zamanı  fotoprotek-
siya  göstəriĢdir,  əməliyyatdan  sonrakı  dövrdə  isə  fotohəssaslıq  effektinin 
artırılmasının  profilaktikası  üçün  xarici  UBġ-nın  qarĢısını  alan  müxtəlif  optik 
vasitələrin istifadəsi ilə əlavə eynək fotoproteksiyası lazımdır. 
4.QSĠƏV-in  tətbiqi  fotoprotektor  effekti  təmin  edir,  bu  da  stromanın 
fotorefraksion  ablyasiya  ilə  induksiya  edilmiĢ  ikincili  UBġ-dan  buynuz  qiĢanı 
qoruyur və cavab aseptik iltihabi reaksiyanı azaldır. 
5.QSĠƏV-in tətbiqi ilə transepitelial FRK epibulbar anesteziyanı gücləndirir, 
tam  epitelizasiyanın  baĢlanması  müddətini  qısaldır,  cavab  iltihabi-regenerator 
reaksiyanı  minimuma  endirir,  bu  da  müsbət  vizual  nəticələri  əldə  etməyə  Ģərait 
yaradır. Bunu QSĠƏV-in tətbiqində əlavə reaksiyaların mövcud olmaması , yüksək 
görmə itiliyi haqqında məlumatlar təsdiq edir. 
 
 
ЯДЯБИЙЙАТ - ЛИТЕРАТУРА – REFERENCES: 
 
1.Намазова И.К. Нестероидные противовоспалительные препараты при травматических повреждениях 
глаза:    к  анализу  эффективного  и  менее  эффективного  лечения  //  Oftalmologiya  elmi-practik  jurnal, 
2009, №9(1), s.68-72. 
2.Иошин  И.  Э.,.  Т.,  Артамонова  А.  В.  И  др.  Нестероидные  противовоспалительные  средства  в 
 коррекции  послеоперацион-ного  периода  при  рефракционной  хирургии  //  Научн.-практ.  журн.: 
Восток-Запад. Точка зрения, 2014, с.52-54. 
3.Tuft  S.,  Al-Dhahir  R.,  Dyer  P.  et  al.  Characterization  of  fluorescence  spectra  produced  by  excimer  laser 
irradiation of cornea // Invest. Ophthalmol. Vis. Sci., 1989, v.31, p.1512-1518 
4.Cohen  D.,  Chuk  R.,  Berman  G.,  Ablation  spectra  of  human  cornea.    Journal  of Biomedical  Optics  2001; 
6(3):339-343. 
5.Корниловский  И.М.,  Султанова  А.И.,  Сафарова  А.Н.  Оптимизация  применения  НПВС  в  лазерной 
кераторефракционной хирургии //    Катарактальная и рефракционная хирургия, 2015, №3(3), с.21-25. 
6.Yin J., Huang Z., Wu Bo. et. al. Lornoxicam protects mous corne from UVB-induced damage via inhibition 
of NF-kB activation // Br. J. Opthalmol., 2008, v.92, p.562-568. 
7.Mahmoud  B.L., Shady  A.M.,  Meleegy  U.A.G.  et al.  Effect  of  ultraviolet  b  radiation  on  the  cornea  of  adult 
male  albino  rats  and  the  possible  role  of  lornoxicam:  a  histological,  immunohistochemical  and 
morphometrical study // Egypt. J. Histol., 2010, v.l33(1), p.156-167. 
 
 
Р Е З Ю М Е 
 
ОСОБЕННОСТИ ПРИМЕНЕНИЯ НЕСТЕРОИДНЫХ 
ПРОТИВОСОПАЛИТЕЛЬНЫХ СРЕДСТВ В ОФТАЛЬМОЛОГИИ И НА ЭТАПАХ 
ФОТОРЕФРАКЦИОННОЙ ХИРУРГИИ 
 
Сафарова А.Н. 
Национальный центр офтальмологии имени  
академика Зарифы Алиевой, Баку. 
 
Ключевые  слова:  нестероидные  противоспалительные  средства  (НПВС), 
диклофтил,  неванак,  лорноксикам,  денситометрия  роговицы,  трансэп-
телиальная ФРК 
Цель.  Рассмотреть  особенности  применения  НПВС  в  офтальмологии  и 
на этапах фоторефракционной хирургии роговицы. 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
96 
Материал  и  методы.  Проведено  исследование  на  332  глазах  у  193 
пациентов. Из них на 108 глазах, 65 пациентов с миопией различной степени 
в  возрасте  18-35  лет  была  проведена  оценка  капельной  и  аэрозолной 
методики эпибульбарного применения диклофтила, неванака и лорноксикама 
без  и  c  выполнением  120  денситометрической  роговичной  функциональной 
пробы  на  их  переносимость.  Различные  способы  применения  НПВС  были 
применены  на  подготовительном  этапе  и  после  трансэпителиальной  ФРК  на 
224 глазах у 118 пациентов с миопией различной степени. Возраст пациентов 
колебался от 18 до 48 лет. 
Результаты.  Исследования  показали  преимущества  эпибульбарного 
применения  аэрозолей  НПВС  перед  и  после  лазерных  фоторефракционных 
операций по критерию отсутствия побочных эффектов на эпителий и строму 
роговицы.  Аэрозольное  насыщение  стромы  роговицы  рибофлавином  или 
бенгальским  розовым  перед  операцией  и  УФ  очковая  фотопротекция  в 
послеоперационном 
периоде 
позволили 
исключить 
повышение 
фоточувствительности и другие побочные эффекты от применения НПВС. Во 
всех случаях применение НПВС при трансэпителиальной ФРК потенцировало 
эпибульбарную  анестезию,  сокращало  время  наступления  эпителизации, 
минимизировало  ответную  воспалительно-регенераторную  реакцию.  Всѐ  это 
позволило  достичь  высокой  не  корригированной  остроты  зрения  равной 
корригированной остроте зрения до операции. 
Заключение.  Проведение  функциональных  проб  на  переносимость 
НПВС,  уменьшение  влияния  абляционного  и  внешнего  УФ  излучения 
позволяют  избежать  побочных  эффектов  действия  НПВС  на  роговицу  и 
улучшить результаты фоторефракционных операций.  
 
S U M M A R Y 
 
PECULIARITIES OF THE APPLICATION OF THE NONSTEROID 
ANTIINFLAMMATORY AGENTS IN OPHTHALMOLOGY AND AT THE STAGES OF 
THE PHOTOREFRACTIVE SURGERY 
 
Safarova A.N. 
National Centre of Ophthalmology named after academician Zarifa Aliyeva, Baku, 
Azerbaijan 
 
Key  words:  nonsteroid  antiinflammatory  agents  (NAIA),  Dicloftil,  Nevanak, 
Lornoxicam,  densitometry  of  cornea,  transepithelial  photorefractive  keratectomy 
(PhRK) 
Aim – to consider the peculiarities of  NAIA application in ophthalmology 
and at the stages of the photorefractive corneal surgery. 
Material and methods  Investigation  on  332  eyes  in  193  patients  was 
conducted. Out of them on 108 eyes (65 patients) with myopia of various degree 
at  the  age  of  18-35  years  there  was  performed  the  appreciation  of  drop  and 
aerosolic method of epibulbar use of Dicloftil, Nevanak, Lornoxicam without  and 
with densitometric corneal functional test on its bearing. The various methods of  
NAIA  application  was  used  at  the  preparatory  stage  and  after  transepithelial 
PhRK  on  224  eyes  in  128  patients  with  myopia  of  different  degree.  The  age  of 
patients was 18-48 years. 
Results  The  investigations  showed  the  advantages  of  epibulbar  use  of  
NAIA  aerosols  before  and  after  laser  photorefractive  surgeries  according  to  the 
cryterium  of  absence  of  side  effects  on  epithelium  and  stroma  of  cornea.  The 
aerosolic saturation of corneal stroma by riboflavin or Bengal pink before surgery 
and  UV  spectacle  photoprotection  in  postoperative  period  made  it  feasible  to 
exclude the increase of photosensitivity and other side effects from NAIA use. In 
all  cases  the  use  of  NAIA  in  transepithelial  PhRK  caused  the  epibulbar 

 
anesthesia,  reduced  the  time  of  epithelization,  minimized  the  answer 
inflammatory – regeneration reaction. All this made it feasible to reach the high 
non-corrected visual acuity equal to the corrected visual acuity before the surgery 
in the group with myopia and myopic astigmatism of poor and mean degree. 
Conclusion The  conducting  of  functional  tests  on  the  bearing  of  NAIA, 
decrease  of  influence  of  ablative  and  external  UV  radiation  made  it  possible  to 
avoid  the  side  effects  of  NAIA  effect  on  cornea  and  to  improve  the  results  of 
photorefractive surgeries.  
 
Дахил олуб:  18.04.2016. 
 
 
METABOLĠK SĠNDROM ĠLƏ YANAġI KƏSKĠN KORONAR 
SĠNDROMU OLAN XƏSTƏLƏRDƏ KORONAR REZERVĠN 
QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ 
 
Cəfərov R.Ġ. 
 
Akad. C.Abdullayev adına ETKardiologiya institutu 
Bakı ş. 
 
Metabolik  sindrom  (MS)  problemi  müasir  təbabətin  diqqət  mərkəzindədir. 
MS-nin  çox  geniĢ  yayılması  və  populyasiyada  durmadan  inkiĢaf  etməsi,digər 
tərəfdən  aterosklerozun  inkiĢafı  və  proqressivləĢməsində  aterogenlik  potensiala-
malik olması  onun öyrənilməsinin zəruriliyinə dəlalət edir. Bundan baĢqa MS-nin 
hər  bir  komponenti  aterosklerotik  düyünün  destabilizasiyası  üçün  və  KKS-nin 
inkiĢafı  üçün  bir  baĢlanğıcdır.  KKC-dan  isə  ölüm  halları  hələ  də  yüksək 
qalmaqdadır.  2003-cü  ildə  Ümumdünya  kardioloqlar  Federasiyasının  prezidenti 
F.Pul-Vilson əvvəlki ildə dünyada ürək-damar sistemi patologiyasından 18 milyon 
insanın  öldüyü  haqqında  məlumat  vermiĢdir.  Praktik  sağlam  insanlarda 
aterosklerotik  düyünün  səthinin  çatı  və  ya  cırılması  8,4%  hallarda  rast  gəlinir. 
ġəkərli diabet və arterial hipertenziyada isə bu rəqəm 16%-ə qədər artır. Aparılan 
bir çox tədqiqatların nəticələrinə görə ST elevasiyasız miokard infarktı (MĠ) və  ST 
elevasiyalı MĠ-li xəstələrə perkutan müdaxilədən (PKM) 1 il sonra ölüm göstəricisi, 
ST  elevasiyasız  MĠ  zamanı  (3,4%  qarĢı  4,4%)  daha  çox  müĢahidə  olunmuĢdur. 
Ürək  hadisələri  ST  elevasiyasız  kəskin  koronar  sindromlu  (KKS)  xəstələrdə  1  illik 
müĢahidədə daha çox rast gəlinmiĢdir (insult və tələb olunan revaskulyarizasiyanı 
nəzərə  almasaq  16,6%  qarĢı  24,0%).Məhz  buna  görə  MS  olan  xəstələrdə  KKS-nin 
erkən  aĢkarlanması  və  müalicənin  optimallaĢdırılması  müasir  kardiologiyanın 
aktual  problemlərindəndir.  Bu  göstəricilərə  əsasən  MS  olan  xəstələrdə  miokardda 
vaskulyarizasiyanın qiymətləndirilməsi müalicə və proqnoz üçün vacib Ģərtdir. 
Bütün deyilənləri nəzərə alaraq, aparılan tədqiqatın məqsədi MS ilə yanaĢı 
KKS olan xəstələrdə koronar rezervin qiymətləndiriməsi olmuĢdur.  
Material  və  metodlar.  Tədqiqata  MS  ilə  yanaĢı  KKS  olan  59  xəstə  cəlb 
edilmiĢdir.   
MS-lu xəstələrin seçilməsi YMP-IIIproqramına əsaslanmıĢdır:  
–
 
Ac  qarına  hiperqlikemiya;  ac  qarına  qlükozanın  qanda  səviyyəsi  ≥6,1 
mmol/l  olması;  Abdominal  piylənmə:  kiĢilər  üçün  QD>102  sm  və  qadınlar  üçün 
>88 sm olması (irsiyyətdə ürək-damar xəstəliklərinə və ya 2-tip ġD-ə meyllik varsa 
QD-nin sərhəd zonası kiĢilərdə 94 sm-ə qədər azaldılır); Hipertriqliseridemiya: TQ-
in  qanın  plazmasında  səviyyəsi  ≥1,7  mmol/l  olması;  YSLP  –in  səviyyəsi:  kiĢilər 
üçün  <1,04  mmol/l  və  qadınlar  üçün  <1,3  mmol/l  olması;  AT≥130/85  mm  Hg 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
98 
olması;  
Göstərilən 5 kriteriyadan 3-nün olması metobolik sindromun diaqnostikası 
üçün kifayət etmiĢdir.  
KKS  xəstələri  də  2  qrupa  bölünmüĢlər:  ST  seqmentinin  qalxması  olan 
(n=21) və ST seqmentinin qalxması olmayan xəstələr (n=38). 
KKS aĢağıdakı klinik təzahürlərlə xarakterizə olunmuĢdur;  
–
Sakit halda əmələ gələn döĢ sümüyü arxasında ≥20 dəqiqədən çox davamlı 
yandırıcı,  kəsici,  ağrıların  olması,  ağrıların  soyuq  tərlə  müĢayət  olunması  və  ya 
ağrıya ekvivalent təngnəfəslik, bunların fonunda ölüm qorxusu və s.  
–
Ġlk  dəfə  baĢ  verən  stenokardiya  (de  novo)  (Kanada  Ürək  Damar  Cəmiy-
yətinə görə III funksional sinif (FS) stenokardiya)  
–Ə
vvəllər stabil olan stenokardiyanın (ən azı III FS stenokardiya) sonradan 
qeyri-stabil stenokardiyaya çevrilməsi 
-
MĠ-dan sonrakı stenokardiya. 
Biomarkerlərin  qanda  təyini  KKS  əsas  göstəricilərdəndir.  Qanda  KFK 
(izofermenti  –  MB-KFK),  LDH-nın  səviyyəsi,  troponin  təyin  edilmiĢdir.  Bütün 
xəstələrdə  aĢağıda  qeyd  olunduğu  kimi  biomarkerlərin  qanda  səviyyəsi 
öyrənilmiĢdir.  
–qəbulda qanın birinci dəfə götürülməsi; 
–markerlər  norma  daxilində  olarsa  6-9  saatdan  sonra  qanın  təkrar 
götürülməsi; 
–markerlər  norma  daxilində  olarsa  12-24  saatdan  sonra  qanın  təkrar 
götürülməsi; 
Bütün  xəstələrdə  KKS-un  diaqnozunun  qoyulması  üçün  rutin  olaraq  12 
aparmada EKQ və diaqnostika üçün ehtiyac olarsa 2 qütblü  Neb aparmalarında 
EKQ  çəkilmiĢdir.  Xəstələrdə  elektrokardioqrafik  müayinələr  1,  2,  3,  6  və  12-ci 
günlər  stasionar  müalicə  vaxtı  və  1,  6  və  12-ci  aylar  ambulator  müayinələr  vaxtı 
izlənmiĢdir.  
Koronar 
qan 
təchizatını 
qiymətləndirmək 
üçün 
Funksional 
Elektrokardioqrafiya – tredmil testindən  istifadə olunmuĢdur. Bu üsul – pilləvari 
fiziki  yükün  artırılmasına  əsaslanır.  ÜST-nın  (1971)  müxtəlif  yaĢ  qrupları  üçün 
nəbzin  sayına  görə  submaksimal  həddin  kriteriyalarını  vermiĢdir.  Sınağın 
dayandırılması klinik və elektrokardioqrafik dəyiĢikliyə əsasən yerinə yetirilmiĢdir: 
a)  Sınağın  dayandırılmasına  klinik  göstəriĢlər:  stenokardiya  tutması, 
axırıncı dəfə öçülən – yəni sınaqdan əvvəlki AT-in sınaq vaxtı 20-25%-ə qədər aĢağı 
düĢməsi,  AT-in  230/130  mm  Hg  və  yuxarı  qalxması  boğulma  tutması,qabarıq 
təngənəfəslik,  baĢ  gicəllənmə,  ürəkbulanma,  güclü  baĢağrısı,  xəstənin  sınağı 
davam etdirməkdən imtina etməsi. 
b)  Sınağın  dayandırılması  üçün  elektrokardioqrafik  göstəriĢlər:  ST 
seqmentinin  izoxəttdən  1mm-dən  çox  elevasiya  və  ya  depressiyası,  T  diĢinin 
inversiyası,tezləĢmiĢ 
mədəcik 
ekstrasistoliyaları 
(1:10), 
paroksizmal 
taxikardiyalar,  səyrici  aritmiyalar,  atrioventrikulyar  və  mədəcikdaxili  keçiriciliyin 
pozulması;  QRS-kompleksində  dəyiĢiklik-R  diĢinin  amplitudasının  kəskin 
azalması, əvvəlcədən mövcud olan QS və Q diĢinin dərinləĢməsi və geniĢlənməsi, Q 
diĢinin QS-lə əvəz olunması. Xəstələrin fiziki tolerantlığına, klinik və instrumental 
güstəricilərinə  əsasən  koronar  arteriyaların  keçiriciliyi  haqqında  fikir 
formalaĢır,koronar qan təchizatı qiymətləndirilir.  
Eyni  zamanda  xəstələrə  Holter  Elektrokardioqrafik  MonitorlaĢma  (HEM) 
aparılmıĢdır.  HEM  KKS-lu  xəstələrdə  yataq  Ģəraitində  və  xəstəxana  daxilində 
aktivləĢmə  vaxtı  xəstəliyin  proqnozunu  qiymətləndirmək  üçün  aparılılmıĢdır. 
Holter  elektrokardioqrafik  monitorlaĢma  üsulu  ilə  xəstədə  gizli  iĢemiya,  ritm 
pozğunluqları,  blokadaların  olub-olmaması  və  s.  izlənilir.  Elektrokardioqrafiyada 

 
V-2-V-5 aparmaları maqnitlənmiĢ lentə çəkilir,aparat xəstənin kəmərindən asılır, 1 
sutka  aparat  xəstənin  üstündə  saxlanılır.  Sonra  yazı  kompyuterdə  təmizlənərək 
oxunur.  Xəstəyə  öz  xəstəliyinə  görə  hiss  etdiyi  narahatçılıqları  (stenokardiya 
tutmaları,aritmiya,ritm  pozğunluqları,  baĢ  ağrı,  təngnəfəslik),həmçinin  qida 
qəbulu, fiziki yüklənmə, yuxu və istirahət vaxtını qeyd etmək üçün gündəlik verilir. 
EKQ-də iĢemiyanın olması aĢağıda göstərilən xüsusiyyətlərlə xarakterizə olunur: 
–
ST seqmentinin izoxətdən aĢagı, 1mm çox horizontal və ya çəp enməsi;  
–
ST seqmentinin izoxətdən stenokardiya tutması olmayan vaxtda çəkilmiĢ 
EKQ ilə müqayisədə 2 mm və daha çox elevasiyası.  
EKQ-də  tək,  cüt  və  ya  qrupĢəkilli  mədəcik  tipli  ekstasistoliyaların,  ritm 
pozğunluqlarının  müĢahidə  edilməsi,  elektrokardioqrafik  iĢemiya  və  ya 
stenokardik  tutma  ilə  üst-üstə  düĢməsi  onların  iĢemik  fonda  yarandığını 
xarakterizə  edir.  Holter  elektrokardioqrafik  monitorlanma  6-12-ci  aylarda  KKS-
dan  müalicə  olunmuĢ  xəstələrdə  ola  biləcək  riskin  stratifikasiyasını 
qiymətləndirmək  üçün  aparılmıĢdır.  KKS-la  Təxirəsalınmaz  Kardioloji  ġöbəyə– 
Ġntensiv  Terapiya  Blokuna  daxil  olan  xəstələr  bir  qayda  olaraq  24  saat,  həyati 
göstəriĢlər olduqda daha çox Dinamap ® pro 1000 və Dinascope Fukuda Denchi 
HR-500 aparatları ilə distansion elektrokardioqrafik monitorlanma ilə izlənmiĢlər. 
Tədqiqatın  nəticələrinin  statistik  analizi  zamanı  kəmiyyət  göstəricilərinin 
iĢlənməsində  qeyri-parametrik  üsullar  olan  iĢarələr  üsulu,  Uilkoksonun  ranq  üsulu  və  U 
(Uilkokson-Manna-Uitni)  meyarı  tətbiq  edilmiĢdir.  Keyfiyyət  göstəricilərinin  analizində 
Pirsonun 

2
  (xu-kvadrat)  meyarı  (n

5  olduqda)  və  FiĢerin  Dəqiq  Üsulu  (n<5  olduqda)  tətbiq 
edilmiĢdir.  Korrelyasion  analiz  Pirson  və  Spirmenin  ranq  korrelyasiya  əmsallarını 
hesablamaqla  aparılmıĢdır.  Statistik  araĢdırmalar  MS  EXCEL  və  S-PLUS  proqramlarından 
istifadə etməklə aparılmıĢdır. 
AlınmıĢ nəticələr və müzakirə. Xəstələr xəstəxanaya daxil olduqları andan 
etibarən  distansion  monitor  müĢahidə  və  ya  Holter-Ekq  müĢahidədə  olmuĢlar.  1 
ay  sonrakı  dinamik  müĢahidədə  Holter-Ekq  müayinəsinə  MS-lu  KKS    xəstə 
qrupundan  20  (33,9%)  xəstə  cəlb  olunmuĢdur.  Sutkalıq  Holter-Ekq 
manitorlanmasında  ST-seqmentinin  ağrısız  depressiyası  10  (16,9%)  xəstədə 
müĢahidə  edilmiĢ,  müvafiq  olaraq  ST-seqmentinin  ağrılı  depressiyası  2  (3,4%) 
xəstədə,cəm olaraq 12 (20,3%) xəstədə, 8 (13,6%) xəstədə ST-seqmenti, T-diĢində və 
ya baĢqa bir dəyiĢiklik qeyd olunmamıĢ və 8 (13,6%) xəstədə isə müxtəlif tip ritm 
pozğunluqları  (vaxtaĢırı  mədəcik  ekstrasistoliyaları,  bigimeniya,  trigeminiya, 
qrupĢəkilli,  epizodik  səyrici  aritmiyalar,  supraventrikulyar  ekstrasistoliya  və 
supraventrikulyar  paroksizmal  taxikardiyalar)  qeyd  olunmuĢdur,  sirkad  indeksi 
aparılan  standart,  invaziv  və  revaskluyarizasiya  (aorta-koranar  Ģuntlama) 
müalicələr  fonunda  39  (66,1%)  xəstədə  normal  olmuĢdur.  Bunlara  görə  5  xəstə 
(8,5%)  koronaroqrafik  müayinədən  keçirilmiĢ,  müayinələrin  nəticələrinə  əsasən 
xəstələrdən 1 nəfərə aorta koronar Ģuntlama əməliyyatı icra edilmiĢ, eyni zamanda 
tam  köndələn  III  dərəcə  AV  blokada  olduğunu  nəzərə  alaraq  ekstrakardiosti-
mulyator  (EKS)  qoyulmuĢ,  müvafiq  olaraq  2  (3.4%)  xəstəyə  angioplastika+stent 
ə
məliyyatı  icra  edilmiĢdir,  digər  2  (3.4%)  xəstədə  koronar  yavaĢ  axin  (endotelin 
disfunksiyası)  və  eyni  zamanda  bunlardan  1  (1,7%)  nəfərdə  I  dərəcə  AV  blokada 
olduğunu  nəzərə  alaraq  ekstrastimulyator  qoyularaq,  medikamentoz  müalicə  ilə 
izlənmiĢ,  cəm  olaraq  2  (3.4%)  nəfərə  ekstastimulyator  əməliyyatı  icra  edilmiĢdir. 
Sirkad  indeksi  66.1%  xəstədə  normaya  uyğun  olmuĢdur.  Aparılan  standart  və 
alternativ  müalicənin  çox  böyük  əhəmiyyətə  malik  olması  bu  dinamikada  özünü 
göstərir.  Ġlk  10  gündən  etibarən  12  ay  müddətində  koronar  rezervin 
qiymətləndirilməsi Holter-Ekq ilə izlənmiĢ və müvafiq müalicə strategiyası cədvəl 1-
də müqayisəli analiz aparılmıĢdır. 
3 ay sonra xəstələrin novbəti Holter-Ekq müayinəsinə 10 (16,9%) xəstə cəlb 

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
100 
olunmuĢdur.  Xəstələrdən  2  (3,4%)  nəfərində  ST-seqmentinin  ağrısız  depres-siyası 
qeyd  edilmiĢdir,  8  (13,6%)  xəstədə  Ekq-dəyiĢiksiz,  5  (8.5%)  xəstədə  müxtəlif  tip 
aritmiyalar  (vaxtaĢırı  mədəcik  və  supraventrikulyar  ekstrasistoliyalar)  qeyd 
olunmuĢdur. 
Qeyd  olunanlara  əsasən  8  (13,6%)  xəstə  diaqnostik  və  müalicəvi  məqsədlə 
koronaroqrafik müayinəyə verilmiĢdir. 6 (10,2%) xəstədə müayinənin nəticəsi ciddi 
müsbət, belə ki, 5 (8,5%) xəstədə damarlarda daralmanın səviyyəsi 85-90-95% çox 
damar  zədələnməsi,  xəstələrdən  3  (5,1%)  nəfərə  revaskluyarizasiya  (aorta-koronar 
Ģuntlama  əməliyyatı),  2  (3.4%)  nəfərə  invaziv  müdaxilə  (angioplastika-stent)  icra 
edilmiĢ  1  (1,7%)  xəstədə  koronar  yavaĢ  axın,  digər  2  (3,4%)  xəstədə  damarlarda 
50%-dən  az  daralma  (yenə  də  aterosklerotik  düyünlər)  görünmüĢdür.  3  ayda 
apardığımız  müalicələrin  fonunda  xəstələrin  13  (22%)  xəstədə  ST-seqmentində 
dəyiĢiklik  qeydə  alınmamıĢdır,  bu  özünü  Ekq-də  dəyiĢiksizlik  və  ya  aritmiya  ilə 
biruzə  vermiĢdir.  Sirkad  indeksinə  nəzər  salsaq  xəstələrin  42  (71,2%)  nəfərində 
norma qeyd edilmiĢdir. 
Жядвял  № 1. 
Koronar vaskluyarizasiyasının qiymətləndirilməsi və uyğun müalicə strategiyasının seçilməsi 
Koronar rezervin 
qiymətləndirilməsi 
İlk10 gün 
1 ay 
3 ay 
6 ay 
12 ay 
müt 
% 
müt 
% 
müt 
% 
müt 
% 
müt 
% 
Holter-EKQ-nin nəticələri 
59 
100 
20 
33.9 
10 
16.9 
8 
13.6 
10 
16.9 
ST-depressiyası – agrısız 
15 
25.4 
10 
16.9 
2 
3.4 
3 
5.1 
3 
5.1 
ST-depressiyası – agrılı 
20 
33.9 
2 
3.4 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
cəmi 
35 
59.3 
12 
20.3 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
ST-elevasiyası – agrısız 
4 
6.8 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
ST-elevasiyası – agrılı 
3 
5.1 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
cəmi 
7 
11.9 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
Dəyişikliksiz 
9 
15.3 
8 
13.6 
8 
– 
5 
– 
7 
– 
Aritmiyalar 
16 
27.1 
8 
13.6 
5 
8.5 
4 
6.8 
3 
5.1 
cəmi 
25 
42.4 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
– 
Sirkad indeksi (norma)  
27 
45.8 
39 
66.1 
42 
71.2 
42 
71.2 
42 
71.2 
 
Metobolik  sindromun  nə  qədər  əhəmiyyətli  problem  olduğu  aparılan 
müayinələrin nəticələrini bir daha təsdiqləyir.  
6  ay  sonra  apardığımız  araĢdırmaların  nəticələrinə  görə  tədqiqata  daxil 
edilmiĢ  xəstə  qrupundan  8  (13,6%)  nəfər  Holter-Ekq  müayinəsinə  cəlb  olunmuĢ, 
bunlardan  3  (5,1%)  nəfəri  1ayda  koronor  müdaxiləyə  məruz  qalmıĢ  xəstə  qrupu 
olmuĢdur. ST-seqmentinin ağrısız depressiyası 3 (5,1%) nəfərdə, Ekq-dəyiĢiksiz 5 
(8,5%)  xəstə,  aritmiyalarla  müĢayət  olunma  4  (6,8%)  xəstə  cəm  olaraq  ST-
seqmentində  və  T  diĢində  dəyiĢikliklə  Holter-Ekq  –  9  (15,3%)  xəstə  qeydə 
alınmıĢdır.  Müvafiq  qaydaya  uyğun  olaraq  8  (13,6%)  xəstə  koronoraqrafik 
müayinəyə  cəlb  olunmuĢlar,  nəticə  olaraq  xəstələrdə  koronor  arteriyalardakı 
daralma  və  ya  tıxanmaların  nəticələrini  nəzərə  alaraq  xəstələrdən  2  (3,4%)  nəfərə 
revaskluyarizasiya  (aorta-koronar  Ģuntlama  əməliyyatı),  5  (8,5%)  xəstəyə  invaziv 
müdaxilə  (angioplastika-stent)  icra  edilmiĢdir,  42  (71,2%)  xəstədə  sirkad  indeksi 
normaya uyğun olmuĢdur. Ġstər vaxtilə koronar müdaxiləyə məruz qalmıĢ xəstələr, 

 
istərsə  də  koronar  müdaxilə  olunmamıĢ  xəstələrdə  problemin  dərinliyi  və  ciddiliyi 
qaçılmaz və arzuolunmazdır.  
Nəhayət,  12  ay  sonra  tədqiqata  daxil  edilmiĢ  xəstələrin  son  olaraq 
protokola  uyğun  Holter-Ekq  izlənməsində  10  (16,9%)  xəstə  nəzərdən  keçirilərək 
nəticələr qiymətləndirilmiĢdir. Müayinəyə cəlb olunan xəstələrdən 5 (8,5%) nəfəri ilk 
aylar  və  6-ci  ayda  koronar  müdaxiləyə  (invaziv  və  revaskluyarizasiya)  məruz 
qalmıĢ  xəstələr  olmuĢdur.  Götürülən  xəstələrdən  ST-seqmentinin  ağrısız 
depressiyası  qeyd  olunan  3  (5,1%)  xəstə,  ST-seqmentinin  ağrılı  elevasiyası  1 
(1,7%)  xəstə,  Ekq-dəyiĢiksiz  6  (10,2%)  xəstə  və  aritmiya  ilə  müĢayət  olunan  3 
(5,1%) xəstə cəm olaraq dəyiĢiksiz və aritmiya 9 (15,3%) xəstə qiymətləndirilmiĢdir. 
Müvafiq  xəstələrdə  damarlarda  ciddi  dəyiĢikliklər  ola  biləcəyini  düĢünərək  və 
göstəriĢ  olduğunu  nəzərə  alaraq  koronaroqrafik  müayinə  tətbiq  edilmiĢdir.  7 
(11,9%)  xəstədə  koronoroqrafik  müayinənin  nəticəsi  80-90-100%  tutulma  vəya 
tıxanma ilə sonlanmıĢdır. Bunlardan 2 (3,4%) xəstə ilk aylar və 6-cı ayda koronar 
müdaxilə  (invaziv  və  revaskluyarizasiya)  aparılan  onlardan  2  (3,4%)  xəstə 
angioplastika  –  stent,  qalan  5  (8,5%)  nəfər  birinci  dəfə  koronoroqrafiya  olunan 
xəstə  qrupu  olmuĢdur,  bunlardan  da  1  (1,7%)  xəstə  revaskluyarizasiya  (aorta-
koronar Ģuntlama), 3 (5,1%) nəfər invaziv strategiya (angioplastika-dərmanlı stent) 
icra  edilmiĢdir.  1  (1,7%)  xəstədə  koronar  yavaĢ  axın  qeyd  edilmiĢdir,  endotelin 
ciddi 
disfunksiyasını 
nəzərə 
alaraq 
müalicədə 
kalsium 
kanalının 
antoqonistlərindən istifadə edilmiĢdir. Sirkad indeksi 42 (71,2%) xəstədə normaya 
uyğun  qiymətləndirilmiĢdir.  Sirkad  indeksində  bu  fərqin  olması  koronar 
hadisələrin yaxnda olmasından xəbər verir.  
MS  olan  KKS-lu  xəstələrdə  koronar  hadisələrə  hazırlıq,  xəstələrin 
proqnozunu və koronar rezervin dərəcəsini qiymətləndirmək üçün Tredmil testinin 
nəticələri təhlil edilmiĢdir. Həmin xəstələrdə Tredmil testinin izlənməsi cədvəl 2-də 
verilmiĢdir. 
Cədvəldən  göründüyü  kimi,  1  ay  sonra  diaqnostik  olaraq  Tredmil  testin 
nəticələrinə  nəzər  saldıqda  metobolik  sindromu  olan  ST-seqmentinin  elevasiyası 
olmayan KKS-lu xəstələrdə Braunvald meyarına görə aĢağı risk qruplu xəstələrdən 
2  (3,4%)  nəfərdə  ST-seqmentinin  ağrısız  depressiyası,  1  (1.7%)  xəstədə  ST-
seqmentinin  ağrılı  depressiyası  cəm  olaraq  3  (5,1%)  xəstədə  və  eyni  zamanda  1 
(1,7%)  xəstədə  EKQ  dəyiĢiksiz,  2  (3,4%)  xəstədə  isə  pollitop  mədəcik 
ekstasistoliyaları qeyd edilmiĢdir.  
EKQ-dəyiĢiksiz  xəstədə  çox  zədəli  damar  patologiyası  koronoroqrafik 
müayinədə  meydana  çıxmıĢdır  və  həmin  xəstədə  riskin  yüksəkliyi  nəzərə  alınaraq 
aorta-koronar Ģuntlama əməliyyatı icra olunmuĢdur. 3 ay sonrakı Tredmil testin 
icrasında yenə 4 (6,8%) xəstə müayinəyə cəlb olunmuĢ, bunlardan 2-sində (3,4%) 
ST-seqmentinin ağrısız depressiyası, 1 (1,7%) nəfərdə ağrılı depressiya cəm olaraq 
3 (5,1%), 1 (1,7%) xəstədə EKQ-dəyiĢiksiz. 4 (6,8%) xəstədə isə müxtəlif (qulaqcıq 
və mədəcik) ekstrasistoliyaları cəm olaraq 5 (8,5%) xəstə qeyd edilmiĢdir.  

 
  
САЬЛАМЛЫГ – 2016. № 3. 
102