Samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasi

O‘qituvchi o‘qitish usullarini erkin tanlaydi
Finlyandiyada barcha o‘qituvchilar magistr darajasini olishi kerak. Kasb-hunar ta’limi bo‘yicha o‘qituvchilar ustoz yoki bakalavr darajasiga ega bo‘lishi lozim. Ta’limning yuqori darajasi, Finlyandiya o‘qituvchilari talabiga binoan, juda avtonom professionaldir.Ularga o‘qitish usullarini tanlashda to‘liq erkinlik beriladi. Har bir o‘qituvchi mustaqil ravishda uni o‘rganish uchun o‘quv dasturini yaratishi mumkin. (Abiturientlardan faqatgina 10 foizi studentlikka qabul qilinadi).
O‘QISH BOSQICHLARI: 1- sinflar. Bolalar odatdagiday o‘qituvchi bilan bir xonada o‘tirishadi. Eng kichik (1-2 sinf- lar) o‘qish, fin, matematika, ish, rasm, musiqa va jismoniy tarbiya darslari o‘tiladi. Finlyandiyada boshlang‘ich maktab bir vaqtning o‘zida bir nechta kurslarni o‘qitish mumkin. Biroz vaqtgacha (3-6 sinflar) bolalar ingliz tilini mukammal o‘rganishadi. To‘rtinchi kursda yana bir chet tilini tanlashadi. SHu bilan birga qo‘shimcha fanlarni o‘z ichiga oladi: kompyuter, xor va yog‘och ishlari. Ijodiy rivojlanishga katta e’tibor qarati- ladi. O‘quvchilar turli xil musiqa asboblarini o‘rganishadi. O‘quv mashg‘ulotining beshinchi yilida fanga ta- rix, kimyo, fizika va geografiya qo‘shiladi. Jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari haftasiga 1-3 marta o‘tkazi- ladi. O‘rta maktab: 7-9 sinf. Bu yillarda asosiy fanlarga o‘z tanlovlariga parallel sub’ektlar qo‘shiladi. 9-sinf o‘quvchilari haqiqiy ish bilan tanishishadi.
Ular ish joyini tanlashadi va o‘zla- rini qiziqtirgan kasbni egallashadi.o‘shimcha daraja: 10 sinf. Bu daraja o‘quvchilarning natijalarini yaxshilash imkoniyatini beradi. Kollej, litsey: 11-12 sinflar. 10-sinfni tamomlagach, maktab o‘quvchilari litseyda o‘qishni davom ettirishadi. YOki kasb-hunar kollejiga borishadi. Bitirgandan so‘ng, barcha imtihonlarni topshirgandan keyin tantanali muhitda oq shapka olishadi. Bundan buyon ular mamlakatdagi har qanday universitetga o‘qishga kirishlari mumkin.
Finlarga dars berayotgan o‘zbek qizi
– 2006 yilda Global Dignity tashkiloti ta’sis etildi. U Norvegiya shahzodasi Xokonom, falsafa fanlari professori Pekka Ximanen (Finlyandiya) va HOPE tashkilotining asoschisi Jon Xoup Brayant (AQSH) tomonidan tashkil etildi. Hozir 70 ga yaqin mamlakatlarda bo‘lgan 1,5 million yosh bu tashkilotga a’zo hisoblanadi. Men 2014 yildan beri Finlyandiya filialining asoschilaridan biri bo‘lib ishlayapman. Bu menga maktab tizimining qanday ishlashi borasida juda katta tajriba berdi.
Men o‘zbek ayoli sifatida finlyandiyalik yoshlarga, o‘qituvchilar va o‘quvchilarga kerakli qadriyatlarni etkazib berishimga ishonaman. To‘g‘ri, Finlyandiyada ta’lim olish borasida imkoniyatlar ko‘p. Shu bilan birga muammolar ham bor. Masalan, O‘zbekistonda bitta ta’lim yo‘nalishini tanlaysiz. Finlyandiyada esa juda ko‘p narsa bor va ba’zan tanlash juda qiyin bo‘ladi. Xelsinki shahrida joylashgan 2 ta umumta’lim maktablarida professional yo‘nalish bo‘yicha hamkorlik qilib kelaman. 2 yildirki “Global Dignity Girls & Boys Ry” firmasi bilan ish olib boryapmiz. Ularning asosiy maqsadi – yoshlarga o‘z qadr-qimmati bilan ishonchli, jasoratli va xatosiz, qo‘rqmasdan yashashni boshlash uchun namuna modellaridan ilhom berishdir.
Finlyandiya poytaxti hududida 7, 8 hamda 9 sinflar uchun 2 soat davomida ilhomlantiruvchi tadbirlar o‘tkaziladi. Maktab, o‘qituvchi va talabalarning hamkasblari bo‘lish men uchun ham katta mas’uliyatdir. 2015 yil boshida tashkil etilgan “Global Dignity Girls & Boys Ry” tashkiloti tadbirlarida va turli xil san’at loyihalarida Xelsinkidan qariyb 4000 nafar yigit-qiz ishtirok etdi. Ko‘cha-ko‘yda badiiy loyihalar, seminarlar, munozaralar va forumlar o‘t- kazildi. Esa Rantamo Taivallahti va Yhtenäiskoulu maktabi talabalarni jalb qilishga mas’ul edi. Bunda 2 ta foydali loyiha bor edi. “Hyván mielen lounas” bu – keksa odamlarga yaxshi tabassum va tushlik dasturi. Biz yoshlarni ular bilan suhbatlashish loyihasini yaratdik. YOshlar bilan ishlash loyihasini yoshlar bilan birgalikda yaratdik va sinovdan o‘tkazdik.
2018 yil may oyida Esa Rantamo (o‘qituvchi, professional yo‘naltiruvchi shaxs) men bilan birgalikda yoshlar forumida birga ishladi. Talabalar bilan suhbatlashdik, ular haqida doskada yozishdik va ijtimoiy tarmoqlarda baham ko‘rishdi. Esa Rantamo bizning konsepsiyamizga bo‘lgan g‘ayrati, o‘quvchilarga eng yaxshisini berish istagi, talabalarga ko‘ngilli bo‘lish imkoniyatini berdi. Turli forumlarda o‘zlarini amalda sinab ko‘rdi. Bu mas’uliyatni o‘ziga singdirish uchun yaxshi imkoniyat edi. YOshlar tad- birlarni qanday tashkil qilish, logistika masalalarini hal qilish va birgalikda yangi loyihalar qilish borasida katta ko‘nikmaga ega bo‘lishdi. Eng muhimi, ushbu tadbirlar orqali o‘quvchilar o‘zida shaxsiy liderlik tuyg‘usini shakllantirdi. Hamkorligimiz tufayli odamlarda haqiqiy muloqot tajribasi shakllandi va talabalarni jamoaga yaqinlashtirdi.
O‘tgan yilda O‘zbekiston bilan ham ishladik. 400 ga yaqin yoshlarga Global Dignity to‘g‘risida master klass o‘tdik. Ya’ni o‘z qadr-qimmatini hurmat qilish tamoyillari bilan tanishtirildi. Ishonamanki, 2019 yilda faoliyatimiz yaxshi samara beradi. Xususan, jamoada ishlash va o‘zingizni qadrlashni o‘rganish – bularning barchasi finlardan o‘rganadigan asosiy tamoyildir. Eng muhimi, o‘qish qiziqarli bo‘lishi kerak. Maktabning 4 devorida o‘ynash va o‘qish kerak emas. O‘quvchilar muzeylar, tadbirkorlar bilan loyihalar va xususiy sektor bilan yaqin hamkorlik qilib, talabalar o‘zlarini kelajakdagi kasbi yoki maktabda ko‘rishlari kerak. Finlyandiyadan nimani o‘rganishimiz mumkin? Ta’limga davlat yondashuvi va kelajakdagi o‘qituvchilarni tayyorlashni.
So‘nggi 40 yil ichida ta’limga bo‘lgan ulkan sarmoyani ham. Bolada o‘ziga xoslik hissini shakllan- tirish, kasbiy yo‘nalishlarga yo‘naltirilgan loyihalarda faol ishtirok etishga undash kerak. Talabalarda mustaqillik va mas’uliyatni erta yoshdan o‘rganishi uchun sharoit yaratish lozim. Vladimir Pozner o‘z dasturida aytadi- ki, fin maktabi kichkina oila farzandi va nogironga sirtmoqqa suzish, muvaffaqiyat qozonish, gimnaziya yoki litseyga ro‘yxatdan o‘tish va keyinchalik oliy ma’lumot olish uchun yordam beradigan ijtimoiy tashkilot hisoblanadi. Bu fin jamiyatining eng muhim elementi. Fin maktabida iqtidorli bola- larni qo‘llab-quvvatlanmasligi haqidagi shikoyatlarni tushunishning iloji yo‘q. Biroq bu sizning farzandingizning ma’lum bir maktabda bo‘lishiga doir jiddiy tavsiyalar beradigan o‘qituvchilar va psixologlar bilan hamkorlik qilish zarurligini istisno qilmaydi.