Samarqand iqtisodiyot va servis instituti r. S. Amriddinova, N. E. Ibadullayev, G. R. Tursunova, O. I. Tuxliyev

Ko‘nikma
- bu insonning aniq harakatlarni bajara olishidir. Bu mahoratga 
bitta mashqni bir necha bor takrorlash orqali erishiladi. Natijada ishchida ishni 
sifatli bajarish odati yuzaga keladi. Gid uchun ushbu harakatlar ekskursiyani 
tayyorlash va o‘tkazish jarayonidir. Ekskursiyani jarayonidagi «operatsiyalarning» 
tartibi va ketma-ketligi, harakatlar obrazi uning odatlariga aylanadi. Ega bo‘lgan 
odatlardan ko‘nikmalar shakllanib, takomillashadi. Shunday qilib, ko‘nikma 
gidning bir xil sxema (yo‘naltirilganlik, ketma-ketlik, vaqtni to‘g‘ri taqsimlash va 

---

50 
sh.k.) asosida amaliyotda to‘plagan harakatlaridir. Ko‘nikma mahoratning yuqori 
darajasidir. Ko‘nikma avtomatik qilinadigan harakatlardir. Ko‘nikmaga ega bo‘lish 
bu nafaqat ishni tez va aniq, balki ishonchli bajarishga erishish hisoblanadi. Gid 
ko‘nikmalarini bir necha guruhlarga ajratish mumkin: 

yangi ekskursiya mavzusini tayyorlash ko‘nikmasi; 

ekskursiyada ob’ektlarni ko‘rsatish ko‘nikmasi; 

ekskursiya ob’ektlarini hikoya qilish ko‘nikmasi; 

ekskursiyani o‘tkazish texnikasi ko‘nikmasi; 

«gid portfeli»dagi ko‘rgazmali vositalarni namoyish etish ko‘nikmasi; 

ekskursantlar bilan ishlash ko‘nikmasi; 

nutq madaniyati ko‘nikmasi; 

kitob bilan, muzeyda, ko‘rgazmada, arxivda ishlash ko‘nikmasi; 

ekskursiyani o‘tkazishda tayyorgarlik ko‘nikmasi; 

ekskursiyani reklama qilish ko‘nikmasi; 

ekskursiyadan keyingi ishlar ko‘nikmasi. 
Gid ekskursiya guruhi qatnashuvisiz o‘ziga xos repetitsiyalarda 
ekskursiyaning texnikasini(ob’ektlarni ko‘rsatishning qulay nuqtalarini tanlash, 
hikoya qilishning usullarini qo‘llash, «gid portfeli»dagi ko‘rgazmali vositalardan 
foydalanish, guruhni to‘g‘ri joylashtirish) takrorlab olishi maqsadga muvofiqdir. 
Bundayin mashg‘ulotlarni uslubchi yoki malakali gidlar nazorat qilishi mumkin. Bu 
turdagi mashg‘ulotlar jarayonida gidning harakatlari o‘rganiladi, aniqlanib 
mustahkamlanadi. Aniq metodikadan foydalangan holda mashg‘ulotlarni o‘tkazish 
va doimiy takrorlash gidda ko‘nikmalar hosil bo‘lishiga olib keladi. Bunday 
ishlarni tashkillashtirishning turli shakllari mavjud, masalan, o‘quv ekskursiyalar, 
ob’ekt oldida mashg‘ulotlar, ish yuzasidan o‘yinlar o‘tkazish va sh.k. Mashg‘ulot 
qatnashchilariga quyidagi savollarga javoblar olinadi:
1.
Ob’ektni ko‘rsatishda gid qaysi ko‘nikmalarni qo‘llaydi? 
2.
Ko‘nikmalardan foydalanish samaradorligi qanday? 

---

51 
3.
Qaysi ko‘nikmalarni o‘rganish qiyinroq? 
4.
Gid qo‘llayotgan usullarni ekskursantlar sezishi mumkinmi? 
Ko‘nikmalarning takomillashib borishi gidga ekskursiyadagi turli 
tayyorgarlik darajasiga ega odamlar uchun uni o‘tkazishning variantlaridan 
foydalanish imkonini beradi. 
Gidning kuzatuvchanlik ko‘nikmasini rivojlantirish ma’lum qiyinchiliklarni 
tug‘diradi. Buning uchun quyidagi mazmunda mashqni taklif etish mumkin: 
gidlarga 20-30 soniya davomida bir necha predmetlar ko‘rsatiladi. Keyin savol 
beriladi: Nimalarni ko‘rdingiz? Predmetlarning ko‘rinishi? Qay biri qiziqarliroq? 
Mashq bir necha bor takrorlanadi. Keyinchalik vaqt kamroq ajratilib, predmetlar 
soni ko‘payadi. Mashg‘ulot maqsadi- gidlarni kuzatilayotgan ob’ektni tez qabul 
qilishi, his etishiga erishishidir. 
Boshqa bir guruh mashg‘ulotlar gid diqqatini bir-biriga o‘xshash 
predmetlarni taqqoslashga yo‘naltiriladi. Mashg‘ulot boshida kuzatilayotgan 
predmetlarning farq qiluvchi xususiyatlari, detallarini sanab o‘tish vazifasi beriladi. 
Mashg‘ulot qatnashchilari, kuzatilayotgan ob’ektni taqqoslab, ularning bir-biridan 
farq qiluvchi jihatlarini topishadi. Shu tariqa kuzatuvchanlik ko‘nikmasi 
shakllanadi. Ekskursiyalar mazmuni, ob’ektlarning tavsifi va o‘ziga xosligidan 
kelib chiqib, gidlar uchun boshqa mashqlar ham tashkil etiladi. Maqsad 
ekskursiyalarni o‘tkazishda gidlarda amaliy ko‘nikmalarni shakllantirishdir. 
Gidlarning kasbiy mahoratini oshirish, ko‘nikmasini shakllantirish va 
mustahkamlashda uyga berilgan vazifalarni bajarishi katta o‘rin egallaydi. Ushbu 
mashg‘ulotning o‘ziga xos jihati - aniqlikdir. Masalan: gidga shahar 
ekskursiyalarida ob’ektni ko‘rsatishda rekonstruksiyalash usulidan foydalanish 
texnikasini, imo-ishoralar usulidan foydalanishni repetitsiya qilish vazifasi 
beriladi. 
Ekskursiya xizmatining samaradorligi nafaqat gidning bilim va malakasiga 
balki, ekskursantning ob’ektni kuzata olishi ko‘nikmasiga, hikoyaga e’tibor 
qilishiga, aniq faktli ma’lumotlarni qabul qilib, zaruriy xulosalar qilishiga 

---

52 
bog‘liqdir. Shuning uchun, ekskursiya xizmatining asosiy vazifasi ob’ektlarni 
ko‘rish va his qilishni ekskursantlarga o‘rgatishdir, ya’ni ularda ob’ektlarni 
kuzatish va o‘rganish ko‘nikmasini shakllantirishdir.