Samarqand davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika kafedrasi

6-mavzu:Qiyosiy pedagogikada tadqiqotlar tipologiyasi va OO’Yularida ta’lim variativligi.
Reja:
1.Induktiv va deduktiv metodlar. 
2. Deskripsiya, interpretasiya, qiyoslash
3. Davlatlararo, OO'Yurtlariaro ta’lim tizimini qiyoslash bosqichlari
Ta’limning deduktiv metodini qo‘llaganda, umuman, o‘qituvchi va o'quvchilarning faoliyati quyidagi tarzda bo‘ladi: o‘qituvchi avval qoida yoki qonunning umumiy jihatini so‘raydi, asta-sekinlik bilan uning xususiy tomonlariga o‘tadi, so‘ng birgalikda ma’lum masalani yechishga kirishiladi. o‘quvchilar o‘qituvchi rahbarligida avval umumiy holatni o‘zlashtiradilar, so‘ng ulardan kelib chiqadigan xususiy jihatlami o‘rganadilar. O‘qituvchi adabiy ta’lim maqsadidan kelib chiqib deduktiv metodni qo‘llaganda umumiy holatlardan xususiy jihatlarga o‘tadi. O‘qituvchi o‘quvchilarga yo‘nalish berishi, yo‘l-yo'riqlarmi taqdim etishi adabiy ta’lim maqsadiga ko‘proq muvofiq keladi. Ko‘rsatilgan yo‘ldan o'quvchilaring o‘zlari umumiylikdan xususiy jihatlarni ajratishi, ularni farqlashi, asoslashi va xulosalar chiqarishi lozim bo‘ladi.
Deduktiv metod o‘quv materialini nisbatan tez o‘tish imkonini beradi. O‘quvchini tez fikrlashga o‘rgatadi. Adabiy ta’lim jarayonida sharoitdan kelib chiqib, induktiv va deduktiv metodlarni birgalikda qo‘llash ham katta samara beradi. Bir darsning o‘zida bir masala yuzasidan avval xususiyni aniqlab, undan umumiyga o‘tish va ikkinchi bir muammo bo‘yicha avval umumiyni ajratib, so‘ng xususiyga, mayda tafsillarga o‘tish jarayoni ham o‘quvchilar tasavvuri tiniqlashuvi, xulosalari qat’iylashuviga ko‘mak beradi. Bugun milliy pedagogikada keng qo‘llanilayotgan metodlar o‘quvchi-o‘qituvchidan ortiqcha aqliy va jismoniy kuch sarflamay, qisqa vaqt ichida yuksak natijalarga erishish maqsadini nazarda tutmoqda.
Qisqa vaqt mobaynida nazariy bilimlami o‘quvchiga yetkazish, unda ma’lum faoliyat yuzasidan ko‘nikma, malaka hosil qilish, shu bilan birga bilim, ko‘nikma va malakalami nazorat qilish hamda baholash o‘qituvchidan yuksak pedagogik mahoratni talab qiladi. Bugun qator rivojlangan mamlakatlarda qo‘llanilayotgan «Fikriy hujum», «6x6x6», «Klaster», «Qarorlar shajarasi» singari metodlaming ayrimlaridan adabiy ta’lim jarayonidagi badiiy asar tahlilida ham foydalanish mumkin. Aslini olganda, bu metodlaming ta’limdagi mantiqiy metodlardan farqi uncha katta emas. Ulaming barchasi zamirida muammoli metodning unsurlari mavjud. Masalan, «Fikriy hujum» metodining maqsadi o‘quvchilarning dars jarayonidagi faolligini oshirish, ulami erkin, mustaqil mulohaza yuritishga undash, hammani bir xil qolipda fikrlashda qutqarish, ma’lum mavzu yuzasidan har xil fikrlami to‘plash va masalaga ijodiy yondashuvni ta’minlashdan iborat.
Bu metoddan foydalanilganda favqulodda, kutilmagan savol yoki topshiriqlar bilan o‘quvchilar loqaydlikdan, muvozanatdan chiqariladi va ular bezovta m hiyat bilan badiiy muammoga, o‘quv topshirig‘iga «hujum» qiladilar. Ya’ni har bir o‘quvchi o‘z bilimi, qobiliyati, iqtidori, dunyoqarashi va imkoniyatlari darajasida uni hal etishga kirishadi. O‘quvchilar o‘z oldilariga qo‘yilgan muayyan masala bo‘yicha mulohaza yuritadilar. Bu metoddan foydalanilganda o‘qituvchidan masala atrofida ishlayotgan, mulohaza yuritayotgan har bir o‘quvchi tomonidan aytilgan fikmi qayd etib borish, har bir ishtirokchining erkinligini ta’minlash, aytilgan fikrlaming asoslanishini talab qilish, toki fikrlar tugamaguncha bahsni davom ettirish talab qilinadi. O‘quvchilar tomonidan aytilayotgan fikrlarni alohida baholash, ularni tanqid qilish yoki fikrlardan kulish ta’qiqlanadi.
«Fikriy hujum» - o‘quv muammolarini hal qilishda keng qo‘llaniladigan metod. U qatnashchilaming tasavvurlari, bor bilimi va imkoniyatlaridan unumli foydalanishga yo‘naltirilgan. Mazkur metod o‘quvchi oldiga qo‘yilgan har qanday muammoli masalaga ko‘p sonli yechimlar topishga imkon yaratadi. Fikriy hujumdan foydalanilganda quyidagi qoidalarga amal qilinadi:
1.Bu usulni qo‘llash jarayonida baholashlarga yo‘l qo‘yilmaydi. Agar jarayonning o‘zida g‘oyalar baholanadigan bo‘lsa, qatnashchilar o‘z fikrlarini himoya qilishga berilib ketib, yangi fikr aytishdan chalg‘iydilar.
2.Har bir o‘quvchi bitta masala yuzasidan o‘ta xilma-xil mulohazalar aytishiga yo‘l qo‘yiladi. O‘quvchilarda kutilmagan fikr, favqulodda g‘oyalar tug‘ilmasa, qatnashchilar bir-birlarini takrorlashga majbur bo‘ladilar.
3.G‘oya va fikrlaming miqdori rag‘batlantiriladi. Ma’lumki, miqdor odatda o‘sib sifatni keltirib chiqaradi.
Qatnashchilarga tasavvurga erk berish imkoniyati yaratilishi kerak. Bu erkinlik natijasida betakror va kuchli g‘oyalar tug‘iladi.
4.Har bir o‘quvchi o‘zgalar g‘oyasiga asoslanishi va ularni o‘zgartirishi mumkin. Chunki fikrdan fikr tug‘iladi. Oldin taklif etilgan g‘oyalami o‘zgartirish, ko‘pincha, birlamchi fikrdan kuchliroq, yaxshiroq qarashlarni keltirib chiqaradi. «Fikriy hujum» metodidan foydalanish jarayoni quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: o‘quvchilar erkin tartibda joylashtiriladi; g ‘oya va fikrlami yozish uchun darstaxta yoki varaqlar tayyorlab qo‘yiladi; hal etilishi lozim bo‘lgan muammo aniqlanadi; ish jarayoni belgilab olinadi:
a)g‘oyalar baholanmaydi;
b) fikrlashga to‘liq erk beriladi;
v)fikrlar ko‘p bo‘lishiga (miqdorga) intilinadi;
g)o‘quvchilar faoliyati «ilg‘ab oling», «bilib oling», «g‘oyalarga asoslaning», «qo‘shing», «kengaytiring», «o‘zgartiring» singari chaqiriqlarga asosan uyushtiriladi; qo‘yilgan muammo yuzasidan fikrlar so‘raladi va yozib boriladi; o‘zgalarning fikrlaridan kulish, kinoyali sharhlar va mayna qilishlarga also yo‘l qo‘yilmaydi; varaqlar g‘oya va fikrlar bilan to’lganda ular ko‘rinarli yerga osib qo‘yiladi; g‘oyalar tugamaguncha ish davom ettirilaveriladi; shundan so‘ng yangi, kuchli, asosli va original g‘oyalar o‘qituvchi tomonidan rag‘batlantiriladi, baholanadi.