Samarqand davlat chet tillar instituti tarjima nazariyasi va amaliyoti fakulteti tarjima nazariyasi va amaliyoti kafedrasi



Yüklə 382,32 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/18
tarix25.12.2023
ölçüsü382,32 Kb.
#194594
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18
Ingliz va o’zbek maqollarining lingvokulturologik va sementik xususiyatlari

Barking dogs 
never bite
” maqolini grammatik jihatdan tahlil qilsak “
Barking dogs
” ega 
vazifasini, “bite” kesim vazifasini, “never” ravish bo’lib kelgan. Gap hozirgi oddiy 
zamonda, aktiv nisbatda ifodalangan. Ega ko’plikdagi ot va oldidan sifat vazifasini 
bajarayotgan gerundiy orqali ifodalangan.


32 
• Proverbs are tradition (Maqollar ananaviydir). Maqollarning o’ziga xos 
jihatlardan yana biri maqollardagi ananaviylikdir. Bu haqda Norik quyidagicha fikr 
bildiradi: “
The traditional nature of proverbs correlates closely with their status as 
items of folkloric
”. Maqollar nazariyasi haqida o’z izlanishlarini olib borgan 
olimlardan biri Trench bo’lib, u maqollardagi 3 narsani “shortness, sense, salt” 
ya’ni “qisqalik, hissiyot, ta’m” ni juda muhim deb hisoblaydi. Bularni quyida 
qisqacha keltiramiz: 1. Shortness (Qisqalik): Trench maqollardagi qisqalik eng 
muhim omil deb aytadi. Yaxshi maqol hamisha qisqa, yurakdan aytilib yurakka 
yetib borishi lozim deydi. U ba’zan 2, 3, yoki undan ortiq so’z bilan ifodalangan 
bo’lishi ham mumkin. Maqollar odatiga ko’ra ixcham shaklga ega, biroq olam-
olam ma’no anglatishi zarur degan fikrlarni keltiradi. 2. Sense (Hissiyot): 
Trenchning ta’kidlashicha maqollarda hissiyot maqolni obrazliligini oshirib beradi. 
3. Salt (Tam): "a proverb must have salt, that is, besides its good sense it must in 
its manner and outward form being pointed and pungent, having a sting in it, a barb 
which shall not suffer it to drop lightly from the memory" [37; 6770 b.]. Trench va 
Norikni fikrlariga mutlaqo qo’shilgan holda ularning asl mohiyatini tushunishga 
harakat qilamiz. Aslida maqollar ustida ish olib borish jarayonida maqollarning 
ayni ichki tuzilish jihatlarini to’liq o’rganib chiqish bu ishimizning muhim 
poydevori bo’la oladi. Maqollarni semantik va lingvokulturologik jihatdan tahlil 
qilish jarayonida aynan shu nazariyalarga yondoshsak ishimiz o’z natijasini bera 
oladi.
Ingliz xalq maqollari ustida izlanishlar olib borayotgan bir paytda professor 
Mayderning xizmatlarini alohida ta’kidlash zarur. Chunki u maqollar ustida juda 
ko’p izlanishlar olib borgan va nazariy asarlarni yozishga erisha olgan olimlardan 
biridir. U o’z asarlarida maqollarning eng muhim ahamiyatli tomonlarini 
to’laligicha izohlashga harakat qilgan, va o’z asarlaridan birida quyidagicha fikrga 
keladi: “Of the various verbal folklore genres (i.e., fairy tales, legends, tall tales, 
jokes, and riddles), proverbs are the most concise but not necessarily the simplest 
form. The vast scholarship on proverbs is ample proof that they are anything but 


33 
mundane matters in human communication. Proverbs fulfill the human need to 
summarize experiences and observations into nuggets of wisdom that provide 
ready-made comments on personal relationships and social affairs. There are 
proverbs for every imaginable context, and they are thus as contradictory as life 
itself [23; 111 b.]. Bundan tashqari u bir qancha misollar orqali, masalan “
Absence 
makes the heart grow fonder
”, “
Out of sight, out of mind” yoki “Look before you 
leap” 
va
 “He who hesitates is lost
” kabi maqollarda nafaqat falsafiy mantiqning 
bo’g’liqligini balki ma’lum sharoitni ifodalash uchun tanlab aytilgan maqol shu 
sharoitning mazmunini xulosaviy ifodalashi shartligini ko’rsatadi. Shu bilan 
birgalikda u maqollarning bugungi zamonaviy dunyomizdagi ahamiyati haqida 
ham so’z yuritadi: “Contrary to some isolated opinions, proverbs have not lost their 
usefulness in modern society. They serve people well in oral speech and the 
written word, coming to mind almost automatically as prefabricated verbal units. 
While the frequency of their employment might well vary among people and 
contexts, proverbs are a significant theorical force in various modes of 
communication, from friendly chats, powerful political speeches, and religious 
sermons to lyrical poetry, best-seller novels, and the influential mass media. 
Proverbs are in fact everywhere, and it is exactly their ubiquity that has led 
scholars from many disciplines to study them from classical times to the modern 
age [23; 111 b.].
Mayderning paremiologiya sohasi bo’yicha qilgan xizmatlarini quyida u 
yaratgan asarlar orqali ko’rish mumkin. Jumladan: International Bibliography of 
Explanatory Essays on Individual Proverbs and Proverbial Expressions (1977), 
Proverbs in Literature: An International Bibliography (1978), The Wisdom of 
Many: Essays on the Proverb (1981), Proverbs Are Never Out of Season: Popular 
Wisdom in the Modern Age (1983), Investigations of Proverbs, Proverbial 
Expressions, Quotations and Cliches: A Bibliography of Explanatory Essays which 
Appeared in "Notes and Queries” (1984), Twisted Wisdom: Modern Anti-Proverbs 
(1999), Proverbs: A Handbook (2004), "Proverbs Speak Louder Than Words". 


34 
Folk Wisdom in Art, Culture, Folklore, History, Literature, and Mass Media. 
(2008), Proverbs and the Social Sciences: An Annotated International 
Bibliography International Bibliography of Paremiology and Phraseology (2009). 
Ingliz folklorshunos olimlaridan biri sifatida Honekning maqollar ustida olib 
borgan chuqur izlanishlarini keltirmay ilojimiz yo’q. Honek maqollarning tarixi 
haqida so’z yuritib, ularning jamiyatning har bir sohasida faol tarzda 
foydalanilishini aytadi. “Paremiology, the study of proverbs, is practiced by many 
different kinds of people including cultural anthropologists, psychologists, 
folklorists, linguists, sociologists, educators, psychiatrists, historians, students of 
religion, literature buffs, and even lawyers, advertising executives, management 
consultants, and an occasional proverb aficionado. All these sentences imply the 
importance of proverbs [16; 12 b.]. Honek maqollarni jamiyatning barcha sohasida 
folklorchi olimlardan tortib to siyosatchilar, hatto huquqshunoslar ishida ham 
ahamiyatga ega ekanligi aytadi. Shunga ko’ra maqollarning turli xil maqsad va 
vazifalari, istiqbollari, taxmin va farazlari, uslublari va nazariy xulosalari 
mavjudligini ta’kidlaydi. Uning fikricha maqollar aniq va tugal nazariyaga ega 
emas. Lekin Honek o’zining “A proverb in mind: the cognitive science of 
proverbial wit and wisdom” asarida maqollarning o’ziga xos 7 ta muhim 
xususiyatini ko’rsatadi:
• Personal: The proverb is treated from a subjective viewpoint based purely 
on personal experience and understanding.
• Formal: This is a scientific approach that primarily uses the methods and 
concepts of linguistics, logic, and semiotics to define, classify and semiotics to 
define, classify and otherwise analyze proverbs. 
• Religious: Religious teaching and wisdom are examined in texts.
• Literary: Proverbs in prose and poetry re analyzed in terms of their literary 
value and what they tell us about the writer, their times, and so forth.
• Practical: The many uses of the proverb in intelligence testing, 
psychotherapy and other areas are examined.


35 
• Cultural: This is a scientific approach to the proverb that treats it as a 
multifunction from of folk literature that arises from and is embedded in a 
sociocultural context. 
• Cognitive: this is a scientific approach based on cognitive science that 
attempts to explain how individuals use and understand proverbs [16; 14 b.].
Ko’rib turganingizdek, maqollar uchun berilgan har bir nazariyaning maqollarni 
tadqiq qilishda o’ziga xos ahamiyati bor. Xuddi o’zbek maqollari singari ingliz 
maqollarida ham turli xil badiiy vositalarning maqollardagi faol ishtirokini 
kuzatishimiz mumkin. Maqollardagi badiiy vositalarning ishtirokini ingliz 
olimlaridan Arora o’zining bir qator maqolalarida keltirib o’tadi. ™ Maqollardagi 
alliteratsiyaning mavjudligi: 
No fool like an old fool
. ™ Maqollardagi ritmning 
mavjudligi: 
A friend to everybody is a friend to nobody
™ Inversiyaning 
mavjudligi: 
Better is a neighbor nearby than a brother far away
. ™ Tazod 
sanatining ishlatilishi: 
Fools never know when they are well
.
Xullas, badiiy san’at vositalari maqollarni yanada ta’sirchan qilib berishga 
yordam beradi.Ularni ixchamlashtiradi, aniq hukm ifodalashda yetakchilik qiladi. 
Biz ingliz folklorshunosligida maqollar ustida olib borilgan izlanishlarni tahlil qilib 
chiqar ekanmiz, har bir nazariya fanda o’z isbotini topib kelayotganligiga ishonch 
hosil qilamiz. Bu o’rinda mashxur professorlar Honek, Norik, Mayder, Taylor, 
Arora kabi olimlar ingliz maqollari ustida eng ko’p izlanishlar olib borgan 
olimlardir.Ular yozgan asarlar maqollarning haqiqiy nazariyalarini amaliyot orqali 
isbotlab ko’rsata oladi. Ingliz tilida maqol o’ta murakkab va juda ko’p izlanishlar 
olib borilgan sohardan biridir. Ayniqsa maqollarning nazariy jihatdan qilingan 
ko’plab yangiliklari bu soha ustida ish olib borayotgan tadqiqotchilarga asosiy 
poydevor bo’la oladi.

Yüklə 382,32 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   18




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin