Samarqand veterinariya meditsinasi instituti

O‘zlashtirish uchun savollar: 

1.  Donning asosiy sifat ko‘rsatkichlariga nimalar kiradi? 

2.  Don sifati organoleptik usulda qanday aniqlanadi. 

3.  Donning ranggi, hidi va ta’mi qanday bo‘lishi kerak. 

4.  Nima uchun hid sog‘lom donda ham aniqlanadi? 

5.  Butun  va  maydalangan  donlarning  sifat  ko‘rsatkichlarini  organoleptik 

baholashning qanday o‘ziga xos xususiyatlari mavjud? 

 

5-amaliy mashg‘ulot 

Mavzu:  Meva sabzavotlarning sifat ko‘rsatkichlari aniqlash usullari 

 

Mashg‘ulotning  maqsadi:  talabalarga  mahsulot  sifat  ko‘rsatkichlarini 

aniqlashni o‘rganishdan iborat. 

Hozirgi  kunda  qishloq  xo‘jaligi  mahsuloti  sifatini  aniqlashning  o‘lchov 

(laboratoriya),  ro‘yxatga  olish,  hisob-kitob,  organoleptik,  satsiologik,    ekspert  

uslublari mavjud. 

O‘lchov  uslubi.    Ko‘rsatkichlarni  asboblar  yordamida  o‘lchash  va  tahlil 

qilishga  asoslangan  bo‘lib,  miqdoriy  ko‘rsatkichlardan  foydalanadi.  O‘lchov 

uslublari  fizik,  kimyoviy,  kimyoviy-fizik,  mikroskopik,  biologik,  fiziologik  va 

texnologik uslublarga ajratiladi. 

Fizik  uslublar  mahsulotning  fizik  xossalariga  asoslanadi.  Fizik  uslublarga 

polyarimetrik, refraktometrik, reologik, dielektrik uslublar kiritiladi. Polyarimetrik 

uslubdan optik faol moddalar (saxaroza, glyukoza, fruktoza)ni miqdoriy aniqlashda 

foydalaniladi.  Eriydigan  quruq  moddalar,  shakar  va  yog‘ni  aniqlashda 

refraktometrik uslublardan foydalaniladi. 

Refraktometrik 

uslub 

oziq-ovqat 

mahsulotining 

tarkibiy-mexanik 

xususiyatlarini aniqlash, donning me’yorlarini, cho‘zinchoqligi, yirikligi, to‘laligi, 

puchligi,  tekisligi,  yaltiroqligi  va  naturasini  aniqlash,  to‘kiluvchanlikni, 

g‘alviraklikni,  tola  massasi  hajmini,  uning  mexanik  xususiyatlari  (pishiqlik  va 

moslashuvchanlik) ni aniqlash maqsadida qo‘llanadi. 

Dielektrik uslub bilan namlik aniqlanadi. 

Kimyoviy  uslublardan  qishloq  xo‘jaligi  mahsulotining  kimyoviy  tarkibini, 

ya’ni  shakar,  kraxmal,  biriktiruvchi  to‘qimalar,  yog‘,  azot  birikmalari,  mineral 

elementlar, vitaminlar, suv va boshqa kimyoviy vositalarni aniqlashda foydalaniladi. 

Fizik-kimyoviy  uslublar  qishloq  xo‘jaligi  mahsuloti  sifatini  aniqlashga 

ko‘maklashadi:  bular  –  xromatograf  (xushbo‘y  va  bo‘yoq  moddalar  tabiati  va 

miqdorini, oqsillardagi aminokislota tarkibini, ayrim organik kislotalar mavjudligini 

aniqlash),  potensiometrik  (LPU-1  potensiometr  yordamida  tadqiq  qilinayotgan 

---

19 

 

eritmada  vodorod  ionlari  yo‘nalishini  va  boshqalarni  aniqlash),  konduktometrik 

(eritmaning  elektr  o‘tkazuvchanligini  tadqiq  qilish),  kolorimetrik  (eritmada 

yorug‘likni yutish bo‘yicha moddalar to‘planishini aniqlash), shuningdek, bu uslub 

vositasida meva va rezavorlardagi vitaminlar tarkibi aniqlanadi. 

Biologik  uslublardan  laboratoriya  va  yerdagi  unuvchanlik,  shuningdek, 

mahsulotlarda  toksik  moddalar  mavjudligi,  mahsulotlarga  mikroorganizmlarning 

aralashganligi  va  ularning  tur  tarkibi,  kuya  zamburug‘lari  sporalarini  aniqlashda 

foydalaniladi.