Samarqand davlat universiteti gulsum tagiyeva, hayriniso husanova oila va gender
Yüklə 1,84 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Nikohiy tanlash omillari. Madaniy omillar nikoh juftini
tanlashdagi eng keng va kuchli omil hisoblanadi. Ularning eng muhimi endogamiya-ekzogamiya qoidasi deb ataladi. Bu termin, odatda, Etnologiyada ikki qabila a‘zolari o‗rtasida nikohiy tanlash qanday amalga oshirilishini ta‘riflaydi. Bu qoidaning funksionol roli shundaki, nikoh juftini tanlashda imkoniyat makonini cheklash va undan nikoh jufti bo‗la olmaydiganlarni chetlatishdadir. Oila sotsiologiyasida bu terminni qo‗llash shartli va chegaralidir. Bunda endogamiya qoidasi deganda nikoh juftini faqat o‗z etnik guruhi ichida tanlash imkoniyati tushuniladi. Ekzogamiya qoidasiga ko‗ra o‗z oilaviy guruhi a‘zolari o‗rtasida, ya‘ni qon-qarindoshlar o‗rtasidagi nikoh taqiqlanadi. Endogamiya qoidasi, «endogam bosim» ayniqsa etnik yoki irqiy tegishlilik haqida so‗z borganda juda kuchli va qat‘iy. Ekzogamiya qoidasi universal bo‗lib, ba‘zi madaniyatlarda umuman rioya qilinmadi. Ekzogamiya qoidasi bo‗yicha bir sulola yoki oila a‘zolari o‗rtasida nikoh taqiqlanadi va bu taqiq xuquqiy me‘yorlar bilan ham mustahkamlanadi. Barchaga ma‘lum bo‗lgan insest hodisasi (ya‘ni yaqin qarindoshlar, ota-ona va farzandlar, aka-singillar, tog‘a-jiyanlar o‗rtasidagi nikoh) sotsiomadaniy taqiqning yaqqol misoli bo‗la oladi. Nikohiy tanlashning sotsiologik omillariga gomogamiya va yaqinlik (qo‗shnichilik) ham taalluqlidir. «Gomogamiya» odatda, o‗xshash va umumiy xarakteristikaga-psixologik, sotsial, jismoniy va hokazolarga ega bo‗lgan insonlar o‗rtasidagi nikohni ta‘riflashda qo‗llaniladi. Endogamiya va gomogamiya tushunchalari bir biriga yaqin bo‗lib, ularning farqli tomoni shundaki, etnosdagi endogamiya sotsiomadaniy majburlash, ya‘ni individni nikoh juftini tanlashda aniq 49 harakatga majburlaydi. «Gomogamiya» sotsiologik tushuncha bo‗lib, unga ko‗ra o‗xshash xarakteristikali insonlar o‗rtasidagi nikohlar, bir- biridan individual xarakteristikasi bilan farq qiladigan insonlar o‗rtasida nikohdan ko‗ra ehtimoli ko‗proq. Gomogamiyani nikohiy tanlashning asosiy omili deb hisoblaydigan sotsiologik teoriyalar ta‘kidlashicha, bu sohada asosiy xarakteristikalar quyidagilar bo‗lishi mumkin: 1) nikohga kiruvchilar yoshi; 2) ijtimoiy maqomi; 3) ma‘lumotlilik darajasi; 4) intellekt darajasi; 5) tashqi ko‗rinish va h.k Nikohiy tanlashda yaqinlik deganda makoniy, territorial yaqinlik, qo‗shnichilik, shuningdek, bir korxonada ishlashlik yoki bir joyda o‗qish nazarda tutiladi. Yaqinlikning roli shundaki, insonlar bir joyda yashasa, ishlasa yoki o‗qisa o‗xshash shaxsiy va ijtimoiy xarakteristika, shuningdek, qadriyatlar va qiziqishlar o‗xshash bo‗lgan nikoh jufti bilan uchrashish va muloqatda bo‗lishi ehtimoli yuqori bo‗ladi. Bo‗lajak nikoh juftini tanlashda insonlar, xususan qizlar otasining, o‗g‘il bolalar esa onasining obraziga qiyoslagan holda tanlashadi (Z.Freyd). Yüklə 1,84 Mb. Dostları ilə paylaş:
|