Sayali sadiqova

 
Sunmaq
 - uzatmaq, vermək, təqdim etmək: 
 
Pəs günahın kitabın 
sunar
,
Ayda kim, muna dəxi qılgil nəzər. 
"Sunmaq" sözü "Kitabi-Dədə Qorqud"da, orta əsrlər Azər-
baycan yazılı abidələrində işlənmişdir. "Ət-töhfə" də bu sözlə 
eyniköklü "sunuşmaq" feili də eyni mənada qeydə alınmışdır . 
 
Taŋa qalmaq 
- heyrətlənmək, bərk təəccüblənmək
: 
 
Qissəni ərz etdi ol xatun,
Eşidüb sərrafanı, qaldı taŋa... 
Götürüb uçdı rəvan, suyi-həva,
Gördi İbrahim anı, 
qaldı taŋa
. 
Qeyd edək ki, birinci nümunə tərcümənin Bursa nüsxəsində 
yoxdur. İkinci nümunə isə hər iki nüsxədə olsa da, “t
aŋa” 
sözü-
nün ilk hərfi Bakı nüsxəsində ﻃ (ta) hərfi ilə yazılmış, Bursa 
nüsxəsinin katibi isə onu د (dal) hərfi ilə yazmışdır: “qaldı daŋa". 
Bu frazeoloji birləşmənin birinci tərəfi - isim hissəsi "taŋ" istər 
türk dillərinin əski qatlarını əks etdirən məşhur qaynaqlarda , is-
tərsə də orta çağlara aid yazılı abidələrdə "heyrət", "təəccüb" 
mənalarında işlənmişdir. "Taŋa qalmaq" birləşməsinə XV əsr 
Azərbaycan tərcümə abidəsi "Əsrarnamə"də də rast gəlirik. Ma-
raqlıdır ki, bu ifadə dilimizin Qazax şivəsində "dona qalmaq” 
şəklində eyni mənada işlənir. Dilimizin qərb qrupu şivələrində 

---

215 
isə qədim türk sözü olan "tan"/"dan" ismi “gəlmək” feli ilə birgə 
(dan gəlmək) eyni mənada işlənir
1
.
 
Tapu
 – xidmət, hüzur, qulluq, səcdə, sitayiş: 
 
Üç gün qarşularında durub,
Qıldı 
tapu
 yüzini yerə urub. 
Qədim türk sözü olan "tapmaq" (sitayiş etmək, səcdə et-
mək) feili ilə eyniköklü “tapu" ismi orta yüzilliklərə aid bir sıra 
yazılı abidələrimizdə (eyni mənada işlənmişdir. Əsirəddin Əbu 
Həyyan da bu sözün "xidmət" mənasında işləndiyini göstərir. 
A.K.Borovkov bu sözün daha əski forması olan "tabuq" lekse-
minin "Bədai əl-lüğət"də“səcdə etmək üçün əl basmaq” məna-
sında işləndiyini qeyd edir
1
. Həzini “tapu” sözü sözü ilə yanaşı, 
“tapmaq”/”dapmaq” və “tapınmaq”feillərini də işlətmişdir: 
 
Bizə dəxi dapmayanlar kimi ol
,
Görəlim yandurmağa eylərmi yol...
Otuz üç idi kiçinin yaşı,
Oda